Choroby roślin

Choroby roślin – wszelkie dłużej trwające naruszenie równowagi w czynnościach życiowych rośliny przez jakikolwiek czynnik chorobotwórczy (Gäumann 1959).

Nauka o chorobach roślin to fitopatologia.

Czynniki chorobotwórcze

Wśród czynników chorobotwórczych można wyróżnić czynniki:

• nieinfekcyjne – choroba się nie rozprzestrzenia, dlatego nie ma nowych roślin z wyraźnymi objawami. Czynnik nieinfekcyjny diagnozuje się wykluczając w pierwszej kolejności czynniki infekcyjne. Do czynników nieinfekcyjnych należą: zbyt niska wilgotność powietrza, niska i wysoka temperatura, niedostatek światła, zanieczyszczenie środowiska, odczyn gleby, wady genetyczne, środki ochrony roślin, kwaśne deszcze oraz wiatr i grad. Nieinfekcyjne choroby roślin wywołuje najczęściej brak lub nadmiar składników pokarmowych.
• infekcyjne – są to czynniki, które dokonują infekcji po fizycznym zetknięciu się z rośliną. Następnie rosną, rozwijają się i rozmnażają na niej lub w niej. Czynniki infekcyjne są nazywane patogenami. Do czynników infekcyjnych należą
  • wirusy i wiroidy
  • fitoplazmy
  • bakterie
  • grzyby
  • pasożytnicze rośliny nasienne
  • oraz organizmy z rodziny Plasmodiphoraceae i organizmy z typu Oomycota z królestwa Chromista

Pod względem pasożytnictwa, patogeny można podzielić na:

• pasożyty obligatoryjne (bezwzględne, ścisłe) – rozwijają się i rozmnażają wyłącznie w żywych komórkach roślin np. wiroidy czy grzyby z rzędu Erysiphales
• pasożyty fakultatywne (względne, fakultatywne) – różnią się tym od pasożytów bezwzględnych, że w pewnych okolicznościach mogą się rozwijać na martwej substancji organicznej np. grzyby workowce (Ascomycota)
• pasożyty okolicznościowe (względne, fakultatywne) – są to tzw. patogeny słabości. Atakują roślinę, kiedy ta jest osłabiona lub uszkodzona.

Objawy chorobowe

Zmiany zabarwienia

• mozaiki (infekcyjne chlorozy) – zahamowanie syntezy barwnika lub utrata chlorofilu na części powierzchni liścia. Mozaiki mogą być ostre i łagodne.
• białaczka, żółtaczka i chloroza - zahamowanie syntezy chlorofilu. Brak niektórych składników pokarmowych (N, Mg, Fe).
• rozbicie barwy – rozkład antocyjanów np. pstrość tulipana.

Nekrozy

Nekrozy to obumieranie komórek, grup komórek określonej tkanki lub całych tkanek, a nawet całych roślin. Typy nekrozy:

• zgnilizna mokra – dotyczy tkanek miękiszowych pod wpływem enzymów pektolitycznych i celulolitycznych.
• zgnilizna sucha - wywoływana przez grzyby (głownie podstawczaki) tworzące enzymy celulolityczne.
• zgorzele – nekrozy prowadzące do zamierania całych organów.

Do objawów chorobotwórczych należą również: więdnięcia, zniekształcenia, skarłowacenia, narośle, rany, zrakowacenia i wydzieliny.

Choroby roślin

Nieinfekcyjne choroby roślin

• zgorzel liści sercowych i sucha zgnilizna korzeni buraka
• sucha wierzchołkowa zgnilizna owoców pomidora
• uszkodzenia herbicydowe
• choroba nowin zbóż
• szara plamistość liści i łodyg owsa
• dzieciuchowatość bulw ziemniaka
• odmładzanie zbóż
• rdzawa plamistość miąższu bulw ziemniaka
• uszkodzenia mrozowe zbóż
• uszkodzenia mrozowe drzew owocowych
• uszkodzenia mrozowe warzyw i ziemniaka
• uszkodzenia roślin z powodu zbyt wysokich temperatur
• sucha zgnilizna wierzchołków owców pomidora i papryki
• gorzka plamistość podskórna jabłek
• wyprzenie zbóż
• uszkodzenie roślin przez substancje toksyczne obce w powietrzu

