Jajo (biologia): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 11:19, 10 gru 2019

Jajo (łac. ovum) – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków zwierząt. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.

Jaja składają między innymi owady, ryby, płazy, gady, ptaki i nieliczne ssaki (stekowce – dziobak, kolczatka australijska).

Jaja wytwarzane są w jajnikach i dojrzewają w procesie oogenezy, w której gromadzą informacje rozwojowe oraz zapasy substancji niezbędnych do rozwoju zarodka. W zależnie od ilości żółtka jaja dzielą się na oligolecytalne (ubogie w żółtko, np. u ssaków), mezolecytalne (o średniej jego zawartości, np. u płazów) oraz polilecytalne - bogate w żółtko, np. u ptaków.

W trakcie rozwoju zarodka zmniejsza się ilość żółtka i powiększa się komora powietrzna. Skorupka staje się cieńsza, gdyż zawarte w niej wapno wbudowywane jest w szkielet zarodka^[1].

Wśród ptaków największe jajo składane jest przez strusia i mierzy 16 cm ^[2], zaś jajo koliberka hawańskiego mierzy do 6 mm długości^[3]. Jajo żarłacza śledziowego ma 22,5 cm długości.

W jajach ptasich obecne są jedynie dwa barwniki, oocyjanina, odpowiadająca za barwę niebieskozieloną oraz protoporfiryna, odpowiadająca za barwę rdzawoczerwoną. Niekiedy jajo nabywa kolor przez rozkładające się rośliny obecne w gnieździe^[4].

Charakterystyka jaj dla różnych grup zwierząt:

Grupa	Charakterystyka
bezżuchwowce	Jaja mezolecytalne, największe u śluzic^[5]
ryby chrzęstnoszkieletowe	Jaja makrolecytalne, obecna osłonka^[5]
ryby kostnoszkieletowe	Jaja makrolecytalne, małe do średnich, szczególnie duże u celakantokształtnych^[6]
płazy	Średniej wielkości jaja mezolecytalne^[6]
gady	Jaja makrolecytalne, obecność błon płodowych^[7]
ptaki	Duże do bardzo dużych jaja makrolecytalne, obecne błony płodowe^[5]
ssaki	Jaja makrolecytalne u stekowców oraz torbaczy, mikrolecytalne u ssaków łożyskowych^[5]

Skorupy jaj cechują różnorodne kształty, od niemal okrągłych po wydłużone. Szczególnie jest to widoczne u ptaków gniazdujących na klifach, np. nurników, u których jeden koniec jaja jest zaostrzony, co zapobiega sturlaniu się jaja z klifu (zaczyna się ono obracać). Skorupy jaj u poszczególnych zwierząt różnią się znacznie grubością. U felsumy madagaskarskiej (Phelsuma madagascariensis) ma ona grubość 0,15 mm, zaś u wymarłych mamutaków 3,5 mm. U dinozaurów grubość skorupy wynosiła 2,5-5 mm^[8]. W skorupie jaja znajdują się liczne pory. Umożliwiają one wymianę gazową zarodka^[9].

Zobacz też

Przypisy

↑ David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 53. ISBN 978-83-01-15733-3.
↑ Jajo strusie. [dostęp 02 października 2016].
↑ J. del Hoyo, A. Elliot & J. Sargatal: Handbook of Birds of the World. T. 5: Barn-Owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Editions, 1999.
↑ D. Baran, W. Bielański, R. Martyka, K. Śnigórska, K. Walasz: Ptaki: materiały dla nauczycieli. Kraków: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, 2002, s. 46. ISBN 83-918373-1-9.
↑ ^a ^b ^c ^d M. Hildebrand & G. Gonslow: Analysis of Vertebrate Structure. Nowy Jork: John Wiley & Sons, 2001.
↑ ^a ^b A.S. Romer & T.S. Parsons: The Vertebrate Body. Filadelfia: Saunders, 1985.
↑ J.R. Stewart: Morphology and evolution of the egg of oviparous amniotes. In: S. Sumida and K. Martin (ed.) Amniote Origins-Completing the Transition to Land (1): 291–326. London: Academic Press.. 1997.
↑ Kenneth Carpenter, Karl F. Hirsch, John R. Horner: Dinosaur Eggs and Babies. Cambridge University Press, 1996.
↑ Eggshell morphology and structure. University of California Museum of Paleontology. [dostęp 14 sierpnia 2013].

Bibliografia

wielu autorów: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 321.

[1] David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 53. ISBN 978-83-01-15733-3.

[2] Jajo strusie. [dostęp 02 października 2016].

[3] J. del Hoyo, A. Elliot & J. Sargatal: Handbook of Birds of the World. T. 5: Barn-Owls to Hummingbirds. Barcelona: Lynx Editions, 1999.

[4] D. Baran, W. Bielański, R. Martyka, K. Śnigórska, K. Walasz: Ptaki: materiały dla nauczycieli. Kraków: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne, 2002, s. 46. ISBN 83-918373-1-9.

[h&b-5] M. Hildebrand & G. Gonslow: Analysis of Vertebrate Structure. Nowy Jork: John Wiley & Sons, 2001.

[r&p-6] A.S. Romer & T.S. Parsons: The Vertebrate Body. Filadelfia: Saunders, 1985.

[7] J.R. Stewart: Morphology and evolution of the egg of oviparous amniotes. In: S. Sumida and K. Martin (ed.) Amniote Origins-Completing the Transition to Land (1): 291–326. London: Academic Press.. 1997.

[8] Kenneth Carpenter, Karl F. Hirsch, John R. Horner: Dinosaur Eggs and Babies. Cambridge University Press, 1996.

[9] Eggshell morphology and structure. University of California Museum of Paleontology. [dostęp 14 sierpnia 2013].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 [[Plik:Adolphe Millot oeufs-fixed.jpg|mały|Różne jaja z ''Nouveau Larousse Illustré'' (1897–1904). Klucz w [[:commons:File:Adolphe Millot oeufs-fixed.jpg|opisie ilustracji na Commons (j. fr., ang. i ros.)]]]]
-[[Plik:Anatomy of an amiotic egg.svg|mały|Schemat budowy ptasiego jaja. 1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza. 5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa. 8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.]]
+[[Plik:Anatomy of an amiotic egg.svg|mały|Schemat budowy ptasiego jaja. 1. Skorupka. 2. Zewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 3. Wewnętrzna blaszka błony pergaminowej. 4, 13. Chalaza. 5, 6, 12. Białko. 7. Błona żółtkowa. 8, 10, 11. Żółtko. 9. Tarczka zarodkowa. 14. Komora powietrzna. 15. Kutikula.  16. Laterna.
+. Jądro pandera ]]
 '''Jajo''' ([[Łacina|łac.]] ''ovum'') – jedna z faz rozwoju nowego osobnika u wielu gatunków [[zwierzęta|zwierząt]]. Jajo zawiera surowce odżywcze pozwalające na rozwój zarodka bez dostępu do organizmu macierzystego i zewnętrznych źródeł pożywienia oraz stosunkowo bezpieczne środowisko, ale ze względu na swoją zawartość jest również cenionym pokarmem.