Katapulta startowa

Katapulta startowa lotniskowca USS John C. Stennis

Start F/A-18 Hornet z katapulty lotniskowca.

Katapulta startowa samolotu — urządzenie stałe lub przewoźne, umożliwiające start samolotu z pasa o ograniczonej długości i dowolnej powierzchni. Obecnie najczęściej stosowane na lotniskowcach, gdyż ze względu na dużą masę i małą wydajność nie zyskały popularności w lotnictwie lądowym. Opracowywane rozwiązania katapult wystrzeliwujących samolot z dowolnego miejsca na lądzie nie wyszły poza stadium eksperymentów, a obecnie zaniechano dalszego rozwoju tego typu konstrukcji ze względu na upowszechnienie się samolotów o zdolnościach VTOL.

Zadaniem współcześnie stosowanych katapult startowych jest wspomaganie startu samolotów przez nadanie im dużego przyspieszenia początkowego umożliwiającego osiągnięcie prędkości startowej na bardzo krótkim odcinku pokładu startowego. Urządzenia tego typu mają postać wbudowanego w pokład startowy toru ze znajdującym się poniżej tłokiem wyposażonym w specjalny uchwyt do przytwierdzania podwozia dziobowego samolotu. Pod wpływem wysokiego ciśnienia pary poruszający się tłok ciągnie za sobą samolot i w czasie około 4 sekund nadaje mu prędkość, która wraz z prędkością lotniskowca i czołowego wiatru (start odbywa się po ustawieniu okrętu pod wiatr) zapewnia osiągnięcie odpowiedniej siły nośnej i start maszyny. Niektóre samoloty marynarki, np North American FJ-2 Fury, posiadały wydłużoną goleń podwozia dziobowego; dzięki temu zapewniano większy kąt natarcia skrzydeł, co ułatwiało start.

Na początku, aż do zakończenia II wojny światowej większość katapult startowych na lotniskowcach była napędzana hydraulicznie. Pierwsze bardziej efektywne katapulty parowe zastosowano na brytyjskim lotniskowcu HMS Perseus w połowie lat 50. Zapewniały one większą moc niż hydrauliczne i umożliwiały start dużo cięższym myśliwcom odrzutowym. Na początku XXI wieku rozpoczęto prace nad zbudowaniem elektrycznej katapulty startowej Electromagnetic Aircraft Launch System opartej o silnik liniowy. Wprowadzenie nowych katapult elektromagnetycznych ma na celu podniesienie niezawodności okrętu i kontynuowanie startów samolotów także w przypadku awarii systemów parowych. W niektórych obecnie projektowanych lotniskowcach przewiduje się zainstalowanie właśnie takich rozwiązań.

Poza Stanami Zjednoczonymi, Rosją i Francją, większość państw posiadających lotniskowce skłania się bardziej do zastosowania samolotów pionowego startu i lądowania, głównie AV-8B Harrier II, które mogą starować ze znacznie mniejszych i tańszych jednostek pływających. Rosyjski samolot Su-33 jest w stanie wystartować z pokładu lotniskowca bez użycia urządzeń wspomagających, ale tylko przy zredukowanej masie paliwa i uzbrojenia. Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych używa katapult do rozpędzania samolotów załadowanych uzbrojeniem o dużej masie, oraz większych maszyn, których ciąg silników nie zapewnia dostatecznej mocy do rozpędzenia ich do prędkości startowej.

Samoloty startujące z lotniskowców przy pomocy katapult startowych określa się skrótem CATOBAR. W celu zapewnienia bezpiecznego lądowania tego typu maszyn konieczne jest stosowanie lin hamujących skracających dobieg samolotu.