Wiersz: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Budowa wiersza: Niepotrzebna spacja Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
O Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia|elementu [[liryka|liryki]]|[[Wiersz (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}} |
{{Inne znaczenia|elementu [[liryka|liryki]]|[[Wiersz (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}} |
||
[[File:Calligramme pyrogravé.JPG|300px|right|thumb|[[Kaligram]], jedna z wizualnych prezentacji wiersza w formie graficznej.]] |
[[File:Calligramme pyrogravé.JPG|300px|right|thumb|[[Kaligram]], jedna z wizualnych prezentacji wiersza w formie graficznej.]] |
||
''' |
'''Wiers''' (także: '''mowa wiązana''', '''oratio vincta''') – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo [[proza|prozy]]; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której [[wers]] (linijka wiersza wyodrębniona [[Intonacja (językoznawstwo)|intonacyjnie]] i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki [[stylistyka|stylistyczne]] w funkcji [[poezja|poetyckiej]], [[impresja|impresywnej]] lub [[Ekspresja (psychologia)|ekspresywnej]]. |
||
== Budowa wiersza == |
== Budowa wiersza == |
Wersja z 21:07, 5 mar 2019
Wiers (także: mowa wiązana, oratio vincta) – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers (linijka wiersza wyodrębniona intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej.
Budowa wiersza
Na budowę wiersza składają się:
- liczba strof,
- liczba wersów w strofie,
- liczba sylab (zgłosek) w każdym wersie,
- rymy (z uwzględnieniem wszystkich cech),
- rytm (regularność w rozkładzie akcentów).
Rodzaje wierszy
Wiersze (ogólnie) dzieli się na dwa podtypy:
- wiersz systemowy – występują w nim przynajmniej dwie cechy stałe (tzw. "constansy") np. stały układ stóp metrycznych w strofach (ew. strofoidach) i regularne rymy żeńskie. Przykładem wiersza systemowego może być Arcymistrz A. Mickiewicza
- wiersz niesystemowy – występuje w nim jedna cecha stała (tzw. "constansa") lub mniej. Przykładem takiego utworu może być wiersz Drzewa W. Bonowicza
Ze względu na strofikę wyróżniamy wiersz:
- stroficzny – zbudowany z wyraźnie zaznaczonych strof, np. niektóre epigramaty, fraszki
- stychiczny (ciągły) – zbudowany z ciągu wersów, bez podziału na strofy, np. bajka Ignacego Krasickiego "Dewotka"
- biały – bez rymów w klauzulach
- sylabiczny
- jednakowa liczba sylab w każdym wersie
- stały akcent (na drugiej sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers
- średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe
- regularne rymy żeńskie
- sylabotoniczny
- bardziej zrytmizowany niż wiersz sylabiczny
- jednakowa liczba sylab w wersie
- jednakowa liczba sylab akcentowanych w wersie i ich stałe miejsca
- toniczny – Występuje w nim jednakowa liczba akcentów w każdym wersie, równocześnie ich rozkład nie jest stały. Na przykład w "Księdze ubogich" J. Kasprowicza, w strofie: "Umiłowanie ty moje! (dwa zestroje akcentowe)/ Kształty nieomal dziecięce! (trzy zestroje akcentowe)/ Skroń dotąd nie pomarszczona (trzy zestroje akcentowe)/ Białe, wąziutkie ręce" (trzy zestroje akcentowe). Dzięki regularnemu układowi zestrojów akcentowych w poszczególnych wersach wybija się rytm, tempo muzyczne strofy. Poeci, którzy stosowali wiersz toniczny, to m.in. W. Broniewski, J. Tuwim, K. Iłłakowiczówna, T. Gajcy.
- wolny (intonacyjny, zdaniowy);
- rym tworzą powtarzające się wersy
- długość wersów nie jest jednakowa
- intonacja wierszowa zamiast składniowej (stąd często stosowana przerzutnia)
- fazy intonacyjne pokrywają się ze składniowymi
- często rezygnacja z podziału na strofy (wiersze wolne często są wierszami stychicznymi)
- nie jest też wymogiem stosowanie rymów (stąd też są to najczęściej wiersze bezrymowe)
- poezja współczesna wykorzystuje najczęściej wiersz wolny
- nieregularny – utwór rytmicznie rozmaity; najważniejszą cechą kompozycji jest jej nieregularność, stosowana w celu zaskoczenia odbiorcy
- graficzny – słowa bądź wersy tworzą ilustrację związaną z ruchem w sztuce arte prowera; wiersz tworzy: krzyż, słowo, ilustrację, myśl
- poezja konkretna – Apollinaire (francuski poeta) nazwał swoje wiersze poezją konkretną; wersy tworzą ilustrację np. wieży Eiffla
- wiersz obrazkowy (carmen figuratum, technopegnion) – powstał na kanwie zabawy literackiej, rodzaj artystycznej rozrywki, w dobie staropolskiej tuż po zakończeniu antyku; wersy układały się na kształt przedmiotu, zjawiska o którym mówił utwór
- gobelinowy – związany z literaturą XX wieku, obrazek kolażowy; Stanisław Czycz wprowadzał znaki graficzne: nuty, pięciolinie, słowo; nie trzeba ich czytać chronologicznie