Chrześcijaństwo w Japonii: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 06:39, 25 mar 2021

Wstęp

Chrześcijaństwo (jap. キリスト教 Kirisuto-kyō), (od słów: port. Cristo → Chrystus i jap. kyō → nauka, doktryna), przypuszczalnie pojawiło się śladowo w Japonii jako nestorianizm w XIII wieku^[1], jednak faktycznie dopiero w formie rzymskiego katolicyzmu dotarło do Japonii w 1549, kiedy św. Franciszek Ksawery przybył do Kagoshimy na wyspie Kiusiu. Po początkowym okresie tolerancji wobec nowej religii, siogunowie od końca XVI wieku zaczęli coraz surowiej zwalczać chrześcijaństwo. Edykt zniszczenia chrześcijaństwa z 1614 zakazał wyznawania tej religii w całej Japonii i rozpoczął długi okres okrutnych prześladowań religijnych. Japońscy katolicy zaczęli praktykować swoją religię w ścisłej tajemnicy, tworząc z czasem synkretyczną grupę "ukrytych chrześcijan" (kakure-kirishitan), którzy przetrwali bez duchownych, pism religijnych i organizacji kościelnej ponad 250 lat^[2].

Dopiero gdy w Nagasaki wybudowano pierwszy po okresie prześladowań kościół katolicki (Bazylika 26 męczenników japońskich), w 1865 japońscy "ukryci chrześcijanie" zaczęli publicznie ujawniać swoją wiarę. W 1859 przybyli do Japonii pierwsi protestanccy misjonarze, którzy wraz z misjonarzami i zakonami katolickimi rozpoczęli ponowną ewangelizację kraju. Konstytucja Meiji w 1890 roku zalegalizowała chrześcijaństwo. W latach 20. i 30. XX wieku nastąpił znaczny wzrost konwersji na wyznania protestanckie i katolicyzm. Powstały liczne instytucje religijne^[3].

Obowiązująca obecnie Konstytucja Japonii z 1946 roku (weszła w życie 3 maja 1947) potwierdza równość wszystkich religii, wolność wyznania i konwersji. Chrześcijaństwo jest stałym, chociaż marginalnym zjawiskiem w Japonii, bardziej widocznym w sferze kulturowej i komercjalnej (np. śluby, Boże Narodzenie), niż religijnej. Współcześnie (2003) w Japonii jest ok. 510 tys. katolików, ok. 30 tys. wyznawców prawosławia, ponad 200 tys. Świadków Jehowy i ponad 120 tys. mormonów. Ogółem liczba chrześcijan wynosi ok. 2 mln osób, czyli 1% ludności Japonii^[4].

Galeria

Kościół katolicki namban-ji z XVI wieku
Katedra Najświętszej Marii Panny w Tokio
Kościół Biblijny w Tokio
Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w Tokio
Świątynia mormonów w Tokio

Kalendarium historii chrześcijaństwa w Japonii^[5]^[6]^[7]

Wprowadzenie chrześcijaństwa

1549 - 15 sierpnia św. Franciszek Ksawery ląduje w Kagoshimie i rozpoczyna swoją działalność misyjną na Kiusiu i w zachodniej części Honsiu.
1550 - portugalski statek z katolickimi misjonarzami przybywa do Hirado.
1551 - powstaje pierwszy w Japonii kościół chrześcijański w Yamaguchi.
1562 - Sumitada Ōmura (1533–1587 ) otwiera dla Europejczyków port Yokoseura. W następnym roku Ōmura zostaje pierwszym daimyō konwertowanym na katolicyzm. Niektóre japońskie elity przyjmują katolicyzm głównie ze względów politycznych i ekonomicznych (uzyskanie nowoczesnej broni i technologii oraz zamiar osłabienia wpływów potężnych klasztorów buddyjskich).
1565 - w porcie Fukuda rozpoczyna się handel z Portugalią i Hiszpanią.
1569 - katolicki kościół (jap.: namban-ji, "świątynia południowych barbarzyńców") p.w. Wszystkich Świętych (Todos os Santos) zostaje zbudowany w Nagasaki.
1571 - otwarcie portu w Nagasaki dla handlu europejskiego. Pierwszy portugalski statek przybywa do Nagasaki.
1576 - pierwszy kościół (namban-dera) p.w. Wniebowzięcia NMP powstał w stolicy cesarskiej Kioto.
1580 - jezuita Alessandro Valignano zakłada pierwsze seminarium duchowne, instytut szkolenia japońskich księży i zakonników w Arimie. Sumitada Ōmura ceduje Nagasaki i Mogi na Towarzystwo Jezusowe.
1582 - poselstwo japońskich katolików (Misja Tenshō) wypływa statkiem handlowym z Nagasaki do Rzymu, do papieża.
1584 - Harunobu Arima ceduje Urakami na Towarzystwo Jezusowe.

