Hełm Adrian: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik: Casque du soldat Roger Lanore.jpg|thumb|Adrian Mle 1915]]

'''Hełm Adrian''' ([[Język francuski|franfr.]]. ''casque Adrian'') – [[Francja|francuski]] [[hełm]] stalowy opracowany w 1915 r. Pierwszy szeroko stosowany nowoczesny hełm wojskowy. Adriany stanowiły podstawowy hełm [[Francuskie Siły Zbrojne|francuskich sił zbrojnych]] w czasie [[I wojna światowa|I]] i [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Szeroko eksportowane (i produkowane poza Francją) znalazły się na wyposażeniu wielu armii świata.

[[Plik:Les premières tranchées du 262e RI en octobre 1914.jpg|thumb|Żołnierze francuscy w umundurowaniu z początku wojny (1914 r.). Na głowach płócienne czapki -– [[kepi]]]]

Nowo opracowany hełm wzorowany był na kaskach paryskich [[strażak]]ów<ref>[[Andrzej Chwalba]]: ''Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918'', 2014, s. 407.</ref>. Jego zasadniczą częścią był [[Dzwon (część hełmu)|dzwon]] wykonany metodą tłoczenia z blachy [[stal]]owej o grubości 0,7 mm, do którego mocowano [[Daszek (część hełmu)|daszek]] i [[nakarczek]] (połączone ze sobą [[nit (technika)|nitami]] lub zgrzewane). Łączenie dzwonu z pozostałymi elementami wykonywane było metodą walcowania, przez co w miejscu spojenia powstawało 3 milimetrowe zgrubienie. Dzwon w swojej górnej części posiadał podłużne wycięcie (służące za otwór wentylacyjny), które zasłaniano poprzez przynitowany charakterystyczny [[Grzebień (część hełmu)|grzebień]]. Na przodzie hełmu umiejscowione były dwa otworki służące do mocowania metalowego emblematu (odpowiedniego dla danego rodzaju wojsk). W środku hełmu znajdował się skórzany [[fasunek]] w naturalnym kolorze. Całość ważyła 0,76 kg.

[[Plik: French soldier with Chauchat taken by Jacques Ridel in Le Monchel May 1918.jpg|thumb|Żołnierze francuscy w 1918 r.]]

Pierwsze zamówienia na hełmy Mle 1915 złożono wiosną 1915 r., a do jednostek zaczęły trafiać już w lipcu (do września wszystkie oddziały pierwszoliniowe wyposażone były standardowo w hełmy)<ref>{{Cytuj |autor = Peter Doyle |tytuł = First World War in 100 Objects |data = 012014-03-201401 |isbn = 0750954930 |wydawca = History Press}}</ref>. Potwierdzona skuteczność hełmu stalowego w ochronie przed odłamkami i szrapnelami zainicjowała wprowadzenie tego typu rozwiązania również w innych armiach. Jeszcze w tym samym roku Brytyjczycy wprowadzili własną konstrukcję hełmu ([[hełm Brodie]]), a rok później w ślady francuzów poszli Niemcy ([[Stahlhelm|stahlhelm M1916]]), oraz Włosi (wzorowany na Adrianie [[hełm Mod. 16]]). Hełmy Adriana w czasie trwającej wojny zaczęły też trafiać do jednostek państw sojuszniczych, znajdując się na wyposażeniu przykładowo żołnierzy [[Belgia|Belgii]], [[Imperium Rosyjskie|Rosji]], [[Królestwo Rumunii|Rumunii]], [[Królestwo Serbii|Serbii]] czy [[Królestwo Włoch (1861–1946)|Włoch]]. Hełm zyskał również ogromną popularność już po zakończeniu I wojny światowej, znajdując się na wyposażeniu między innymi: Belgii, [[Republika Chińska (1912–1949)|Chin]], Francji, [[Królestwo Grecji (1832–1924)|Grecji]], [[Cesarstwo Wielkiej Japonii|Japonii]], [[Jugosławia|Jugosławii]], [[Republika Litewska (1918–1940)|Litwy]], [[Luksemburg]]a, [[Republika Łotewska (1918–1940)|Łotwy]], [[Maroko|Maroka]], [[Meksyk]]u, [[Peru]], [[II Rzeczpospolita|Polski]], [[Rumunia|Rumunii]], [[Tajlandia|Tajlandii]], [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Niejednokrotnie poszczególne państwa opracowywały również jego regionalne wersje (np. w armii Belgijskiej), dostosowując hełmy do swoich potrzeb.

Specyficzną wersją hełmu Mle 1915 była modyfikacja dostosowująca go do warunków walki załóg pojazdów pancernych ([[Hełm Adrian M1919Mle 1919|Mle 1919]]). Różnił się on od modelu ogólnowojskowego brakiem przedniego daszka. Zamiast niego posiadał amortyzator, wykonany ze zwężającego się ku końcom pasa skóry. Grzebień był o 40 mm krótszy, aby można było na czole hełmu umieścić odznakę. Istniały również niestandardowe modyfikacje przykładowo wzbogacające Adriana o ażurowane osłony twarzy.

