Gzichów

Plik:Mapagzichów.jpg

Gzichów na mapie Będzina

Gzichów – dzielnica Będzina położona we wschodniej części miasta, na prawym brzegu Czarnej Przemszy, u zachodniego podnóża Góry Zamkowej.

Zabudowa Gzichowa składa się głównie z powojennego budownictwa (bloki czteropiętrowe).

Osiedle Zamkowe

We wschodniej części dzielnicy Gzichowa i na granicy z Grodźcem na obszarze dawnego gospodarstwa rolnego w latach 80. powstało duże osiedle mieszkaniowe zwane Zamkowym. Osiedle Zamkowe jest obecnie traktowane jako osobna dzielnica.

Brzozowica

Częścią dzielnicy Gzichów jest również Brzozowica, położona na prawym brzegu Czarnej Przemszy. Brzozowica obecnie zabudowana jest głównie parterowymi domkami jednorodzinnymi. W południowej części znajduje się sporej wielkości lasek 'Małpi Gaj'. Brzozowica (dawniej Brzezawice) jako samodzielna wioska powstała w XV w. na gruntach wsi Małobądz. Była leśną osadą smolarzy. W 1668 r. istnieje tutaj sporej wielkości młyn. Od 1678 r. wchodzi w skład klucza majątku Mieroszewskich, dzieląc dalej jego losy. W 1915 Brzozwica została przyłączona do Będzina.

Historia

Plik:Palacyk1.jpg

Pałac Mieroszewskich w Będzinie

Gzichów powstał dopiero na przełomie XVII i XVIII w. Pierwsze informacje o wsi pochodzą dopiero z XVII w. Wcześniej Gzichów był częścią wsi Małobądz. Impulsem do rozwoju miejscowości stał zakup w 1668 r. jej terenów przez rodzinę Mieroszewskich herbu Ślepowron. Gzichów wraz z folwarkami: Małobądz, Ostra Górka, Pogoń, Pole, Sosnowiec, osadami arendarskimi (przy karczmach): Olszową, Zieloną oraz osadą leśną Brzezawice tworzył dobra należące pod koniec XVII w. do szlachcica z Małobądza, Jana Mieroszewskiego (Miroszowskiego) (syn Wojciecha z Mieroszowic), tytułującego się strarostą grodzkim i sędzią ziemskim Księstwa Siewierskiego. Był żonaty z Benigną Esterą baronówną Welczek. Po jego śmierci w 1702 r. dobra te odziedziczył urodzony w Małobądzu syn Kazimierz (1680-1750), tytularny chorąży Księstwa Siewierskiego. On to rozpoczyna w Gzichowie budowę dworu (pałacu) (ukończony prawdopodobnie w 1718 r. - taka data jest wyryta na rzeźbie parkowej). M. Kantor-Mirski sugeruje, że wcześniej stał tutaj modrzewiowy dworek, co jest poświadczone w źródłach historycznych. Według legendy z dawnego dworu drewnianego o głębokich i sklepionych piwnicach prowadził do zamku będzińskiego podziemny chodnik, który biegnąc pod dnem Przemszy kończył się wylotem w lochach baszty zamkowej.

W 1750 r. Gzichów odziedziczył Stanisław Kostka Mieroszewski (zm. 1803), kapitan wojsk koronnych, ostatni starosta będziński, ożeniony z Marianną hr. von Schamb (Szamb), a następnie ich jedyny żyjący syn, Józef Mieroszewski z Zagórza (zm. 1833, szambelan króla Stanisława Augusta). Natomiast jego córka Ludwika (zm. 1825) (znana z legendy gzichowskiej jako Błękitna Ludwika) wniosła Gzichów w posagu do rodziny Siemieńskich, wychodząc za mąż za hr. Wincentego Siemieńskiego de Siemienice h. Leszczyc (zm. 1858). Małżeństwo nie pozostawiło potomka.