Infekcyjne choroby roślin

Wirozy

Wirozy są to choroby wywoływane przez wirusy. Wirusy wnikają głównie do komórek skórki. Tylko niektóre wnikają głębiej np. do miękiszu, ale jest to spowodowane wprowadzeniem ich przez wektory. Wirusy nie mogą same się rozmnażać, dlatego też wykorzystują do tego celu metabolizm rośliny. Namnażanie wirusa polega na replikacji, następnie na biosyntezie białka kapsydu i łączeniu obu tych elementów.

Najważniejsze choroby wirusowe wywoływane przez poszczególne gatunki wirusów:

• wirus pasiastości kukurydzy (Maize streak virus (MSV))
• wirus kędzierzawki wierzchołkowej buraka (Beet curly top virus (BCTV))
• wirus złotej mozaiki fasoli (Bean golden mosaic virus (BGMV))
• wirus kędzierzawki liści pomidora (Tomato leaf curl virus (ToLCV))
• wirus mozaiki kalafiora (Cauliflower mosaic virus (CaMV))
• wirus mozaiki dalii (Dahlia mosaic virus (DMV))
• wirus czerwonej pierścieniowej plamistości borówki wysokiej (Blueberry red ringspot virus (SbCMV))
• wirus chlorotycznej pstrości soi (Soybean chlorotic mottle virus (SbCMV))
• bacilokształtny wirus tungro ryżu (Rice tungro bacilliform virus (RTBV))
• wirus narośli przyrannej (Wound tumor virus (WTV))
• wirus karłowatości ryżu (Rice dwarf virus (RDV))
• wirus żółtej pasiastej mozaiki jęczmienia (Barley yellow striate mosaic virus (BYSMV))
• wirus nekrotycznej żółtaczki sałaty (Lettuce necrotic yellows virus (LNYV))
• wirus mozaiki kukurydzy (Maize mosaic virus (MMV))
• wirus żółtej karłowatości ziemniaka (Potato yellow dwarf virus (PYDV))
• wirus psorozy cytrusowych (Citrus psorosis virus (CPsV))
• wirus brązowej plamistości pomidora (Tomato spotted wilt virus (TSWV))
• wirus nekrotycznej plamistości niecierpka (Impatiens necrotic spot virus (INSV))
• wirus pasiastości kukurydzy (Maize stripe virus (MSpV))
• wirus hoja blanca ryżu (Rice hoja blanca virus (RHBV))
• wirus pasiastości ryżu (Rice stripe virus (RSV))
• wirus chlorotycznej karłowatości kukurydzy (Maize chlorotic dwarf virus (MCDV))
• kulisty wirus tungro ryżu (Rice tungro spherical virus (RTSV))
• wirus utajonej pierścieniowej plamistości truskawki (Strawberry latent ringspot virus (SLRSV))
• wirus szorstkości liści czereśni (Cherry rasp leaf virus (CRLV))
• andyjski wirus pstrości ziemniaka (Andean potato mottle virus (APMoV))
• wirus prawdziwej mozaiki bobiku (Broad bean true mosaic virus (BBTMV))
• wirus pstrości koniczyny czerwonej (Red clover mottle virus (RCMV))
• wirus 1 więdnięcia bobiku (Broad bean wilt virus 1 (BBWV-1))
• wirus mozaiki gęsiówki (Arabis mosaic virus (ArMV))
• wirus rewersji porzeczki czarnej (Blackcurrant reversion virus (BRV))
• wirus pstrości liści borówki wysokiej (Blueberry leaf mottle virus (BLMoV))
• wirus liściozwoju czereśni (Chery leafroll virus (CLRV))
• wirus pierścieniowej plamistości maliny (Raspberry ringspot virus (RpRSV))
• wirus pierścieniowej plamistości tytoniu (Tobacco ringspot virus (TRSV))
• wirus czarnej pierścieniowej plamistości pomidora (Tomato black ring virus (TBRV))
• wirus pierścieniowej plamistości pomidora (Tomato ringspot virus (ToRSV))
