Arpadowie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Addbot (dyskusja | edycje)
748 218 edycji
m Bot: Przenoszę 29 linków interwiki do Wikidata, znajdziesz je teraz w zasobie d:q51153
porządek
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Arpad.gif|thumb|150px|right|<center>Tarcza Arpadowiczów]]
[[Plik:Arpad.gif|thumb|150px|right|<center>Tarcza Arpadowiczów]]
'''Arpadowie'''<ref>Wersja najbardziej popularna: J. Tyszkiewicz, ''Arpadowie'', (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, s. 31; ''Encyklopedia popularna PWN'', wyd. 27, Warszawa 1997, s. 46; S. A. Sroka, ''Historia Węgier do 1526 roku'', Bydgoszcz 2000, s. 135.</ref> (rzadziej '''Arpadzi'''<ref>Taka forma w: B. Zientara, ''Henryk Brodaty i jego czasy'', Warszawa 1997, s. 410.</ref>, czasem: '''dynastia Arpadowiczów''') - [[dynastia]] książąt ([[889]]-[[1001]]), a następnie królów [[Węgry|węgierskich]] (do [[1301]]). Pierwsza węgierska dynastia narodowa.
'''Arpadowie'''<ref>Wersja najbardziej popularna: J. Tyszkiewicz, ''Arpadowie'', (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, s. 31; ''Encyklopedia popularna PWN'', wyd. 27, Warszawa 1997, s. 46; S. A. Sroka, ''Historia Węgier do 1526 roku'', Bydgoszcz 2000, s. 135.</ref> (rzadziej '''Arpadzi'''<ref>Taka forma w: B. Zientara, ''Henryk Brodaty i jego czasy'', Warszawa 1997, s. 410.</ref>, czasem: '''dynastia Arpadowiczów''') – [[dynastia]] książąt (889-1001), a następnie królów [[Węgry|węgierskich]] (do 1301). Pierwsza węgierska dynastia narodowa.


== Dzieje ==
== Dzieje ==
Za założyciela uznawany jest prawie legendarny [[Arpad]], wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie, zwanej dziś [[Kotlina Panońska|Niziną Węgierską]]. Od niego też została wzięta nazwa dynastii.
Za założyciela uznawany jest prawie legendarny [[Arpad]], wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie, zwanej dziś [[Kotlina Panońska|Niziną Węgierską]]. Od niego też została wzięta nazwa dynastii.


Prawnuk Arpada, [[Gejza|Géza]] (zm. [[997]] r.) ochrzcił się w [[974]] roku. Do trwałego schrystianizowania Węgrów przyczynił się jego syn Wajk, który na chrzcie w [[997]] roku przyjął imię [[Stefan I Święty|Stefan]]. W sposób bezwzględny podporządkował on sobie wszystkie plemiona madziarskie. W Święto Bożego Narodzenia w [[1000]] roku został koronowany na króla Węgier. Zmarł w [[1038]] roku. Mając na uwadze jego zasługi dla chrześcijaństwa 45 lat później został uznany za świętego oraz patrona dynastii i Węgier (stąd określenie Korona Świętego Stefana).
Prawnuk Arpada, [[Gejza|Géza]] (zm. 997 r.) ochrzcił się w 974 roku. Do trwałego schrystianizowania Węgrów przyczynił się jego syn Wajk, który na chrzcie w 997 roku przyjął imię [[Stefan I Święty|Stefan]]. W sposób bezwzględny podporządkował on sobie wszystkie plemiona madziarskie. W Święto Bożego Narodzenia w 1000 roku został koronowany na króla Węgier. Zmarł w 1038 roku. Mając na uwadze jego zasługi dla chrześcijaństwa 45 lat później został uznany za świętego oraz patrona dynastii i Węgier (stąd określenie Korona Świętego Stefana).