W 1788 wieś funkcjonowała już na dobre – posiadała 30 domów i 235 mieszkańców, 2 młyny, tartak (nad stawem zw. Brzozawica na rzece Łagiszka), browar i karczmę. W 1792 r. wieś posiada 35 zabudowań, w tym dwór, 2 młyny, browar, 28 chałup o 1 gospodarstwie, 3 bez ogrodu i gruntu. W 1852 r. miała 43 domy i 347 mieszkańców (w tym 11 Żydów w trzech domach).

2 lata po śmierci Wincentego Siemieńskiego, 6 grudnia 1860 (kontrakt sprzedaży) jego bratanek, Jacek Siemieński (1826-12 X 1872) sprzedał dobra gzichowskie Romanii z Rutkowskich h. Pobóg Mycielskiej (4 VII 1831-2 II 1879), żonie Feliksa Teodozjusza Józefa hr. Mycielskiego h. Dołęga (29 V 1827-2 II 1887) . Już w 1864 r. dobra (1961 morgów) nabył znany przemysłowiec górnośląski Christian Gustaw von Kramsta - właściciel kilku hut cunku i kopalń galmanu i węgla. Po jego śmierci 13 grudnia 1869 r. majatek odziedziczyli dwaj synowie i córka, którzy w 1883 r. utworzyli Gwarectwo von Kramsta. Ponieważ gwarectwo nie miało odpowiednich funduszy na utrzymanie swych licznych zakładów przemysłowych, wraz z posiadłościami ziemskimi sprzedali je w 1891 r. spółce akcyjnej utworzonej w 1888 r. - Towarzystwu Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.

W 1867 r. po utworzeniu powiatu będzińskiego Gzichów stał się siedzibą gminy obejmującej część Sosnowca (na prawym brzegu Czarnej Przemszy wraz z większością obecnego centrum), Czeladź, Grodziec, Sarnów i Preczów. Podczas I wojny światowej w 1915 r. Niemcy przyłączyli Gzichów do Będzina.

Historia Gzichowa związana jest nieodłącznie z historią dwóch browarów; są to:

• Browar Gambrinus
• Browar Korona

Placówki kultury i oświaty

• Pałac Mieroszewskich (Muzeum Zagłębia) z początku XVIII w., położony w zabytkowym parku, oficyny (siedziba dyrekcji Muzeum)
• Kościół parafialny św. Jadwigi Śląskiej (siedziba dekanatu będzińskiego).
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana II Sobieskiego i Gimnazjum nr 4 im. Kazimierza Wielkiego (Miejski Zespół Szkół nr 1).

Inne obiekty

• park Małpi Gaj
• projektowany użytek ekologiczny "Dolina Potoku Brzozowickiego"
• zajezdnia Tramwajów Śląskich
• targowisko miejskie (największe w południoej Polsce)
• pozostałości jedynej w Polsce kopalni odkrywkowej węgla kamiennego (Brzozowica).

Ulice

• "Stary" Gzichów:
  • Akacjowa
  • Armii Ludowej
  • Dworska
  • Findera, Pawła
  • Fornalskiej, Małgorzaty
  • Partyzantów
  • Świerczewskiego, Karola (d. Gzichowska)
  • Wolności (d. Grodziecka)

• Brzozowica:
  • Brzozowicka
  • Sierakowksiego
  • Spokojna

• Osiedle Zamkowe:
  • Bolesława Chrobrego
  • Bursztynowa
  • Grunwaldzka
  • Jagiellońska
  • Jasielska
  • Krośnieńska
  • Królowej Jadwigi
  • Mieszka I
  • Paziowa
  • Piastowska
  • Podgrodzie
  • Rycerska
  • Rzeszowska
  • Turniejowa
  • Władysława Jagiełły

• Osiedle "Namiarkowa" (rozbudowujące sie osiedle domków jednorodzinnych):
  • Astrów
  • Bławatków
  • Jabłoniowa
  • Jaśminowa (zbud. 2008)
  • Namiarkowa
  • Niecała
  • Różana
  • Sadowa
  • Stokrotek
  • Tulipanów (zbud. 2008)