• wirus 1 szparaga (Asparagus virus 1 (AV-1))
• wirus żółtej mozaiki fasoli (Bean yellow mosaic virus (BYMV)) - wąskolistość łubinu. Wirus atakuje również fasolę, groch, bobik oraz wiele innych gatunkó z rodzin Liliaceae i Chenopodiaceae. Objawem choroby jest pokarbowanie liści oraz ich zwężenie, a także jasnozielona i łagodna mozaika. Zaatakowany łubin charakteryzuje się drobniejszymi i jaśniejszymi kwiatami. Silne porażenie może prowadzić do skarłowacenia, zdeformowania oraz przedłużyć wegetację przy jednoczesnym braku dojrzewania.
• wirus mozaiki buraka (Beet mosaic virus (BtMV))
• wirus pstrości nerwów goździka (Camation vein mottle virus (CVMoV))
• wirus mozaiki frezji (Freesia mosaic virus (FreMV))
• wirus mozaiki sałaty (Lettuce mosaic virus (LMV))
• wirus żółtej pasiastości narcyza (Narcissus yellow stripe virus (NYSV))
• wirus żółtej karłowatości cebuli (Onion yellow dwarf virus (OYDV))
• wirus ospowatości śliwy (Plum pox virus (PPV))
• wirus Y ziemniaka (Potato virus Y (PVY)) - smugowatość ziemniaka. Jest to choroba, która może spowodować stratę plonu w wysokości 70-85%. Objawami jest mozaika przechodząca następnie w nekrotyczne pierścienie i plamy. Smugowatość ziemniaka objawia się też brunatnymi i nekrotycznymi smugami na łodygach i ogonkach liściowych. Wirus Y przenosi się głownie przez bulwy użyte do sadzenia.
• wirus mozaiki soi (Soybean mosaic virus (SMV))
• wirus wżerkowej plamistości tytoniu (Tobacco etch virus (TEV))
• utajony wirus narcyza (Narcissus latent virus (NLV))
• wirus pasiastej mozaiki pszenicy (Wheat streak mosaic virus (WSMV))
• wirus nitkowatości borówki wysokiej (Blueberry shoestring virus (BSSV))
• południowy wirus mozaiki fasoli (Southern bean mosaic virus (SBMV))
• wirus żółtej karłowatości jęczmienia (Barley yellow dwarf virus-PAV, Barley yellow dwarf virus-MAV (BYDV-PAV, BYDV-MAV)) - żółta karłowatość jęczmienia. W Polsce chorobę tę najczęściej wywołują 3 gatunki wirusa: BYDV-PAV, BYDV-MAV oraz wirus żółtej karłowatości zbóż (Cereal yellow dwarf virus (CYDV-RPV)). Objawami są charakterystyczne kolorowe przebarwienia; od żółtej do mocno czerwonej, w zależności od gatunku zboża. Straty w plonie mogą wynosić nawet kilkadziesiąt procent. Wirusy te są przenoszone przez mszyce.
• wirus karłowatości soi (Soybean dwarf virus (SbDV))
• wirus łagodnej żółtaczki buraka (Beet mild yellowing virus (BMYV))
• wirus zachodniej żółtaczki buraka (Beet western yellows virus (BWYV))
• wirus liściozwoju ziemniaka (Potato leafroll virus (PLRV)) - liściozwój ziemniaka. Powszechna choroba ziemniaka. Objawem są zwijające się liście. Następnie liście stają się kruche i szeleszczą przy zgniataniu. W przypadku wyrastania rośliny ziemniaka z porażonej bulwy objawem jest mniejsze wytwarzanie pędów oraz brunatne przebarwienia w przekroju bulwy i łodygi. Pozwijane liście są żółte, a na spodniej stronie liści są fioletowe. Liściozwój ziemniaka i smugowatość ziemniaka należą do najważniejszych chorób wirusowych ziemniaka, powodując straty rzędu koło 80%.
• wirus pierścieniowej plamistości goździka (Carnation ringspot virus (CRSV))