Prześladowania religijne

1587 - Sumitada Ōmura umiera. Wzrasta wrogość wobec misjonarzy, podejrzewanych o szpiegostwo i szerzenie imperializmu europejskiego. Siogun Hideyoshi Toyotomi uznaje chrześcijaństwo za zagrożenie i wydaje pierwszy rozkaz deportacji misjonarzy katolickich z Japonii. Kościół w Kioto, jak wiele innych, zostaje zniszczony.
1588 - Toyotomi obejmuje Nagasaki swoją bezpośrednią kontrolą i konfiskuje cały majątek kościelny.
1590 - misja Tenshō wraca z Rzymu do Nagasaki. W Kazusa zaczyna działać pierwsza drukarnia w Japonii, gdzie jezuici do 1612 drukują książki religijne.
1592 - Toyotomi ustanawia sąd do karania katolików w Nagasaki.
1597 - dwudziestu sześciu katolików zostaje straconych na wzgórzu Nishizaka w Nagasaki (Męczennicy z Nagasaki, kanonizowani w 1862)
1600 - Bitwa pod Sekigaharą centralizuje władzę i hegemonię rodu Tokugawa w całej Japonii. Siogun Ieyasu Tokugawa widzi w chrześcijaństwie zagrożenie dla jedności, ładu społecznego i bezpieczeństwa kraju. Kalwińscy Holendrzy, mylnie uznawani w Japonii za nie-chrześcijański naród, zastępują Portugalczyków i Hiszpanów w handlu z Japonią.
1609 - w Hirado powstaje Holenderska Kompania Wschodnioindyjska.
1612 - na terenach bezpośrednio kontrolowanych przez siogunat Tokugawa, w tym w Nagasaki, zostaje wydany kolejny antychrześcijański edykt.
1613 - Tsunenaga Hasekura jest wysłany do Europy jako pierwszy japoński ambasador. Po powrocie do Japonii w 1620 wkrótce umiera, a jego rodzina zostaje wymordowana.
1613 - w Hirado powstaje Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska.
1614 - Edykt o wygnaniu misjonarzy (usunięciu chrześcijaństwa) obejmuje cały kraj. Misjonarze są zmuszeni do opuszczenia kraju, a oporni są torturowani i zabijani. Podobnie traktowani są wszyscy japońscy katolicy, którzy nie wyrzekną się wiary. Wszystkie kościoły, pisma i przedmioty chrześcijańskie zostają zniszczone.
1616 - zagraniczne statki, z wyjątkiem chińskich, mogą przybywać tylko do Nagasaki i Hirado.
1619-1622 - "Wielkie Męczeństwo Genna" - obława na katolików w całej Japonii, m.in. 55 katolików jest torturowanych i zabitych na wzgórzu Nishizaka w Nagasaki, a 52 (w tym 11 dzieci) spalonych na stosach w Kioto.
1620 - budowa świątyni buddyjskiej Tōmei-zan Kōfuku-ji w Nagasaki w celu osłabienia wpływów katolickich.
1628 - obowiązkowe sprawdzanie lojalności poprzez deptanie katolickich obrazów (fumi-e) zostaje wprowadzone w Nagasaki i sąsiednich miastach.
1629 - budowa świątyni Sōfuku-ji jako część działań anty-katolickich w Nagasaki.
1634 - "ukryci chrześcijanie" przyjmują kalendarz świąt religijnych, tzw. "Kalendarz Ojca Bastiana".
1635 - nasila się polityka izolacjonizmu (sakoku); Japończykom nie wolno wyjeżdżać z kraju ani wracać z zagranicy. Handel z Chinami jest ograniczony do portu w Nagasaki.
1636 - budowa enklawy handlu europejskiego na wyspie Dejima.
1637/1638 - powstanie na półwyspie Shimabara kończy się klęską katolickich powstańców.
1639 - zakaz przybywania europejskich statków do Japonii. Monopol na handel zagraniczny otrzymują Holandia i Chiny.
1639-1642 - w Ōkago w północnej części Honsiu (region Tōhoku) stracono 309 katolików za odmowę apostazji (Park Męczeństwa Chrześcijan w Ōkago)^[8]
1641 - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zostaje przeniesiona z Hirado na wysepkę Dejima.
1644 - ostatni duchowny katolicki w Japonii (ks. Mancio Konishi) zostaje zamordowany.
1657 - "Obława Kūri" (Kūri Kuzure) w Ōmura. W sumie stracono 411 chrześcijan.
1776 - początek emigracji chrześcijańskich rolników z Sotome na wyspy Gotō.
1853 - amerykańska flota przybywa do Japonii i wymusza otwarcie kraju na handel zagraniczny (Traktat z Kanagawy).
1856 - "Obława Urakami" (Urakami Sanban Kuzure). Przymusowe wysiedlenie tysięcy chrześcijan z Kiusiu na wyspę Honsiu.
1859 - powstała Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Hakodate, pierwsza cerkiew w Japonii.
1859 - pierwszy protestancki (prezbiteriański) misjonarz – James Curtis Hepburn^[a] – przybył do Japonii.
1862 - w Jokohamie zbudowano pierwszy po ponad 250 latach kościół (dzisiejsza Katedra Najświętszego Serca w Jokohamie)^[9].
1865 - 17 marca po raz pierwszy po ponad 250 latach "ukryci chrześcijanie" ujawniają się w kościele Ōura w Nagasaki (Bazylika 26 męczenników japońskich).
1870 - torturowanie i zamordowanie 36 deportowanych chrześcijan w Tsuwano (Kaplica Maria Seidō).
1870 - Rosyjska misja prawosławna w Japonii rozpoczęła działalność w Hakodate.

