Adam Rapacki (polityk): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 45: Linia 45:
2 października 1957 na forum [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]] przedstawił propozycję utworzenia strefy bezatomowej w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]] – tzw. [[Plan Rapackiego]]. W 1964 postulował zwołanie [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie|Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie]]. W 1965 został doktorem ''honoris causa'' [[Uniwersytet Wrocławski|Uniwersytetu Wrocławskiego]]. Brał udział w posiedzeniach Doradczego Komitetu Politycznego Państw – Stron [[Układ Warszawski|Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej]]. W 1966 został nominowany do [[Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla|Pokojowej Nagrody Nobla]]<ref>{{Cytuj|tytuł=Nomination Database|opublikowany=nobelprize.org|url=http://www.nobelprize.org/nomination/archive/show_people.php?id=14085|język=en}}</ref>. Wycofał się z życia politycznego w okresie [[Marzec 1968|wydarzeń marcowych w 1968]] w proteście przeciwko prześladowaniom osób żydowskiego pochodzenia.
2 października 1957 na forum [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]] przedstawił propozycję utworzenia strefy bezatomowej w [[Europa Środkowa|Europie Środkowej]] – tzw. [[Plan Rapackiego]]. W 1964 postulował zwołanie [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie|Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie]]. W 1965 został doktorem ''honoris causa'' [[Uniwersytet Wrocławski|Uniwersytetu Wrocławskiego]]. Brał udział w posiedzeniach Doradczego Komitetu Politycznego Państw – Stron [[Układ Warszawski|Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej]]. W 1966 został nominowany do [[Laureaci Pokojowej Nagrody Nobla|Pokojowej Nagrody Nobla]]<ref>{{Cytuj|tytuł=Nomination Database|opublikowany=nobelprize.org|url=http://www.nobelprize.org/nomination/archive/show_people.php?id=14085|język=en}}</ref>. Wycofał się z życia politycznego w okresie [[Marzec 1968|wydarzeń marcowych w 1968]] w proteście przeciwko prześladowaniom osób żydowskiego pochodzenia.


Został pochowany z honorami wojskowymi w Alei Zasłużonych na [[Cmentarz Wojskowy na Powązkach|cmentarzu Wojskowym na Powązkach]] (kwatera A28-tuje-15)<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Malczewski | imię = Juliusz Jerzy | tytuł = Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach | wydawca = Krajowa Agencja Wydawnicza | miejsce = Warszawa | data = 1975 | strony = 16}}</ref>. W pogrzebie udział wzięli członkowie najwyższych władz PRL, m. in. I sekretarz KC PZPR [[Władysław Gomułka]], premier [[Józef Cyrankiewicz]], marszałek Sejmu PRL [[Czesław Wycech]], [[Zenon Kliszko]], [[Eugeniusz Szyr]], [[Bolesław Podedworny]], [[Emil Kołodziej]], [[Józef Kępa]]. W imieniu Rady Ministrów PRL przemówienie wygłosił premier [[Józef Cyrankiewicz]]<ref>"[[Trybuna Śląska|Trybuna Robotnicza]]", nr 245 (8301), 15 października 1970, s.1-2</ref>.
Został pochowany z honorami wojskowymi w Alei Zasłużonych na [[Cmentarz Wojskowy na Powązkach|cmentarzu Wojskowym na Powązkach]] (kwatera A28-tuje-15)<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Malczewski | imię = Juliusz Jerzy | tytuł = Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach | wydawca = Krajowa Agencja Wydawnicza | miejsce = Warszawa | data = 1975 | strony = 16}}</ref>. W pogrzebie udział wzięli członkowie najwyższych władz PRL, m.in. I sekretarz KC PZPR [[Władysław Gomułka]], premier [[Józef Cyrankiewicz]], marszałek Sejmu PRL [[Czesław Wycech]], [[Zenon Kliszko]], [[Eugeniusz Szyr]], [[Bolesław Podedworny]], [[Emil Kołodziej]], [[Józef Kępa]]. W imieniu Rady Ministrów PRL przemówienie wygłosił premier Józef Cyrankiewicz<ref>[[Trybuna Śląska|Trybuna Robotnicza]], nr 245 (8301), 15 października 1970, s. 1–2.</ref>.


