Choroby roślin

Choroby roślin – wszelkie dłużej trwające naruszenie równowagi w czynnościach życiowych rośliny przez jakikolwiek czynnik chorobotwórczy (Gäumann 1959).

Nauka o chorobach roślin to fitopatologia.

Czynniki chorobotwórcze

Wśród czynników chorobotwórczych można wyróżnić czynniki:

• nieinfekcyjne – choroba się nie rozprzestrzenia, dlatego nie ma nowych roślin z wyraźnymi objawami. Czynnik nieinfekcyjny diagnozuje się wykluczając w pierwszej kolejności czynniki infekcyjne. Do czynników nieinfekcyjnych należą: zbyt niska wilgotność powietrza, niska i wysoka temperatura, niedostatek światła, zanieczyszczenie środowiska, odczyn gleby, wady genetyczne, środki ochrony roślin, kwaśne deszcze oraz wiatr i grad. Nieinfekcyjne choroby roślin wywołuje najczęściej brak lub nadmiar składników pokarmowych.
• infekcyjne – są to czynniki, które dokonują infekcji po fizycznym zetknięciu się z rośliną. Następnie rosną, rozwijają się i rozmnażają na niej lub w niej. Czynniki infekcyjne są nazywane patogenami. Do czynników infekcyjnych należą
  • wirusy i wiroidy
  • fitoplazmy
  • bakterie
  • grzyby
  • pasożytnicze rośliny nasienne
  • oraz organizmy z rodziny Plasmodiphoraceae i organizmy z typu Oomycota z królestwa Chromista

Pod względem pasożytnictwa, patogeny można podzielić na:

• pasożyty obligatoryjne (bezwzględne, ścisłe) – rozwijają się i rozmnażają wyłącznie w żywych komórkach roślin np. wiroidy czy grzyby z rzędu Erysiphales
• pasożyty fakultatywne (względne, fakultatywne) – różnią się tym od pasożytów bezwzględnych, że w pewnych okolicznościach mogą się rozwijać na martwej substancji organicznej np. grzyby workowce (Ascomycota)
• pasożyty okolicznościowe (względne, fakultatywne) – są to tzw. patogeny słabości. Atakują roślinę, kiedy ta jest osłabiona lub uszkodzona.

Objawy chorobowe

Zmiany zabarwienia

• mozaiki (infekcyjne chlorozy) – zahamowanie syntezy barwnika lub utrata chlorofilu na części powierzchni liścia. Mozaiki mogą być ostre i łagodne.
• białaczka, żółtaczka i chloroza - zahamowanie syntezy chlorofilu. Brak niektórych składników pokarmowych (N, Mg, Fe).
• rozbicie barwy – rozkład antocyjanów np. pstrość tulipana.

Nekrozy

Nekrozy to obumieranie komórek, grup komórek określonej tkanki lub całych tkanek, a nawet całych roślin. Typy nekrozy:

• zgnilizna mokra – dotyczy tkanek miękiszowych pod wpływem enzymów pektolitycznych i celulolitycznych.
• zgnilizna sucha - wywoływana przez grzyby (głownie podstawczaki) tworzące enzymy celulolityczne.
• zgorzele – nekrozy prowadzące do zamierania całych organów.

Do objawów chorobotwórczych należą również: więdnięcia, zniekształcenia, skarłowacenia, narośle, rany, zrakowacenia i wydzieliny.

Choroby roślin

Nieinfekcyjne choroby roślin

• zgorzel liści sercowych i sucha zgnilizna korzeni buraka
• sucha wierzchołkowa zgnilizna owoców pomidora
• uszkodzenia herbicydowe
• choroba nowin zbóż
• szara plamistość liści i łodyg owsa
• dzieciuchowatość bulw ziemniaka
• odmładzanie zbóż
• rdzawa plamistość miąższu bulw ziemniaka
• uszkodzenia mrozowe zbóż
• uszkodzenia mrozowe drzew owocowych
• uszkodzenia mrozowe warzyw i ziemniaka
• uszkodzenia roślin z powodu zbyt wysokich temperatur
• sucha zgnilizna wierzchołków owców pomidora i papryki
• gorzka plamistość podskórna jabłek
• wyprzenie zbóż
• uszkodzenie roślin przez substancje toksyczne obce w powietrzu

Infekcyjne choroby roślin

Wirozy

Choroby wywoływane przez wirusy. Wirusy wnikają do roślin biernych tylko przez maleńkie zranienie, kiedy tkanka dookoła ranki jest żywa, ponieważ wirusy żyją tylko na tkankach żywych, ścisłych. Wirusy nie mogą same się rozmnażać, dlatego też wykorzystują do tego celu metabolizm rośliny.

