Rumuni

Mapa etniczna Rumunów z tradycyjnym podziałem na grupy etniczne

Rumuni i Mołdawianie

Rumuni (rum. români, dawniej rumâni) – liczący ok. 23,8 mln osób naród wschodnioromański zamieszkujący przede wszystkim Rumunię. W większości posługują się językiem rumuńskim. Duża diaspora, głównie w Hiszpanii, USA, we Włoszech i na Ukrainie.

W samej Rumunii do Rumunów zalicza się często Mołdawian (żyjących głównie w Mołdawii oraz na Ukrainie, w Rosji i Kazachstanie) oraz Wołochów (z Serbii, Bułgarii i Grecji).

Nazwa

Nazwa Rumuni oznacza "Rzymianie, obywatele Rzymu", dosłownie "pochodzący od Romulusa". Nazwa ta została wprowadzona w XVIII wieku przez greckokatolickich duchownych z tzw. szkoły siedmiogrodzkiej. Do tej pory Rumunów nazywano Wołochami, a obywateli Mołdawii także Mołdawianami. Teoria o rzymskim pochodzeniu Wołochów istniała już w XV wieku, o czym świadczą prace węgierskiego historyka Nicolausa Olahusa. W 1521 r. w liście bojara Neacşa pojawiła się po raz pierwszy nazwa Ţeara Rumânească - "ziemia rzymska", mająca oznaczać jedną z krain historycznych późniejszej Rumunii - Wołoszczyznę (rum. Valahia). Jednak dopiero w XVIII w. teoria Nicolausa Olahusa stała się podstawą rodzącej się rumuńskiej ideologii narodowej, która zdobywała z czasem coraz większą popularność, a wraz z nią termin "Rumuni".

Dawniej Rumunów żyjących w Siedmiogrodzie nazywano czasem Wołocho-Węgrami, Rumunów z Wołoszczyzny Wołocho-Bułgarami, a Mołdawian Wołocho-Rusinami. Nazwy te wynikały z wpływów kulturowych i politycznych dominujących w regionie mocarstw.

Polska nazwa

Polska nazwa "Rumuni" pochodzi od dawnej nazwy rumuńskiej "Rumâni". Sami Rumuni z nazwy tej zrezygnowali w XIX w., na rzecz "Români", która bardziej przypomina słowo "Roma", tzn. "Rzym". Jeszcze na początku XX wieku w literaturze polskiej Rumunów nazywano "Wołochami", a Rumunię "Wołoszczyzną" (tak samo jak jeden z regionów historycznych tego kraju).

Terytorium etniczne

Rumuni (poza samą Rumunią) są ludnością autochtoniczną w Mołdawii, na Ukrainie, Węgrzech, w Bułgarii i Serbii. W przeszłości Rumuni emigrowali najczęściej na Węgry, do Francji, Włoch, Austrii, Niemiec, Grecji i Turcji. Obecnie najwięcej emigrantów wyjeżdża do Hiszpanii, USA, Włoch i Francji.

Wierzenia

Większość Rumunów wyznaje prawosławie. Tylko ok. 4% z nich deklaruje się jako ateiści, agnostycy lub nie wierzący w Boga.

Największą grupę wyznaniową tworzą chrześcijanie, a wśród nich kolejno: prawosławni, rzymscy katolicy, greko-katolicy, protestanci. Nieliczni Rumuni są także muzułmanami.

Etnogeneza

Plik:Vlachs-bgiu.jpg

Rumuński tradycyjny, hipotetyczny model etnogenezy Wołochów i Rumunów.