• wirus pierścieniowej plamistości cymbidium (Cymbidium ringspot virus (CymRSV)) - pierścieniowa plamistość goździka. Objawy: drobne jasnozielone plamy, które często mogą przybrać kształt pierścieni, a te z kolei nekrotycznych plam. Choroba obniża plon kwiatów.
• wirus krzaczastej karłowatości pomidora (Tomato bushy stunt virus (TBSV))
• wirus pstrości goździka (Carnation mottle virus (CarMV)) - pstrość goździka. Choroba, którą trudno zauważyć, ponieważ często występuje trudno zauważalna mozaika. Obniża plon kwiatów.
• wirus A nekrozy tytoniu (Tobacco necrosis virus A (TNV-A))
• wirus pierścieniowej plamistości odontoglossum (Odontoglossum ringspot virus (ORSV))
• wirus mozaiki tytoniu (Tobacco mosaic virus (TMV))
• wirus mozaiki pomidora (Tomato mosaic virus (ToMV))
• wirus wczesnego brązowienia grochu (Pea early browning virus (PEBV))
• wirus nekrotycznej kędzierzawki tytoniu (Tobacco rattle virus (TRV))
• odglebowy wirus mozaiki pszenicy (Soil-borne wheat mosaic virus (SBWMV))
• wirus nekrotycznej żółtaczki nerwów buraka (Beet necrotic yellow vein virus (BNYVV))
• wirus mozaiki lucerny (Alfafla mosaic virus (AMV))
• wirus mozaiki stokłosy (Brome mosaic virus (BMV))
• wirus mozaiki ogórka (Cucumber mosaic virus (CMV))
• wirus aspermii pomidora (Tomato aspermy virus (TAV))
• wirus mozaiki jabłoni (Apple mosaic virus (ApMV))
• wirus szoku borówki wysokiej (Blueberry shock virus (BIShV))
• wirus nekrotycznej pierścieniowej plamistości wiśni (Prunus necrotic ringspot virus (PNRSV))
• wirus karłowatości śliwy (Prune dwarf virus (PDV))
• andyjski utajony wirus ziemniaka (Andean potato latent virus (APLV))
• wirus żółtej mozaiki rzepy (Turnip yellow mosaic virus (TYMV))
• wirus żółtaczki buraka (Beet yellow virus (BYV))
• wirus tristeza cytrusowych (Citrus tristeza virus (CTV))
• wirus mozaiki cymbidium (Cymbidium mosaic virus (CymMV))
• wirus mozaiki narcyza (Narcissus mosaic virus (NMV))
• wirus mozaiki pepino (Pepino mosaic virus (PepMV))
• wirus X ziemniaka (Potato virus X (PVX))
• nitkowaty wirus czosnku przenoszony przez szpeciele (Garlic mite-borne filamentous virus (GarMbFV))
• wirus szalotki (Shallot virus X (ShVX))
• utajony wirus goździka (Carnation latent virus (CLV))
• wirus B chryzantemy (Chrysanthemum virus B (CVB))
• wirus M ziemniaka (Potato virus M (PVM))
• wirus S ziemniaka (Potato virus S (PVS))
• wirus jamkowatości pnia jabłoni (Apple stem pitting virus (ASPV))
• wirus żłobkowatości pnia jabłoni (Apple stem grooving virus (ASGV))
• wirus chlorotycznej plamistości liści jabłoni (Apple chlorotic leaf spot virus (ACLSV))

Wirusy mogą być przenoszone przez nasiona, bulwy, cebule, rośliny wieloletnie, owady, przez pyłek wodę i powietrze.

Bakteriozy roślin

Choroby wywoływane przez bakterie mogą powodować więdnięcie roślin, powstawanie na nich narośli, zgniliznę, plamistość oraz nekrozę.

Bibliografia

• Fitopatologia t. I i II. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red. nauk.). Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011. ISBN 978-83-09-01077-7.brak strony w książce