• mozaika zwykła fasoli (Bean mosaic virus BMV (Phaseolus virus 1)) – choroba ta pojawia się bardzo wcześnie, ponieważ wirus przenosi się wraz z nasionami fasoli. Jeśli wysiewane są chore nasiona, to już na pierwszej parze liści pojawi się choroba. Liście porażone mozaiką zwykle są: silnie wydłużone, na brzegach blaszki liściowej pojawiają się żółte zabarwienia – brzegi blaszki ulegają chlorozie. Wierzchołek liścia zawija się do dołu, pojawiają się plamy – mozaika. Występuje wyboistość blaszki liściowej.
• mozaika żółta fasoli (Bean yellow mosaic virus BYMV (Phaseola virus 2)
• mozaika ogórka (Cucumber mosaic virus CMV (Cucumis virus 1)) – jest to mozaika marmurkowa, na blaszce ogórka zielone pozostają tylko nerwy liścia pozostała część tkanki bieleje, jest jasnozielona.
• mozaika jabłoni (Apple mosaic virus AMV (Pyrus virus 2)) – pojawiają się jasne plamy na tle zielonych części jabłoni. Mozaika pojawia się na całej roślinie. Wyboistość blaszki liściowej.
• pstrość tulipana (Tulip breaking virus TBV (Tulipa virus 1)) – choroba ta jest widoczna na czerwonych i bordowych kwiatach tulipana. Na płatkach korony obserwuje się jasne smugi. Często pojawia się ciemna plama w kolorze bordowym a nawet granatowym. Pstrość powoduje rozbicie barwy tulipana. Wirus bardzo długo przebywa na roślinie nie degradując całej rośliny. Choroba ta jest zaraźliwa, łatwo przenosi się z jednej rośliny na drugą.
• żółtaczka buraka.
• brązowa plamistość pomidora (Tomato spotted wild virus TSWV (Lycopersicum virus 3)) – pojawia się nekroza – brązowienie i zamieranie tkanek. Wirus ten powoduje typową mozaikę oraz staśmienia. Jest najbardziej niebezpieczny na roślinach ozdobnych. Na brzegach blaszki pojawiają się żółte obwódki.
• liściozwój ziemniaka (Potato leaf roll virus PLRV (Soalnum virus 14)) – wirus powodujący tę chorobę jest wirusem powodującym deformację ziemniaka (oprócz mozaiki i nekrozy). Liście zwijają się do środka. Wirus uszkadza rurki sitowe w roślinie, przez co liście przestają odprowadzać do korzeni wytworzone asymilaty (liście nie zmieniają barwy). Gromadzenie asymilatów w liściach powoduje pogrubienie blaszki liściowej oraz rynienkowate zwijanie się do góry. Choroba ta objawia się na górnych liściach rośliny. Wirus ten jest wirusem trwałym przenoszonym przez mszycę brzoskwiniową, musi on przejść okres inkubacji aby mógł zarażać. Nie jest on przenoszony mechanicznie tak jak większość wirusów.
• mozaika pomidora (Tomato mosaic virus TMV) – zielna, żółta, nitkowatość liści pomidora. Blaszka liściowa ulega silnemu wydłużeniu, jest zredukowana, liście zwijają się. Deformacja roślin.
• żółta karłowatość cebuli (Onion yellow dwarf virus OYDV (Allium virus 1)) – choroba ta występuje bardzo wcześnie. Pojawiają się żółte plamy na szczypiorze. Wirus powoduje chlorozę liści, wielokrotne załamywanie się liści i ich zwisanie oraz spłaszczenie szczypiorku. Tomato mosaic virus (TMV) hamuje wzrost cebuli, są one małe i mają średnicę pędu.
• wirus M na ziemniaku.
• pierścieniowa plamistość tytoniu (Tabacco ring spot virus TRSV (Nicotina virus 12)) – choroba ta powoduje nekrozę. Pojawiają się jasnozielone lub żółte smugi biegnące przy brzegach blaszki liścia tytoniu zataczające pierścienie. Często pierścienie łączą się ze sobą i wówczas tkanka zamiera.
• szarka śliwy (Plum pox virus PPV (Prunus virus 7)) – choroba ta najbardziej jest widoczna gdy owoce śliwy zbliżają się do dojrzałości. Owoce wcześniej fioletowieją. Pojawiają się jasne smugi biegnące w różnych miejscach owocu. Smugi te są zagłębione w tkankę. Następnie smugi brązowieją (nekroza), często aż do pestki. Następuje deformacja owocu. Ma on nierówny kształt, ponieważ w miejscach nekroz tkanka się zapada.
• smugowatość ziemniaka (Potato virus Y (Solanum virus 2)) – wirus wywołuje nekrozę na spodniej warstwie liści, atakuje ogonki, nerwy i pęd. Często nekroza przechodząc z np. nerwu głównego na boczny układa się w literę Y.
• kędzierzawka ziemniaka (Potato virus X + Potato virus Y (Solanum virus 1 + Solanum virus 2)) – objawia się tak samo jak w smugowatości ziemniaka. Wirus powoduje karłowatość roślin. Liście osadzone są gęsto, bo międzywęźla są silnie skrócone. Blaszki kędzierzawią się. Roślina przypomina pokrojowo kędzierzawą kępę.
• kędzierzawka płaszczyńcowa buraka (Beet leaf curl virus BLCV (Beta virus 3)) – wirus nabiera chorobotwórczości tylko w ciele owada, jest on trwały i jest przenoszony przez płaszczyńca burakowego. Objawem choroby jest kędzierzawienie liści najmłodszych. Nerw główny i boczny ulega silnemu skróceniu. Blaszka liściowa ulega skędzierzawieniu, a w dalszej kolejności powstaje nekroza, co skutkuje, że blaszka jest krucha i łamie się.
• żółta karłowatość jęczmienia.

Wirusy mogą zimować w: nasionach, bulwach, cebulach, roślinach wieloletnich, ciałach owadów – wektorów.

Bakteriozy roślin

Choroby wywoływane przez bakterie mogą powodować więdnięcie roślin, powstawanie na nich narośli, zgniliznę, plamistość oraz nekrozę.

Bibliografia

• Fitopatologia t. I i II. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red. nauk.). Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011. ISBN 978-83-09-01077-7.brak strony w książce