Rumuni a Wołosi

Do XIX wieku Rumuni byli powszechnie nazywani Wołochami. Termin ten pierwotnie odnosił się do romańsko i albańskojęzycznych ludów Europy Południowo-Wschodniej uprawiających gospodarkę wołoską. Później Wołochami zaczęto nazywać konkretne grupy etniczne, w tym Słowian, którzy od "prawdziwych" Wołochów przejęli typ gospodarki. Sami Rumuni do końca XVIII wieku nazywali siebie najczęściej "Vlaşi" (Wołosi). Nazwa Rumuni stała się popularna w XVIII w. wśród inteligencji wołoskiej i mołdawskiej. Nazwa Rumunii wiązała się z ideologią narodową, według której ludność romańska Bałkanów miałaby żyć w jednym, wspólnym państwie. Stąd Rumunami także nazwano Wołochów istryjskich, tzw. "Istrorumunów" i Wołochów macedońskich, tzw. "Macedorumunów" lub "Arumunów". Tam, gdzie poprzez edukację, idea narodu rumuńskiego nie dotarła ludność rumuńskojęzyczna nadal nazywa siebie Wołochami. Sytuacja taka panuje np. w niektórych okolicach Serbii czy bardziej izolowanych wsiach w Banacie rumuńskim.

Za Rumunów uważa się również część Wołochów macedońskich - Arumunów, co jest konsekwencją stuletniej rumunizacji tych grup etnicznych.

Rumuni a Mołdawianie

Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej. Przy czym różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawianie i Rumuni jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa, oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do 1991 r., a w Naddniestrzu do dzisiaj używa się do zapisywania języka grażdankę, w Rumunii - alfabet łaciński. Część Mołdawian mówi po rosyjsku i ukraińsku. Mołdawian łączy z Rumunami częściowa etnogeneza, więcej niż 150 lat historii państwowości, język i prawosławie.

Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1924 r., mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się jako Rumuni. W 1940 r. ZSRR przyłączył do swego terytorium ziemie leżące pomiędzy Dniestrem a Prutem, czyli tzw. Besarabię (z grubsza terytorium dzisiejszej Mołdawii), która była w latach 1918-1919 odłączona od Rosji i wcielona do Rumunii. Władze rumuńskie, po tym jak Besarabia została przyłączona do Rumunii przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią, ZSRR "sztucznie wzbudzał" tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego Związku Radzieckiego. Po rozwiązaniu ZSRR w 1991 r. w Rumunii oczekiwano, że Mołdawianie powrócą do rumuńskiej tożsamości narodowej; do tego wszak nie doszło - Rumuni są w dzisiejszej Rep. Mołdawskiej mniejszością narodową (2% 2004), przy czym sami Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.

Rumuni a Słowianie

Do XVIII w. ludność Wołoszczyzny i Mołdawii oraz język rumuński były często identyfikowane jako słowiańskie. Świadczy o tym m.in. pierwszy słownik etymologiczny języka rumuńskiego napisany przez A. Cihaca, w którym autor stwierdza, że rumuński jest językiem słowiańskim.

Rumuni i język rumuński miały w tym czasie charakter kreolski, romańsko-słowiański. Sytuacja uległa zmianie wraz z rumuńskim "odrodzeniem narodowym", w którym elita w większości wyrzekła się słowiańskich korzeni na rzecz "czysto-rzymskiego" pochodzenia. Rozpoczęto świadomą, długotrwałą romanizację języka rumuńskiego, która polegała na zastępowaniu słów pochodzenia słowiańskiego neologizmami tworzonymi na bazie łaciny, języka włoskiego i francuskiego. Cyrylicę używaną do tej pory do zapisywania języka rumuńskiego zastąpiono ostatecznie w 1862 r. alfabetem łacińskim. Pod koniec XIX wieku język rumuński był już tak "oczyszczony" według łacińskich, włoskich i francuskich wzorów, że można mówić o nowym konstruowaniu języka. To co w dzisiejszym rumuńskim brzmi tak "romańsko" nie jest zatem antycznym dziedzictwem, tylko nową konstrukcją stworzoną w XIX w.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Zobacz też

• Arumuni,
• język mołdawski,
• język rumuński,
• Mołdawia,
• Naddniestrze,
• Mołdawianie,
• Rumunia,
• Wołosi.

Bibliografia

• Boia, Lucian: Istorie şi mit în conştiinţa românească (Bukareszt: Humanitas, 1997).
• Boia, Lucian: Romania. Borderland of Europe (Londyn: Reaktion Books, 2001).