Arpadowie systematycznie powiększali swe władztwo. W [[1089]] roku [[Władysław I Święty]] włączył się do walk o [[Władcy Chorwacji|Królestwo Chorwacji]] po śmierci tamtejszego króla [[Dymitr Zwonimir Chorwacki|Zwonimira]] (był jego szwagrem). Ostatecznie oba królestwa połączone zostały unią personalną w [[1102]] roku.
Arpadowie systematycznie powiększali swe władztwo. W 1089 roku [[Władysław I Święty]] włączył się do walk o [[Władcy Chorwacji|Królestwo Chorwacji]] po śmierci tamtejszego króla [[Dymitr Zwonimir Chorwacki|Zwonimira]] (był jego szwagrem). Ostatecznie oba królestwa połączone zostały unią personalną w 1102 roku.


W skład monarchii węgierskiej wchodziły już tereny [[Siedmiogród|Siedmiogrodu]] i [[Slawonia|Slawonii]]. Od połowy XI wieku zaczęli stopniowo wkraczać też na tereny [[Słowacja|Słowacji]]. Pod koniec XII wieku Arpadowie podporządkowali sobie również ziemię halicko-włodzimierską (rywalizowali na tym terenie m.in. z Polakami). W [[1215]] roku [[Koloman Halicki|Koloman]], młodszy syn króla [[Andrzej II węgierski|Andrzeja II]], został ogłoszony królem [[Halicz (miasto)|Halicza]], jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z tego tytułu.
W skład monarchii węgierskiej wchodziły już tereny [[Siedmiogród|Siedmiogrodu]] i [[Slawonia|Slawonii]]. Od połowy XI wieku zaczęli stopniowo wkraczać też na tereny [[Słowacja|Słowacji]]. Pod koniec XII wieku Arpadowie podporządkowali sobie również ziemię halicko-włodzimierską (rywalizowali na tym terenie m.in. z Polakami). W 1215 roku [[Koloman Halicki|Koloman]], młodszy syn króla [[Andrzej II węgierski|Andrzeja II]], został ogłoszony królem [[Halicz (miasto)|Halicza]], jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z tego tytułu.


Dynastia wygasła na królu [[Andrzej III|Andrzeju III]] w [[1301]] roku. Do walk o tron węgierski włączyli się [[Wittelsbachowie]] i [[Przemyślidzi]]. Ostatecznie w [[1307]] roku koronę otrzymali [[Andegawenowie]] z [[Neapol]]u w osobie [[Karol Robert|Karola Roberta]]. Był wnukiem Marii, siostry króla [[Władysław IV Kumańczyk|Władysława IV Kumana]], przedostatniego władcy Węgier z dynastii Arpadów.
Dynastia wygasła na królu [[Andrzej III|Andrzeju III]] w 1301 roku. Do walk o tron węgierski włączyli się [[Wittelsbachowie]] i [[Przemyślidzi]]. Ostatecznie w 1307 roku koronę otrzymali [[Andegawenowie]] z [[Neapol]]u w osobie [[Karol Robert|Karola Roberta]]. Był wnukiem Marii, siostry króla [[Władysław IV Kumańczyk|Władysława IV Kumana]], przedostatniego władcy Węgier z dynastii Arpadów.


=== Pierwsi książęta węgierscy ===
=== Pierwsi książęta węgierscy ===
Linia 21: Linia 21:


=== Królowie Kroacji ===
=== Królowie Kroacji ===
* 1091-1127 Almos (syn Gejzy I, króla Węgier)
* 1091–1127 Almos (syn Gejzy I, króla Węgier)


=== Książęta Kroacji ===
=== Książęta Kroacji ===
* 1214-1241 Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier)
* 1214–1241 Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier)
* 1261-1269 Bela (syn Beli IV króla Węgier)
* 1261–1269 Bela (syn Beli IV króla Węgier)


=== Książęta Halicza ===
=== Książęta Halicza ===
* 1214-1216 Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier, koronowany na króla 1215, usunięty)
* 1214–1216 Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier, koronowany na króla 1215, usunięty)
* 1219-1221 Koloman (ponownie, usunięty zm.1241)
* 1219–1221 Koloman (ponownie, usunięty zm.1241)
* 1226-1234 Andrzej (brat)
* 1226–1234 Andrzej (brat)