Legalizacja chrześcijaństwa

1873 - oficjalna legalizacja chrześcijaństwa w Japonii pod presją mocarstw europejskich i USA.
1882/1900 - protestanci w liczbie 31 361 prowadzą 9 szkół dla chłopców, 15 dla dziewcząt, 39 szkół koedukacyjnych i 7 seminariów teologicznych. Kościół rzymskokatolicki liczył 44 505 wyznawców, a Rosyjska Cerkiew Prawosławna miała 25 698 wyznawców głównie na Hokkaido i w Tokio. Niektórzy niechrześcijańscy przywódcy Japonii rozważali uczynienie chrześcijaństwa religią państwową, aby przyspieszyć okcydentalizację kraju.
1889 - misjonarze baptyści przybywają do Japonii.
1890 - Konstytucja Meiji ostatecznie potwierdza wolność religijną i pozwala na chrześcijańską działalność misyjną w całym kraju.
1895 - Armia Zbawienia rozpoczęła działalność w Japonii.
1896 - Kościół Adwentystów Dnia Siódmego rozpoczyna misje.
1898 - powstał pierwszy katolicki klasztor w Japonii – klasztor Tenshien w Hakodate^[10].

Od XX wieku do dzisiaj

1901-1930 - liczba japońskich protestantów rośnie prawie czterokrotnie, a katolików dwukrotnie.
1901 - Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormoni) zakłada misje.
1911 - Świadkowie Jehowy rozpoczynają działalność misyjną.
1930 - powstał Kościół Anglikański w Japonii.
1931 - św. Maksymilian Kolbe zakłada Klasztor Franciszkanów w Nagasaki.
1937 - powstaje protestanckie Japońskie Towarzystwo Biblijne.
1939 - uchwalenie "Prawa o organizacjach religijnych" (Shūkyō-dantai-hō), które zmusza wszystkich Japończyków do uczestniczenia w państwowych ceremoniach shintō.
1945 - 9 sierpnia atak atomowy na Nagasaki powoduje całkowite zniszczenie katolickiej dzielnicy i katedry Urakami oraz m.in. śmierć 10 z 15 tysięcy miejscowych chrześcijan.
1946 - Konstytucja Japonii likwiduje państwowy status shintō, potwierdza równość wszystkich religii oraz wolność wyznania i sprzyja nowym konwersjom na chrześcijaństwo w okresie powojennym.
1949-1953 - do Japonii przybyło ok. 1500 misjonarzy chrześcijańskich. Pojawiają się nowe Kościoły protestanckie (np. ewangelikalne i zielonoświątkowe) z Europy i Ameryki. Powstają też nowe japońskie wyznania i grupy chrześcijańskie. Wzrosły konwersje wśród wykształconej klasy średniej. Liczba protestantów podwoiła się do 400 000, a liczba wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego wzrosła ponad 3 razy, do 323 599.
1955 - o. Mieczysław Maria Mirochna zakłada Klasztor Franciszkanek w Konagai.
1969 - Świadkowie Jehowy organizują pierwszy kongres międzynarodowy w Japonii.
1970 - Japoński Kościół Prawosławny (Rosyjski Kościół Prawosławny) otrzymał autonomię.
1973 - początek objawień maryjnych i powstanie sanktuarium w klasztorze Służebnic Eucharystii w Akita.
1975 - w Tokio została otwarta pierwsza w Japonii i całej Azji świątynia mormonów.
1976 - powstała koło Tokio pierwsza japońska Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy.
1981 - 23-25 lutego. Pierwsza wizyta papieska w Japonii: Podróż apostolska Jana Pawła II do Pakistanu, Azji Wschodniej i na Alaskę, m.in. do Hiroszimy, Tokio i Nagasaki (Klasztor Franciszkanów w Nagasaki).
2018 - Ukryte stanowiska chrześcijańskie w regionie Nagasaki zostają wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[11]
2019 - 23-26 listopada Podróż apostolska Franciszka do Tajlandii i Japonii. Papież odwiedza Hiroszimę, Nagasaki i Tokio (jezuicki Uniwersytet Sophia).

