Gruczoł mlekowy człowieka

Przekrój gruczołu sutkowego czynnego w płaszczyźnie strzałkowej. Opis oznaczeń:
1. Ściana klatki piersiowej
2. Mięśnie piersiowe
3. Płat ciała sutka
4. Brodawka sutkowa
5. Otoczka brodawki sutkowej
6. Przewód mleczny
7. Tkanka tłuszczowa
8. Skóra

Gruczoł mlekowy (łac. glandula lactifera) lub sutkowy (łac. glandula mammaria), pot. pierś – największy gruczoł skórny człowieka, jeden z parzystych narządów, rozwijający się u kobiet w okresie pokwitania. Gruczoł mlekowy jest nazywany sutkiem (łac. mamma), jednak określenie "sutek" bywa również traktowane jako synonim brodawki sutkowej, która jest częścią tego gruczołu, bezpośrednio wydzielającą mleko.

Sutek jest wyniosłością w kształcie półkuli lub stożka; u młodych kobiet leży na wysokości od III do VII żebra, spoczywa głównie na powierzchni mięśnia piersiowego większego – jedynie niewielka część boczna leży na powięzi mięśnia zębatego przedniego. U kobiet karmiących sutki zwykle się powiększają i sięgają niżej. Między sutkami znajduje się zmiennej szerokości podłużna szczelina, anatomicznie nazywana zatoką sutkową (sinus mammarum).

Budowa sutka

Sutek z brodawką sutkową

Sutek rozwija się z zawiązków apokrynowych gruczołów apokrynowych, będących kulistymi zgrubieniami naskórka, wrastających w głąb podłoża, począwszy od 4. miesiąca życia płodowego. U mężczyzn gruczoł sutkowy się nie rozwija – jego wymiary wynoszą w tym wypadku około 15x5 mm – w przypadku silniejszego rozwoju gruczołu, mówimy o patologii, zwanej ginekomastią.

Sutek składa się z tkanki gruczołowej – ciała sutka (corpus mammae) i otaczającego je ciała tłuszczowego (corpus adiposum mammae). Nieco poniżej środka każdego z sutków, na jego szczycie wystaje ciemniej zabarwiona, cylindryczna bądź stożkowata wyniosłość – brodawka sutkowa (papilla mammae), zajmująca środek okrągłego, pigmentowanego pola, zwanego otoczką brodawki sutkowej (areola mammae).

Kształt i wielkość brodawki bywają zmienne, co może utrudniać ssanie mleka przez noworodka – bywa bowiem, że brodawka jest słabo rozwinięta i nie wystaje ponad otoczkę, bądź nawet jest wciągnięta. W brodawce przebiegają okrężne i spiralne włókna mięśniowe gładkie, które u jej podstawy przechodzą na otoczkę, a u jej wierzchołka tworzą sitowatą blaszkę. Przy skurczu mięśniówki następuje erekcja brodawki, podtrzymywana przez silniejsze wypełnienie żył brodawki.

U obu płci mogą występować dodatkowe brodawki sutkowe (zob. hyperthelia). Spotyka się je raz na 2-5 tysięcy przypadków. Najczęściej leżą one kilka centymetrów niżej i nieco ku środkowi od brodawki normalnej.

Na otoczce brodawki widoczne są okrężnie biegnące zmarszczki. Na jej obwodzie występuje kilkanaście guzków, zawierających gruczoły otoczki – są to przeważnie wielkie gruczoły kłębkowate oraz rozrzucone wśród nich gruczoły łojowe i potowe. W otoczce przebiegają promieniste włókna mięśniówki gładkiej, powiązane z mięśniówką brodawki.

Gruczoł sutkowy składa się z 15-20 płatów (lobi glandulae mammariae), będącymi właściwie złożonymi gruczołami pęcherzykowymi. Z każdego płata uchodzi przewód mleczny (ductus lactiferus), który przed swym ujściem na brodawce sutkowej rozszerza się w zatokę mleczną (sinus lactiferus). Zatoki te, o przekroju rzędu 5–8 mm i długości średnio 12 mm, kończą się u podstawy brodawki zwężeniem.
Dość często, bo u ok. 17,5% populacji polskiej, istnieje dodatkowy płat gruczołu sutkowego, położony częściowo w dole pachowym, klinicznie zwany ogonem Spence'a.
U kobiet, które nie rodziły, przewody mleczne przedstawiają się jako lite, kolbowato zakończone cewy, jedynie miejscami posiadające światło. W czasie ciąży w gruczole dochodzi jednak do szeregu zmian – przewody mleczne rozrastają się, oddając boczne rozgałęzienia, uzyskujące światło. W okresie przekwitania następuje zanik tkanki gruczołowej.