=== Książęta Slawonii i Dalmacji ===
=== Książęta Slawonii i Dalmacji ===
* 1261-1269 Bela (syn Beli IV króla Węgier)
* 1261–1269 Bela (syn Beli IV króla Węgier)
* 1269-1271 Stefan Pogrobowiec (syn Andrzeja II króla Węgier)
* 1269–1271 Stefan Pogrobowiec (syn Andrzeja II króla Węgier)
* 1271-1278 Andrzej (syn Stefana V, króla Węgier)
* 1271–1278 Andrzej (syn Stefana V, króla Węgier)


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==

Wersja z 00:49, 24 lip 2013

Tarcza Arpadowiczów

Arpadowie[1] (rzadziej Arpadzi[2], czasem: dynastia Arpadowiczów) – dynastia książąt (889-1001), a następnie królów węgierskich (do 1301). Pierwsza węgierska dynastia narodowa.

Dzieje

Za założyciela uznawany jest prawie legendarny Arpad, wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie, zwanej dziś Niziną Węgierską. Od niego też została wzięta nazwa dynastii.

Prawnuk Arpada, Géza (zm. 997 r.) ochrzcił się w 974 roku. Do trwałego schrystianizowania Węgrów przyczynił się jego syn Wajk, który na chrzcie w 997 roku przyjął imię Stefan. W sposób bezwzględny podporządkował on sobie wszystkie plemiona madziarskie. W Święto Bożego Narodzenia w 1000 roku został koronowany na króla Węgier. Zmarł w 1038 roku. Mając na uwadze jego zasługi dla chrześcijaństwa 45 lat później został uznany za świętego oraz patrona dynastii i Węgier (stąd określenie Korona Świętego Stefana).

Arpadowie systematycznie powiększali swe władztwo. W 1089 roku Władysław I Święty włączył się do walk o Królestwo Chorwacji po śmierci tamtejszego króla Zwonimira (był jego szwagrem). Ostatecznie oba królestwa połączone zostały unią personalną w 1102 roku.

W skład monarchii węgierskiej wchodziły już tereny Siedmiogrodu i Slawonii. Od połowy XI wieku zaczęli stopniowo wkraczać też na tereny Słowacji. Pod koniec XII wieku Arpadowie podporządkowali sobie również ziemię halicko-włodzimierską (rywalizowali na tym terenie m.in. z Polakami). W 1215 roku Koloman, młodszy syn króla Andrzeja II, został ogłoszony królem Halicza, jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z tego tytułu.

Dynastia wygasła na królu Andrzeju III w 1301 roku. Do walk o tron węgierski włączyli się Wittelsbachowie i Przemyślidzi. Ostatecznie w 1307 roku koronę otrzymali Andegawenowie z Neapolu w osobie Karola Roberta. Był wnukiem Marii, siostry króla Władysława IV Kumana, przedostatniego władcy Węgier z dynastii Arpadów.

Pierwsi książęta węgierscy

  • do 907 Arpad
  • 907-945 Solt (Zoltan) (syn)
  • 945-950 Fajsz (wnuk Arpada)
  • 950-970 Toksys (Taksony) (syn Solta)
  • 970-997 Geza (syn)

Królowie Kroacji

  • 1091–1127 Almos (syn Gejzy I, króla Węgier)

Książęta Kroacji

  • 1214–1241 Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier)
  • 1261–1269 Bela (syn Beli IV króla Węgier)

Książęta Halicza

  • 1214–1216 Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier, koronowany na króla 1215, usunięty)
  • 1219–1221 Koloman (ponownie, usunięty zm.1241)
  • 1226–1234 Andrzej (brat)

Książęta Slawonii i Dalmacji

  • 1261–1269 Bela (syn Beli IV króla Węgier)
  • 1269–1271 Stefan Pogrobowiec (syn Andrzeja II króla Węgier)
  • 1271–1278 Andrzej (syn Stefana V, króla Węgier)

Zobacz też

Bibliografia

  • W. Dworzaczek, Genealogia, cz.2: Tablice, Warszawa 1959, tabl. 84-85.
  1. ↑ Wersja najbardziej popularna: J. Tyszkiewicz, Arpadowie, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, s. 31; Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, Warszawa 1997, s. 46; S. A. Sroka, Historia Węgier do 1526 roku, Bydgoszcz 2000, s. 135.
  2. ↑ Taka forma w: B. Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997, s. 410.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Arpadowie&oldid=37129201”