== Odznaczenia ==
== Odznaczenia ==

Wersja z 23:08, 5 mar 2021

Adam Rapacki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1909
Lwów, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

10 października 1970
Warszawa, Polska

Minister spraw zagranicznych
Okres

od 27 kwietnia 1956
do 22 grudnia 1968

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Stanisław Skrzeszewski

Następca

Stefan Jędrychowski

Minister szkolnictwa wyższego
Okres

od 15 maja 1950[1]
do 27 kwietnia 1956

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Następca

Stefan Żółkiewski

Minister żeglugi
Okres

od 16 kwietnia 1947
do 15 maja 1950

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna / Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Stefan Jędrychowski[2]

Następca

Mieczysław Popiel

Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Order Zasługi Republiki Włoskiej II Klasy (1951-2001)
Nagrobek Adama Rapackiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Adam Rapacki (ur. 24 grudnia 1909 we Lwowie, zm. 10 października 1970 w Warszawie) – polski polityk, ekonomista i dyplomata. Poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III i IV kadencji, członek Biura Politycznego KC PZPR (w latach 1948–1954 i 1956–1968, od 1954 do 1956 zastępca członka), minister żeglugi (1947–1950), minister szkół wyższych i nauki oraz minister szkolnictwa wyższego (1950–1956), w latach 1956–1968 minister spraw zagranicznych. Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

Przed wojną

Był synem Mariana, działacza ruchu spółdzielczego, i Marii z Dobrzańskich. Po wybuchu I wojny światowej Rapaccy przenieśli się do Piotrkowa Trybunalskiego, a w 1919 do Warszawy. W okresie 1920–1929 uczył się w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie, a 1929–1932 studiował w Wyższej Szkole Handlowej. W czasie studiów działał w organizacjach młodzieżowych lewicy. W 1931 wstąpił do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, w którym sympatyzował z „centrowym” nurtem organizacji, kierującym się zasadami austromarksizmu. Pracował również w Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Handlowej w 1932 opublikował w „Spółdzielczym Przeglądzie Naukowym” (1933 nr 9 i 10) pracę dyplomową pt. Podstawy spółdz. ruchu spożywców w Polsce i jej możliwości rozwojowe. W latach 1933–1934 ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 28 Dywizji Piechoty przy 15 Pułku Piechoty „Wilków” w Dęblinie, a następnie odbył praktykę w 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. W 1934 rozpoczął pracę zawodową w Spółdzielczym Instytucie Naukowym w Warszawie. Kontynuował przerwaną przez służbę wojskową działalność w ZNMS i został członkiem zarządu warszawskiego środowiska organizacji. Brał też udział w starciach z Obozem Narodowo-Radykalnym oraz w demonstracjach. Już jako senior utrzymywał kontakty z ZNMS i wygłaszał prelekcje na kursach partyjnych, w związku zawodowym robotników budowlanych i w Towarzystwie Kooperatystów. Poza tym w latach 1934–1938 opublikował na łamach „Spółdzielczego Przeglądu Naukowego” kilka obszerniejszych artykułów i studiów o spółdzielczości, poruszając w nich m.in. problemy roli ideologii w spółdzielczym ruchu spożywców, dynamiki działalności gospodarczej robotniczych spółdzielni spożywców w Warszawie, Łodzi i Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1927–1929 oraz w dobie wielkiego kryzysu. Od października 1937 do czerwca 1938 przebywał na stypendium we Włoszech, gdzie zbierał materiały o ruchu spółdzielczym i nawiązywał kontakty z włoskimi spółdzielcami. W końcu 1938 roku uzyskał magisterium nauk ekonomicznych, a 1 marca 1939 podjął pracę w Instytucie Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen w Warszawie, na stanowisku kierownika oddziału rolnictwa.

Wojna

Zmobilizowany do armii 24 sierpnia 1939 brał udział w wojnie obronnej jako podporucznik rezerwy i dowódca plutonu w 1 Kompanii Strzeleckiej 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Do niewoli niemieckiej dostał się 22 września 1939 na przedpolach Modlina i cały okres II wojny światowej spędził w oficerskich obozach jenieckich. Przebywał m.in. w obozach XVIII A w Lienzu, II C Woldenberg (Dobiegniew), II B w Arnswalde (Choszczno), II D w Gross-Born (Borne Sulinowo) i w VI B w Dössel. W oflagach prowadził szeroką działalność oświatową, artystyczną, publicystyczną i polityczną o charakterze antyhitlerowskim i lewicowym. Organizował tzw. koła zagadnień społecznych i pisywał w legalnych i tajnych gazetkach obozowych. W Woldenbergu należał do grona założycieli koła ekonomistów, a w Arnswalde do założycieli grupującego komunistów, socjalistów i ludowców koła zagadnień wiejskich, które z czasem rozszerzyło działalność na ogół oficerów. Na podstawie prasy niemieckiej opracowywał tygodniowe przeglądy zdarzeń i przekazywał je współwięźniom. Był przewodniczącym koła literackiego. Pisywał recenzje teatralne do pisma obozowego „Za Drutami”, wygłaszał odczyty o literaturze włoskiej i uczył języka włoskiego, a sam pobierał lekcje języka rosyjskiego. Z inicjatywy Rapackiego zorganizowano w 1942 kurs urbanistyki i historii sztuki na poziomie średnim z udziałem ok. 280 osób. Po zlikwidowaniu legalnego pisma był redaktorem naczelnym tajnego tygodnika mówionego „Zadrucie”. W obozie w Dössel wygłaszał wykłady z prawa i ekonomii i redagował tygodnik „Siedem Kresek w Kalendarzu”.