Znani chrześcijanie japońscy

Z tym tematem związana jest kategoria: Japońscy święci katoliccy.

Bernardo z Kagoshimy (zm. w 1557) jezuita, pierwszy Japończyk w Europie
Sōrin Ōtomo (1530-1587) daimyō
Sumitada Ōmura (1533-1587) daimyō
Harunobu Arima (1567-1612) daimyō
Mancio Itō (1570-1612) jezuita i dyplomata, rzecznik Misji Tenshō
Tsunenaga Hasekura (1571-1622) ambasador
Kanzō Uchimura (1861-1930) pisarz i kaznodzieja
Inazō Nitobe (1862-1933) ekonomista, pisarz, nauczyciel, dyplomata i polityk
Toyohiko Kagawa (1888-1960) działacz związkowy, pacyfista
Rofū Miki (1889-1964) poeta i eseista
Chiune Sugihara (1900-1986) dyplomata ratujący Żydów w 1940
Mitsuo Fuchida (1902-1976) pilot, komandor Japońskiej Marynarki Wojennej
Toshirō Mifune (1920-1997) aktor i producent
Ayako Miura (1922-1999) pisarka
Shūsaku Endō (1923-1996) pisarz
Masaaki Suzuki (ur. w 1954) muzyk i dyrygent

Oraz ośmiu premierów Japonii:

Takashi Hara (w latach 1918-1921)
Korekiyo Takahashi (w latach 1921-1922 i 1932)
Shigeru Yoshida (w latach 1946-1947 i 1948-1954)
Tetsu Katayama (w latach 1947-1948)
Ichirō Hatoyama (w latach 1954-1956)
Masayoshi Ōhira (w latach 1978-1980
Tarō Asō (w latach 2008-2009)
Yukio Hatoyama (w latach 2009-2010)

Zobacz też

Uwagi

↑ Inne źródła wskazują Divie Bethune McCartee jako pierwszego protestanckiego misjonarza w Japonii.

Przypisy

↑ Mark Mullins, Christianity Made in Japan: A Study of Indigenous Movements [w:] "Nanzan Library of Asian Religion and Culture", University of Hawaii Press, 1998, s.12, ISBN 0-8248-2132-7
↑ Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", BRILL, 2003, s.1-19, ISBN 9004131566
↑ Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", BRILL, 2003, s.20-35, ISBN 9004131566
↑ Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", BRILL, 2003, s.125-130, ISBN 9004131566
↑ Jackie Fowler, Christianity in Japan, Sociology 497, Spring 1999 [archiwum (ang.), dostęp 28.01.2021]
↑ Nagasaki Pilgrimage: A Guide to the Churches and Christian Sites of Nagasaki, Nagasaki Prefecture Tourism Association (ang.), October 2019, s.20
↑ Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", ISBN 9004131566
↑ ōJapan Mystery: 大籠キリシタン殉教史跡 (opis parku Męczeństwa) (jap.), dostęp 03.02.2021
↑ Yamate Catholic Church, カトリック山手教会聖堂 (Historia katedry) (jap.), dostęp: 16.02.2021
↑ Japan Travel: Trappistine Convent (ang.), dostęp 07.02.2021
↑ World Cultural Heritage, Hidden Christian Sites in the Nagasaki Region (ang.), dostęp 03.02.2020

[9] Inne źródła wskazują Divie Bethune McCartee jako pierwszego protestanckiego misjonarza w Japonii.