Gruczoł otoczony jest torebką z tkanki łącznej włóknistej, która wnika w miąższ gruczołu, dzieląc płat na płaciki (lobuli glandulae mammariae). Pasma tkanki łącznej biegną z jednej strony do skóry, z drugiej – do powięzi piersiowej. Te ostatnie przytrzymują sutek przy klatce piersiowej i noszą nazwę więzadeł wieszadłowych sutka (ligamenta suspensoria mammae).

Wydzielina gruczołu sutkowego

Dziecko ssące sutek matki

Wydzieliną gruczołu sutkowego jest mleko (lac), które pojawia się po porodzie, a częściowo także bezpośrednio przed nim, w ostatnich miesiącach ciąży. W pierwszych dniach nosi ono nazwę siary (colostrum) i zawiera mniej tłuszczu niż mleko dojrzałe. Czynność gruczołów sutkowych nazywamy laktacją. Jest ona regulowana na drodze hormonalnej i nerwowej – wydzielaniem mleka steruje głównie prolaktyna, współdziałając przy opróżnianiu się gruczołu w czasie ssania brodawki z oksytocyną.

Odpływ chłonki z gruczołu sutkowego

Naczynia chłonne sutka rozpoczynają się w splocie limfatycznym położonym w przestrzeniach międzyzrazikowych gruczołu oraz w ścianie przewodów mlecznych. Naczynia chłonne ze środkowych części gruczołu wytwarzają podskórny splot chłonny otoczki brodawki sutkowej (plexus lymphaticus subareolaris).

Odpływ chłonki z gruczołu sutkowego jest wielokierunkowy:

• z bocznej części gruczołu chłonka odpływa do węzłów chłonnych pachowych piersiowych i węzłów chłonnych międzyżebrowych tylnych;
• z dolnej części sutka poprzez węzły chłonne piersiowo-nabrzuszne do węzłów chłonnych pachowych centralnych;
• z przyśrodkowej części gruczołu do węzłów chłonnych międzyżebrowych przednich, skąd chłonka odpływa poprzez pień mostkowy do węzłów chłonnych śródpiersiowych przednich, bądź bezpośrednio do przewodu piersiowego (ductus thoracicus) lub przewodu chłonnego prawego – w niewielkim procencie chłonka z węzłów chłonnych mostkowych uchodzi do węzłów chłonnych nadobojczykowych;
• z górnej części gruczołu poprzez węzły chłonne międzypiersiowe do węzłów chłonnych pachowych centralnych lub bezpośrednio do węzłów chłonnych pachowych szczytowych.

Unaczynienie

Sutek jest unaczyniony tętniczo przez:

• gałęzie sutkowe boczne od tętnicy piersiowej bocznej,
• gałęzie sutkowe wewnętrzne od tętnicy piersiowej wewnętrznej,
• gałęzie sutkowe od gałęzi bocznych tętnic międzyżebrowych III-VII,
• gałęzie piersiowe tętnicy piersiowo-barkowej (zaopatrujące głównie ogon Spence'a).

Odpływ krwi żylnej:

• odpływ powierzchowny rozpoczyna się splotem żylnym otoczki brodawkowej (plexus venosus areolaris), skąd krew odpływa częściowo do naczyń głębokich, a częściowo do żyły piersiowo-nabrzusznej, zespalającej sieć naczyń drenujących warstwy powierzchowne klatki piersiowej i brzucha;
• odpływ krwi głęboki jest analogiczny do unaczynienia tętniczego.

Unerwienie

Sutek zaopatrzony jest czuciowo przez gałęzie skórne przednie i boczne nerwów międzyżebrowych od II do VI, a także poprzez nerwy nadobojczykowe ze splotu szyjnego. Unerwienie wydzielnicze jest prowadzone zaś drogą długich włókien pozazwojowych, oplatających naczynia tętnicze (głównie międzyżebrowe), dochodzące do sutka. Sama brodawka sutkowa unerwiona jest przez IV nerw międzyżebrowy.

Zobacz też

• Gruczoł mlekowy u zwierząt
• Diagnostyka: badanie palpacyjne, mammografia, biopsja piersi
• Choroby: rak sutka, gruczolakowłókniak, zapalenie sutka
• Zwyczaje: prasowanie piersi

Bibliografia

• Janina Sokołowska-Pituchowa, Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa 2003
• J. Walocha, A. Skawina, J. Gorczyca, Anatomia prawidłowa człowieka – klatka piersiowa, Kraków 2006
• Richard L. Drake, A. Wayne Vogl, Adam W.L. Mitchell, Anatomia - Podręcznik dla studentów, Tom 2, Wrocław 2010

Linki zewnętrzne

• Nazewnictwo mastologiczne

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.