Po II wojnie światowej

Po uwolnieniu z obozu jenieckiego 1 kwietnia 1945 pełnił krótko służbę, sprawując pieczę nad obozem oficerów i żołnierzy włoskich i na początku lipca 1945 powrócił do kraju. Przebywał początkowo w Poznaniu, a następnie w Łodzi, gdzie rozpoczął pracę w biurze Komisji Planowania i Spółdzielczości w Łodzi – miesiąc później został także kierownikiem Referatu Polityki Spółdzielczej w „Społem” Związku Gospodarczym Spółdzielni RP. W grudniu 1945 stanął na czele Biura Prezydialnego „Społem”, które działając od stycznia 1946 w Warszawie (po przeniesieniu się centralnych agend „Społem” do stolicy), zajmowało się zagadnieniami planowania i polityki gospodarczej w spółdzielczym ruchu spożywców. Dzięki zabiegom Rapackiego 8 marca 1946 podpisana została umowa między „Społem” i Związkiem Samopomocy Chłopskiej o połączeniu tych jednostek gospodarczych i utworzeniu komisji wiejskiej w ramach Związku „Społem”.

W sierpniu 1945 wstąpił do koncesjonowanej Polskiej Partii Socjalistycznej, wygłaszał odczyty na tematy gospodarcze, organizował kursy OM TUR. Po przeniesieniu się w styczniu 1946 do Warszawy, brał udział w pracach gospodarczych organów doradczych przy Centralnym Komitecie Wykonawczym PPS. Zajmował się również zagadnieniami roli ruchu spółdzielczego w przemianach społecznych i gospodarczych Polski, co łączyło się z koncepcjami ustrojowymi, rozwijanymi przez działaczy PPS. Wraz z grupą innych działaczy socjalistycznych, którzy powrócili z niemieckich obozów lub przybyli do Polski z Zachodu, został 25 sierpnia 1946 dokooptowany do Rady Naczelnej i w skład Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. W związku z przygotowywaniem wyborów do Sejmu Ustawodawczego CKW PPS powołał go na stanowisko pełnomocnika do spraw propagandy wyborczej. Z ramienia RN PPS uczestniczył w redagowaniu manifestu wyborczego partii. W wyborach z 19 stycznia 1947 wybrany został na posła z listy państwowej i był nieprzerwanie posłem na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III i IV kadencji. W latach 1947–1948 wchodził w skład prezydium Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów. 16 kwietnia 1947 został ministrem żeglugi. Tego samego dnia został sekretarzem CKW PPS, zajmując się w kierownictwie partii polityką gospodarczą, był też referentem w sprawie działalności gospodarczej na XXVII Kongresie PPS we Wrocławiu w dniach 14–17 grudnia 1947, na którym wszedł ponownie do Rady Naczelnej i CKW. Od 11 stycznia 1948 do utworzenia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wchodził w skład Komisji Politycznej CKW PPS, stanowiącej ścisłe kierownictwo partii. Należał do grupy „centrowej”, która z czasem przeszła na pozycje lewicy i opowiedziała się za koncepcją budowy „socjalizmu” głoszoną przez Polską Partię Robotniczą i uczestniczył w „kampanii zjednoczeniowej”. Obok Józefa Cyrankiewicza i 8 innych działaczy był wnioskodawcą uchwalonej 17 września 1948 deklaracji CKW PPS, która z kolei stała się podstawą uchwały RN obradującej w dniach 18–22 września 1948, która wysoce krytycznie oceniając przeszłość PPS w ogóle, a także politykę i taktykę wielu działaczy PPS, spowodowała restrykcje organizacyjne wobec licznych pepeesowców, a innych spośród nich odepchnęła od PZPR. Na Radzie tej Adam Rapacki był znów referentem w sprawach polityki gospodarczej PPS, krytykując ją z pozycji bliskich lub identycznych, jakie zajmowało ówczesne kierownictwo PPR (Bolesław Bierut, Hilary Minc i inni). Na Kongresie Zjednoczeniowym PZPR w dniach 15–21 grudnia 1948 został wybrany do Biura Politycznego Komitetu Centralnego. Zasiadał w nim do 16 marca 1954, następnie był zastępcą członka i od 28 lipca 1956 do 15 listopada 1968 ponownie członkiem BP. Zaliczany do byłych członków PPS zbliżonych do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych[3]. Członkiem KC był do 16 listopada 1968, czyli do V Zjazdu PZPR.