W 1926 r. oryginalny hełm zmodernizowano, wprowadzając wersję '''Mle 1926'''. Nowy Adrian wykonywany był z mocniejszej stali, a jego konstrukcja została znacznie uproszczona, lepiej dostosowując go do produkcji masowej. Dzwon hełmu został zintegrowany z daszkiem i nakarczkiem, które nie stanowiły już osobno doczepianych elementów a wytwarzane były w procesie tłoczenia dzwonu. Podłużny otwór wentylacyjny na szczycie dzwonu (znacznie osłabiający konstrukcję) został zastąpiony serią małych otworów. Uproszczeniu uległa również konstrukcja emblematów. W Mle 1915 symbol poszczególnych sił zbrojnych precyzyjnie wycinano, natomiast w wersji Mle 1926 wytłaczano go na uniwersalnej okrągłej płytce mocowanej na dzwonie. Hełm zaczęto również standardowo malować na maskujący kolor khaki, ostatecznie rezygnując z niepraktycznej barwy niebieskiej. Mle 1926 był standardowym francuskim hełmem wojskowym podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] (a przez francuską policję używany był jeszcze do lat 70 XX w.). W latach 50 XX w. w armii francuskiej opracowano nowy model hełmu wojskowego ([[Hełm Mle 1951|Mle 1951]] – wzorowany na amerykańskim [[Hełm M1|M1]]), który ostatecznie zastąpił wysłużone Adriany.

W [[Wojsko Polskie (II RP)|Wojsku Polskim]] hełmy Adrian Mle 1915 funkcjonowały pod desygnatą '''wz. 15''', natomiast Mle 1919 jako '''wz. 19'''. Do [[II Rzeczpospolita|II RzeczpospolitejRzeczypospolitej]] trafiły wraz z powracającą z Francji [[Armia Polska we Francji|Armią Hallera]] oraz w wyniku późniejszych zakupów. Stanowiły jeden z popularniejszych typów hełmów używanych w Wojsku Polskim (obok innych zagranicznych modeli) do czasu wprowadzenia w 1933 r. własnej rodzimej konstrukcji ([[hełm wz. 31]]). Mimo to Adriany nie zostały całkowicie wycofane z uzbrojenia WP, w czasie [[Kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]] znajdując się na wyposażeniu załóg pojazdów pancernych, [[Kawaleria w II Rzeczypospolitej|kawalerii]] oraz nielicznych jednostek [[Piechota II RP|piechoty]]<ref name=Kijak>{{cytuj książkę | autor = Jacek Kijak | tytuł = Hełmy Wojska Polskiego 1917-1991 | wydawca = Bellona | miejsce = Warszawa | rok = 1993 | strony =27-32 27–32, 68-7368–73 | isbn = 83-11-07997-8 }}</ref>.

W Polsce standardowo przemalowywano oryginalne niebieskie hełmy francuskie na kolor khaki, a na ich dzwonach montowano polskie emblematy w postaci [[Polski orzeł wojskowy|orzełków wojskowych]] wz. 19 (lub malowano je). Na mocy rozkazu z 1 lipca 1930 r. orzełki z hełmów zaczęto usuwać, a otwory na czole dzwonu zalutowywano (do 1939 r. nie wykonano jednak do końca tych wytycznych)<ref name=Kijak />.

W Polsce na podstawie hełmów Adriana wytwarzano również z masy papierowej hełmy-zabawki, lakierowane na kolor khaki z płóciennym fasunkiem. „Hełmy” te przeznaczone były na rynek cywilny (jako zabawki), ale używali ich również młodzi [[dobosz]]e w orkiestrach wojskowych<ref name=Kijak />.

[[Plik:Adrian-grenade.jpg|thumb|Gorejący granat, jeden z emblematów montowanych na hełmach]]

* Gorejący granat – dla [[Piechota|piechoty]] i [[Jazda|kawalerii]]

* Gorejący granat z 2 skrzyżowanymi armatami – dla [[Artyleria|artylerzystów]]

* Gorejący granat z kotwicą – dla piechoty kolonialnej

* Kotwica – dla [[Marine nationale|marynarki wojennej]]

* Róg myśliwski – dla lekkiej piechoty ([[Szaserzy|szaserów]])

* Gwiazda ze skrzydłami – dla [[Armée de l’air|sił powietrznych]]

* Hełm z napierśnikiem – dla [[Wojska inżynieryjne|wojsk inżynieryjnych]]

* [[Przyłbica]] z 2 skrzyżowanymi armatami – dla [[Wojska pancerne|wojsk pancernych]]

* Półksiężyc – dla [[Żuawi|żuawów]] i [[Tyralierzy|tyralierów]]

* [[Kaduceusz]] – dla korpusu medycznego

* [[Fasces|Rózga liktorska]] – dla [[Administracja wojskowa|urzędników]] i [[kwatermistrz]]ostwa

* [[Polski orzeł wojskowy|Orzeł]] – dla żołnierzy [[Armia Polska we Francji|Armii Polskiej]]

[[Plik: Plaque de képi (?) d’ancien combattant..jpg|thumb|Pamiątkowa nakładka na daszek dla weterana]]

* {{Cytuj | autor = Jacek Kijak | tytuł = Hełmy Wojska Polskiego i organizacji paramilitarnych 1917 – 19911917–1991 | data = 1993 | isbn = 83-11-07997-8 | miejsce = Warszawa | wydawca = Bellona | oclc = 69462763}}

{{Hełmy}}