[1] Mark Mullins, Christianity Made in Japan: A Study of Indigenous Movements [w:] "Nanzan Library of Asian Religion and Culture", University of Hawaii Press, 1998, s.12, ISBN 0-8248-2132-7

[2] Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", BRILL, 2003, s.1-19, ISBN 9004131566

[3] Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", BRILL, 2003, s.20-35, ISBN 9004131566

[4] Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", BRILL, 2003, s.125-130, ISBN 9004131566

[5] Jackie Fowler, Christianity in Japan, Sociology 497, Spring 1999 [archiwum (ang.), dostęp 28.01.2021]

[6] Nagasaki Pilgrimage: A Guide to the Churches and Christian Sites of Nagasaki, Nagasaki Prefecture Tourism Association (ang.), October 2019, s.20

[7] Mark Mullins (red.) Handbook of Christianity in Japan [w:] "Handbook of Oriental Studies. Section 5 'Japan'", ISBN 9004131566

[CN-8] ōJapan Mystery: 大籠キリシタン殉教史跡 (opis parku Męczeństwa) (jap.), dostęp 03.02.2021

[10] Yamate Catholic Church, カトリック山手教会聖堂 (Historia katedry) (jap.), dostęp: 16.02.2021

[U-11] Japan Travel: Trappistine Convent (ang.), dostęp 07.02.2021

[WH-12] World Cultural Heritage, Hidden Christian Sites in the Nagasaki Region (ang.), dostęp 03.02.2020

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[9]

[10]

[11]

