Fundacja

Fundacja (łac. fundatio 'założenie; fundament' od fundare 'umocnić; założyć fundament, utwierdzić' z fundus 'grunt, posiadłość, majątek') – forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacje są po stowarzyszeniach drugą co do popularności formą prawną wśród organizacji pozarządowych.

Fundacja jest zakładem (osobą prawną typu zakładowego), a więc – w odróżnieniu od np. stowarzyszeń, związków zawodowych, partii, samorządów zawodowych i innych korporacji – nie ma członków (jest bezosobowa). Jest przez to bardziej niezależna niż korporacja od osób fizycznych – o celu, majątku, zasadach działania decyduje jej twórca.

Fundacje w Polsce

W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę fundacji, ich zakładania i funkcjonowania jest ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U. z 2020 r. poz. 2167), zgodnie z którą konstytutywnymi przesłankami powstania fundacji są: akt fundacyjny (zawierający oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji - w formie aktu notarialnego lub w testamencie) i rejestracja przez sąd.

Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego – nie zaliczano fundacji do organizacji społecznych, co uzasadniano właśnie tym, że fundacja nie jest korporacją obywateli, ale wyodrębnioną masą majątkową. W związku z tym odmawiano fundacjom np. prawa uczestnictwa w postępowaniach administracyjnych na prawach strony (które to uprawnienie organizacjom społecznym przyznaje art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego), czy też prawa do składania skarg do sądów administracyjnych w sprawach dotyczących innych osób (uprawnienie przyznane organizacjom społecznym na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Ostatnio jednak pogląd ten został przełamany przez uchwałę siedmiu sędziów NSA, w której stwierdzono, iż także fundacjom przysługuje status organizacji społecznych (Uchwała 7 sędziów NSA z 12 grudnia 2005 r.).

1 października 2010 w rejestrze REGON zarejestrowanych było 12 tys. fundacji.

Rodzaje fundacji

Ze względu na fundatora wyróżnia się fundacje: prywatne, korporacyjne i publiczne. Fundacje prywatne prowadzą osoby fizyczne. Fundacje korporacyjne prowadzą prywatne przedsiębiorstwa. Fundacje państwowe prowadzi administracja publiczna.

Ze względu na cel wyróżnia się fundacje: pożytku publicznego, pożytku własnego i pożytku mieszanego. Fundacje pożytku publicznego są powołane do realizacji celów społecznych. Fundacje pożytku własnego są powołane do realizacji celów prywatnych lub grupowych. Fundacje pożytku mieszanego mają podwójne zamiary, realizują zarówno cele społeczne, jak i działania PR.

Ze względu na formę podejmowanych działań wyróżnia się fundacje: grantodawcze i operacyjne. Fundacje grantodawcze finansują działalność innych organizacji. Fundacje operacyjne finansują własne działania. Wśród nich można wyróżnić fundacje instytucjonalne, prowadzące instytucje i fundacje projektowe, realizujące konkretne projekty.

Ze względu na pochodzenie majątku wyróżnia się fundacje: kapitałowe i żebracze. Fundacje kapitałowe mają majątek na realizację celów. Fundacje żebracze pozyskują fundusze na realizację celów.

Ze względu na sposób działania, jaki przyjmują w momencie powołania wyróżnia się fundacje: filantropijne, rzecznicze i świadczące usługi. Fundacje filantropijne chcą pomagać innym. Fundacje rzecznicze wprowadzają zmiany systemowe. Fundacje świadczące usługi specjalizują się w dostarczaniu usług.

Ze względu na odbiorcę wyróżnia się fundacje: służebne, obywatelskie i interesu grupowego. Fundacje służebne działają na rzecz potrzebującego. Fundacje obywatelskie działają na rzecz wspólnego dobra społecznego. Fundacje interesu grupowego działają na rzecz konkretnej grupy.

Ze względu na obszar działalności wyróżnia się fundacje: międzynarodowe, krajowe i lokalne. Fundacje międzynarodowe działają na terenie różnych państw. Fundacje krajowe działają na terenie danego państwa. Fundacje lokalne działają na terenie społeczności lokalnej.

Ze względu na rozwiązania sukcesji rodzinnych firm - fundacja rodzinna (projektowana od 2022 r. nowa instytucja w prawie polskim), do której wkłady mają być nieopodatkowane, a więc jej tworzenie będzie korzystniejsze podatkowo niż założenie spółki holdingowej, ograniczone zostanie jednak prawo do zachowku.

Linki zewnętrzne

• Pojęcie i typy fundacji w prawie rzymskim