Do 15 maja 1950 był ministrem żeglugi. Na tym stanowisku koncentrował działalność na sprawach odbudowy i rozbudowy gospodarki morskiej i floty handlowej. Od 15 maja 1950 do 27 kwietnia 1956 był ministrem szkół wyższych i nauki (od 15 grudnia 1951 szkolnictwa wyższego). Z tytułu pełnienia tego urzędu należał do współorganizatorów I Kongresu Nauki Polskiej w 1951, wchodził też w skład kierownictwa Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą oraz był pierwszym przewodniczącym powołanej w 1953 Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej kadr naukowych; w tym samym roku ogłosił broszurę pt. Rozwijać i pogłębiać ofensywę ideologiczną. W latach 1956–1968 sprawował funkcję ministra spraw zagranicznych.

2 października 1957 na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych przedstawił propozycję utworzenia strefy bezatomowej w Europie Środkowej – tzw. Plan Rapackiego. W 1964 postulował zwołanie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W 1965 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. Brał udział w posiedzeniach Doradczego Komitetu Politycznego Państw – Stron Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej. W 1966 został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla[4]. Wycofał się z życia politycznego w okresie wydarzeń marcowych w 1968 w proteście przeciwko prześladowaniom osób żydowskiego pochodzenia.

Został pochowany z honorami wojskowymi w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A28-tuje-15)[5]. W pogrzebie udział wzięli członkowie najwyższych władz PRL, m.in. I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka, premier Józef Cyrankiewicz, marszałek Sejmu PRL Czesław Wycech, Zenon Kliszko, Eugeniusz Szyr, Bolesław Podedworny, Emil Kołodziej, Józef Kępa. W imieniu Rady Ministrów PRL przemówienie wygłosił premier Józef Cyrankiewicz[6].

Odznaczenia

Odznaczony między innymi Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1964)[7] i Orderem Sztandaru Pracy I klasy, a także brazylijskim Krzyżem Wielkim Orderu Krzyża Południa[8]. W 1965 otrzymał krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Włoskiej[9][10]. W kwietniu 1967 odznaczony przez Todora Żiwkowa Orderem Ludowej Republiki Bułgarii I stopnia[11].

Życie prywatne

Dwukrotnie żonaty: z Alicją ze Stępnowskich i z Krystyną z Zańskich primo voto Rudzką. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Joannę, historyk literatury serbsko-chorwackiej. Drugą córką (przybraną, de facto pasierbicą) jest Maria Wierzbicka historyk historiografii.

Przypisy

  1. Do 31 grudnia 1951 minister szkół wyższych i nauki.
  2. Stefan Jędrychowski pełnił urząd ministra żeglugi i handlu zagranicznego.
  3. Październik i „Mała stabilizacja”. W: Jerzy Eisler: Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989. Warszawa: POW „BGW”, 1992, s. 62. ISBN 83-7066-208-0.
  4. Nomination Database [online], nobelprize.org (ang.).
  5. Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 16.
  6. Trybuna Robotnicza”, nr 245 (8301), 15 października 1970, s. 1–2.
  7. Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 1, Nr 170 z 20 lipca 1964. 
  8. Józef Potęga. Komunista. „Dziennik Łódzki”. nr 99 (8197), s. 4, 1 maja 1975. 
  9. Order Odrodzenia dla G. Saragata. Odznaczenia włoskie dla przywódców polskich. „Dziennik Polski”. 246, s. 1, 16 października 1965. 
  10. Informacje na stronie quirinale.it (wł.).
  11. Trybuna Robotnicza”, nr 79 (7208), 4 kwietnia 1967, s. 1.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Szablon:Minister spraw zagranicznych PRL