@@ Linia 19: / Linia 19: @@
 === Wprowadzenie chrześcijaństwa ===
-* 1549 - 15 sierpnia św. Franciszek Ksawery ląduje w [[Kagoshima|Kagoshimie]] i wprowadza chrześcijaństwo (katolicyzm) w Japonii poprzez działalność misyjną na Kiusiu i w południowej części [[Honsiu]].
+* 1549 - 15 sierpnia św. Franciszek Ksawery ląduje w [[Kagoshima|Kagoshimie]] i rozpoczyna swoją działalność misyjną na Kiusiu i w zachodniej części [[Honsiu]].
-* 1550 - [[Portugalia|portugalski]] statek z katolickimi [[misjonarz]]ami przybywa do [[Hirado (miasto)|Hirado]]. Chrześcijaństwo zostaje wprowadzone do Nagasaki.
+* 1550 - [[Portugalia|portugalski]] statek z katolickimi [[misjonarz]]ami przybywa do [[Hirado (miasto)|Hirado]].
-* 1551 - powstał pierwszy w Japonii kościół chrześcijański w [[Yamaguchi]].
+* 1551 - powstaje pierwszy w Japonii kościół chrześcijański w [[Yamaguchi]].
-* 1562 - [[Sumitada Ōmura]] otwiera dla Europejczyków port Yokoseura. W następnym roku Ōmura zostaje pierwszym [[samuraj]]em konwertowanym na katolicyzm. Japońskie elity przyjmują katolicyzm głównie ze względów politycznych i ekonomicznych (nowoczesna broń i technologie, dostarczane przez europejskie mocarstwa katolickie oraz zamiar osłabienia wpływów potężnych klasztorów [[buddyzm|buddyjskich]]).
+* 1562 - [[Sumitada Ōmura]] (1533–1587 ) otwiera dla Europejczyków port Yokoseura. W następnym roku Ōmura zostaje pierwszym [[daimyō]] konwertowanym na katolicyzm. Niektóre japońskie elity przyjmują katolicyzm głównie ze względów politycznych i ekonomicznych (uzyskanie nowoczesnej broni i technologii oraz zamiar osłabienia wpływów potężnych klasztorów [[buddyzm|buddyjskich]]).
 * 1565 - w porcie Fukuda rozpoczyna się handel z Portugalią i [[Hiszpania|Hiszpanią]].
 * 1569 - katolicki kościół (jap.: ''[[namban-ji]]'', ''"świątynia południowych barbarzyńców"'') p.w. Wszystkich Świętych (''Todos os Santos'') zostaje zbudowany w Nagasaki.
@@ Linia 28: / Linia 28: @@
 * 1576 - pierwszy kościół (''namban-dera'') p.w. Wniebowzięcia NMP powstał w stolicy cesarskiej [[Kioto]].
 * 1580 - jezuita [[Alessandro Valignano]] zakłada pierwsze [[seminarium duchowne]], instytut szkolenia japońskich księży i zakonników w Arimie. Sumitada Ōmura ceduje Nagasaki i Mogi na [[jezuici|Towarzystwo Jezusowe]].
-* 1582 - poselstwo japońskich katolików ([[Misja Tenshō]]) wyjeżdża z Nagasaki do [[Rzym]]u do [[papież]]a.
+* 1582 - poselstwo japońskich katolików ([[Misja Tenshō]]) wypływa statkiem handlowym z Nagasaki do [[Rzym]]u, do [[papież]]a.
 * 1584 - [[Harunobu Arima]] ceduje Urakami na Towarzystwo Jezusowe.
 === Prześladowania religijne ===
 * 1587 - Sumitada Ōmura umiera. Wzrasta wrogość wobec misjonarzy, podejrzewanych o [[szpiegostwo]] i szerzenie [[imperializm]]u europejskiego. Siogun [[Hideyoshi Toyotomi]] uznaje chrześcijaństwo za zagrożenie i wydaje pierwszy rozkaz deportacji misjonarzy katolickich z Japonii. Kościół w Kioto, jak wiele innych, zostaje zniszczony.
-* 1588 - Toyotomi umieszcza Nagasaki pod swoją bezpośrednią kontrolą i konfiskuje cały majątek kościelny.
+* 1588 - Toyotomi obejmuje Nagasaki swoją bezpośrednią kontrolą i konfiskuje cały majątek kościelny.
 * 1590 - misja Tenshō wraca z Rzymu do Nagasaki. W Kazusa zaczyna działać pierwsza [[drukarnia]] w Japonii, gdzie jezuici do 1612 drukują książki religijne.
 * 1592 - Toyotomi ustanawia sąd do karania katolików w Nagasaki.
@@ Linia 40: / Linia 40: @@
 * 1609 - w Hirado powstaje [[Holenderska Kompania Wschodnioindyjska]].
 * 1612 - na terenach bezpośrednio kontrolowanych przez siogunat Tokugawa, w tym w Nagasaki, zostaje wydany kolejny antychrześcijański edykt.
-* 1613 - [[Tsunenaga Hasekura]] jest wysłany do Europy jako pierwszy japoński [[ambasador]]. Po powrocie do Japonii w 1620 wkrótce umiera, a jego rodzina jest wymordowana.
+* 1613 - [[Tsunenaga Hasekura]] jest wysłany do Europy jako pierwszy japoński [[ambasador]]. Po powrocie do Japonii w 1620 wkrótce umiera, a jego rodzina zostaje wymordowana.
 * 1613 - w Hirado powstaje [[Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska]].
 * 1614 - [[Edykt o wygnaniu misjonarzy (usunięciu chrześcijaństwa)]] obejmuje cały kraj. Misjonarze są zmuszeni do opuszczenia kraju, a oporni są torturowani i zabijani. Podobnie traktowani są wszyscy japońscy katolicy, którzy nie wyrzekną się wiary. Wszystkie kościoły, pisma i przedmioty chrześcijańskie zostają zniszczone.
@@ Linia 50: / Linia 50: @@
 * 1634 - "ukryci chrześcijanie" przyjmują kalendarz świąt religijnych, tzw. "Kalendarz Ojca Bastiana".
 * 1635 - nasila się polityka izolacjonizmu (''[[sakoku]]''); Japończykom nie wolno wyjeżdżać z kraju ani wracać z zagranicy. Handel z Chinami jest ograniczony do portu w Nagasaki.
-* 1636 - budowa enklawy handlu europejskiego  na wyspie [[Dejima]].
+* 1636 - budowa enklawy handlu europejskiego na wyspie [[Dejima]].
 * 1637/1638 - [[powstanie na półwyspie Shimabara]] kończy się klęską katolickich powstańców.
 * 1639 - zakaz przybywania europejskich statków do Japonii. Monopol na handel zagraniczny otrzymują [[Holandia]] i Chiny.
@@ Linia 56: / Linia 56: @@
 * 1641 - Holenderska Kompania Wschodnioindyjska zostaje przeniesiona z Hirado na wysepkę [[Dejima]].
 * 1644 - ostatni duchowny katolicki w Japonii (ks. [[Mancio Konishi]]) zostaje zamordowany.
-* 1657 - "Obława Kūri" (''Kūri Kuzure'') w Omura. W sumie stracono 411 chrześcijan.
+* 1657 - "Obława Kūri" (''Kūri Kuzure'') w Ōmura. W sumie stracono 411 chrześcijan.
 * 1776 - początek emigracji chrześcijańskich rolników z Sotome na wyspy [[Gotō]].
 * 1853 - [[USA|amerykańska]] flota przybywa do Japonii i wymusza otwarcie kraju na handel zagraniczny ([[Traktat z Kanagawy]]).
 * 1856 - "Obława Urakami" (''Urakami Sanban Kuzure''). Przymusowe wysiedlenie tysięcy chrześcijan z Kiusiu na wyspę [[Honsiu]].
 * 1859 - powstała [[Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego w Hakodate]], pierwsza [[cerkiew]] w Japonii.
-* 1859 - pierwszy protestancki ([[prezbiterianizm|prezbiteriański]]) misjonarz - [[James Curtis Hepburn]]<ref group="uwaga">Inne źródła wskazują [[Divie Bethune McCartee]] jako pierwszego protestanckiego misjonarza w Japonii.</ref> - przybył do Japonii.
+* 1859 - pierwszy protestancki ([[prezbiterianizm|prezbiteriański]]) misjonarz – [[James Curtis Hepburn]]<ref group="uwaga">Inne źródła wskazują [[Divie Bethune McCartee]] jako pierwszego protestanckiego misjonarza w Japonii.</ref> – przybył do Japonii.
 * 1862 - w [[Jokohama|Jokohamie]] zbudowano pierwszy po ponad 250 latach kościół (dzisiejsza [[Katedra Najświętszego Serca w Jokohamie]])<ref>[http://www.iris.dti.ne.jp/~nickey/jj_yamate_ch.htm./ Yamate Catholic Church, カトリック山手教会聖堂 (Historia katedry) (jap.), dostęp: 16.02.2021]</ref>.
-* 1865 - 17 marca po raz pierwszy po ponad 250 latach "ukryci chrześcijanie" ujawniają się w Kościele Ōura w Nagasaki ([[Bazylika 26 męczenników japońskich]]).
+* 1865 - 17 marca po raz pierwszy po ponad 250 latach "ukryci chrześcijanie" ujawniają się w kościele Ōura w Nagasaki ([[Bazylika 26 męczenników japońskich]]).
 * 1870 - torturowanie i zamordowanie 36 deportowanych chrześcijan w [[Tsuwano]] ([[Kaplica Maria Seidō]]).
 * 1870 - [[Rosyjska misja prawosławna w Japonii]] rozpoczęła działalność w [[Hakodate]].
@@ Linia 69: / Linia 69: @@
 === Legalizacja chrześcijaństwa ===
 * 1873 - oficjalna legalizacja chrześcijaństwa w Japonii pod presją mocarstw europejskich i [[USA]].
-* 1882/1900 - protestanci w liczbie 31.361 prowadzą 9 szkół dla chłopców, 15 dla dziewcząt, 39 szkół koedukacyjnych i 7 seminariów teologicznych. Kościół rzymskokatolicki liczył 44.505 wyznawców, a [[Rosyjska Cerkiew Prawosławna]] miała 25.698 wyznawców głównie na [[Hokkaido]] i w [[Tokio]]. Niektórzy niechrześcijańscy przywódcy Japonii rozważali uczynienie chrześcijaństwa religią państwową, aby przyspieszyć [[okcydentalizacja|okcydentalizację]] kraju.
+* 1882/1900 - protestanci w liczbie 31 361 prowadzą 9 szkół dla chłopców, 15 dla dziewcząt, 39 szkół koedukacyjnych i 7 seminariów teologicznych. Kościół rzymskokatolicki liczył 44 505 wyznawców, a [[Rosyjska Cerkiew Prawosławna]] miała 25 698 wyznawców głównie na [[Hokkaido]] i w [[Tokio]]. Niektórzy niechrześcijańscy przywódcy Japonii rozważali uczynienie chrześcijaństwa religią państwową, aby przyspieszyć [[okcydentalizacja|okcydentalizację]] kraju.
 * 1889 - misjonarze [[baptyzm|baptyści]] przybywają do Japonii.
 * 1890 - [[Konstytucja Meiji]] ostatecznie potwierdza wolność religijną i pozwala na chrześcijańską działalność misyjną w całym kraju.
 * 1895 - [[Armia Zbawienia]] rozpoczęła działalność w Japonii.
 * 1896 - [[Kościół Adwentystów Dnia Siódmego]] rozpoczyna misje.
-* 1898 - powstał pierwszy katolicki [[klasztor]] w Japonii - [[Klasztor Tenshien]] w [[Hakodate]]<ref name=U>[https://www.japan.travel/en/spot/547/ Japan Travel: ''Trappistine Convent'' (ang.), dostęp 07.02.2021]</ref>.
+* 1898 - powstał pierwszy katolicki [[klasztor]] w Japonii – [[klasztor Tenshien]] w [[Hakodate]]<ref name=U>[https://www.japan.travel/en/spot/547/ Japan Travel: ''Trappistine Convent'' (ang.), dostęp 07.02.2021]</ref>.
 === Od XX wieku do dzisiaj ===
@@ Linia 84: / Linia 84: @@
 * 1931 - św. [[Maksymilian Kolbe]] zakłada [[Klasztor Franciszkanów w Nagasaki]].
 * 1937 - powstaje protestanckie Japońskie Towarzystwo Biblijne.
-* 1939 - uchwalenie "Prawa o organizacjach religijnych" (''Shukyo dantai ho''), które zmusza wszystkich Japończyków do uczestniczenia w państwowych ceremoniach [[shintō]].
+* 1939 - uchwalenie "Prawa o organizacjach religijnych" (''Shūkyō-dantai-hō''), które zmusza wszystkich Japończyków do uczestniczenia w państwowych ceremoniach [[shintō]].
 * 1945 - 9 sierpnia [[Atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki|atak atomowy na Nagasaki]] powoduje całkowite zniszczenie katolickiej dzielnicy i [[Katedra Urakami|katedry Urakami]] oraz m.in. śmierć 10 z 15 tysięcy miejscowych chrześcijan.
 * 1946 - [[Konstytucja Japonii]] likwiduje państwowy status shintō, potwierdza równość wszystkich religii oraz wolność wyznania i sprzyja nowym konwersjom na chrześcijaństwo w okresie powojennym.
-* 1949-1953 - do Japonii przybyło ok. 1500 misjonarzy chrześcijańskich. Pojawiają się nowe Kościoły protestanckie (np. [[ewangelikalizm|ewangelikalne]] i [[Pentekostalizm|zielonoświątkowe]]) z Europy i Ameryki. Powstają też nowe japońskie wyznania i grupy chrześcijańskie. Wzrosły konwersje wśród wykształconej klasy średniej. Liczba protestantów podwoiła się do 400.000, a liczba wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego wzrosła ponad 3 razy, do 323.599.
+* 1949-1953 - do Japonii przybyło ok. 1500 misjonarzy chrześcijańskich. Pojawiają się nowe Kościoły protestanckie (np. [[ewangelikalizm|ewangelikalne]] i [[Pentekostalizm|zielonoświątkowe]]) z Europy i Ameryki. Powstają też nowe japońskie wyznania i grupy chrześcijańskie. Wzrosły konwersje wśród wykształconej klasy średniej. Liczba protestantów podwoiła się do 400 000, a liczba wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego wzrosła ponad 3 razy, do 323 599.
 * 1955 - o. [[Mieczysław Maria Mirochna]] zakłada [[Klasztor Franciszkanek w Konagai]].
 * 1969 - Świadkowie Jehowy organizują pierwszy kongres międzynarodowy w Japonii.
@@ Linia 101: / Linia 101: @@
 {{kategoria główna|Japońscy święci katoliccy}}
 * [[Bernardo z Kagoshimy]] (zm. w 1557) jezuita, pierwszy Japończyk w Europie
-* [[Sōrin Ōtomo]] (1530-1587) ''daimyō'', samuraj
+* [[Sōrin Ōtomo]] (1530-1587) ''daimyō''
-* [[Sumitada Ōmura]] (1533-1587) ''daimyō'', samuraj
+* [[Sumitada Ōmura]] (1533-1587) ''daimyō''
 * [[Harunobu Arima]] (1567-1612) ''daimyō''
 * [[Mancio Itō]] (1570-1612) jezuita i dyplomata, rzecznik Misji Tenshō
-* [[Tsunenaga Hasekura]] (1571-1622) samuraj, ambasador
+* [[Tsunenaga Hasekura]] (1571-1622) ambasador
 * [[Kanzō Uchimura]] (1861-1930) pisarz i kaznodzieja
 * [[Inazō Nitobe]] (1862-1933) ekonomista, pisarz, nauczyciel, dyplomata i polityk
-* Kagawa Toyohiko (1888-1960) działacz związkowy, pacyfista
+* Toyohiko Kagawa (1888-1960) działacz związkowy, pacyfista
 * [[Rofū Miki]] (1889-1964) poeta i eseista
 * [[Chiune Sugihara]] (1900-1986) dyplomata ratujący Żydów w 1940
 * [[Mitsuo Fuchida]] (1902-1976) pilot, [[komandor]] [[Nippon Kaigun|Japońskiej Marynarki Wojennej]]
 * [[Toshirō Mifune]] (1920-1997) aktor i producent
-* Miura Ayako (1922-1999) pisarz
+* [[Ayako Miura]] (1922-1999) pisarka
 * [[Shūsaku Endō]] (1923-1996) pisarz
 * [[Masaaki Suzuki]] (ur. w 1954) muzyk i dyrygent
-Oraz 8 [[premier]]ów rządu Japonii:
+Oraz ośmiu premierów Japonii:
 * [[Takashi Hara]] (w latach 1918-1921)