Wilno: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Kkobiak (dyskusja | edycje)
34 edycje
korekta i uzupelnienie dzialu Sport
Planetnik (dyskusja | edycje)
198 edycji
m →‎Historia: poprawa linków
Linia 98: Linia 98:
W latach [[1503]]-[[1522]] wybudowano mury obronne z dziewięcioma bramami i trzema basztami, które zburzono na przełomie [[XVIII wiek|XVIII]] i [[XIX wiek|XIX]] w. z wyjątkiem Bramy Miednickiej zwanej też [[Ostra Brama|Ostrą Bramą]] ([[język litewski|lit.]] ''Aušros Vartai''). Najświetniejszy okres w dziejach miasta to czasy zygmuntowskie. Powstała wówczas mennica, arsenał, młyny, most na Wilejce, liczne szpitale i pałace. Pracowali tu architekci i rzeźbiarze włoscy ([[Jan Cini]], [[Jan Maria Padovano]]). Wilno stało się miastem wielu narodowości (Polacy, Rusini ([[Białorusini]]), [[Żydzi]], [[Niemcy]], [[Włosi]], [[Ormianie]], [[Litwini]], [[Tatarzy]]).
W latach [[1503]]-[[1522]] wybudowano mury obronne z dziewięcioma bramami i trzema basztami, które zburzono na przełomie [[XVIII wiek|XVIII]] i [[XIX wiek|XIX]] w. z wyjątkiem Bramy Miednickiej zwanej też [[Ostra Brama|Ostrą Bramą]] ([[język litewski|lit.]] ''Aušros Vartai''). Najświetniejszy okres w dziejach miasta to czasy zygmuntowskie. Powstała wówczas mennica, arsenał, młyny, most na Wilejce, liczne szpitale i pałace. Pracowali tu architekci i rzeźbiarze włoscy ([[Jan Cini]], [[Jan Maria Padovano]]). Wilno stało się miastem wielu narodowości (Polacy, Rusini ([[Białorusini]]), [[Żydzi]], [[Niemcy]], [[Włosi]], [[Ormianie]], [[Litwini]], [[Tatarzy]]).


W [[1579]] <ref>[[Władysław Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. I, [[1936]], s. 163.</ref>król [[Stefan Batory]] założył Akademię prowadzoną przez [[jezuici|jezuitów]], co stało się zalążkiem [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytetu Wileńskiego]].
W [[1579]] <ref>[[Władysław Konopczyński]], Dzieje Polski nowożytnej, t. I, [[1936]], s. 163.</ref>król [[Stefan Batory]] założył Akademię prowadzoną przez [[jezuici|jezuitów]], co stało się zalążkiem [[Uniwersytet Wileński|Uniwersytetu Wileńskiego]].


'''[[XVII wiek]]'''
'''[[XVII wiek]]'''

Wersja z 07:23, 26 wrz 2008

Panorama Wilna z rzeką Wilią na pierwszym planie, widok z Wieży Giedymina (Zamkowej)
Panorama Wilna z rzeką Wilią na pierwszym planie, widok z Wieży Giedymina (Zamkowej)

Szablon:Miasto zagranica infobox

Katedra wileńska w 2008
Plik:Wilno widok ogolny22.jpg
Wilno (pocz. XX w.)
Ostra Brama w 2008
Mapa topograficzna Wilna z 1934

Wilno (lit. Vilnius ⓘwymowa, białorus. Вільня, Вільнюс, ros. Вильнюс, łot. Viļņa, niem. Wilna, jid. ווילנע Wilne, łac. Vilna) – stolica Litwy (do 1939 stolica województwa wileńskiego), na Pojezierzu Wileńskim, nad Wilią, u ujścia Wilejki; ośrodek przemysłowy; port lotniczy, węzeł kolejowy (główna stacja Vilnius) i drogowy; ośrodek kulturalny i naukowy, Uniwersytet Wileński (1579), Uniwersytet Polski w Wilnie (1998); cenny zespół obiektów zabytkowych wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1994; główny ośrodek nauki i kultury polskiej na Litwie, Stowarzyszenie Naukowców Polaków Litwy (1989), Teatr Polski w Wilnie (1960), Wileńskie Spotkania Teatralne Sceny Polskiej (od 2004), Dom Kultury Polskiej w Wilnie (2001).

Od 2007 jednym z trzech wicemerów Wilna jest Artur Ludkowski[1].

Demografia

Wilno zamieszkuje 542 tys. osób (2006), a skład narodowościowy mieszkańców w 2001 wynosił: Litwini 57,8%, Polacy 18,7%; Rosjanie 14%, Białorusini 4%, Żydzi 0,5%, inne narodowości 5%[2].

Według, zdaniem niektórych sfałszowanego [3][4], spisu powszechnego z 9 grudnia 1931 r. Polacy stanowili 65,9% mieszkańców miasta (128,6 tys. osób), Żydzi 28% (54,6 tys. osób), Rosjanie 3,8% (7,4 tys. osób), Białorusini 0,9% (1,7 tys. osób), Litwini 0,8% (1579 osób), Niemcy 0,3% (600 osób), Ukraińcy 0,1% (200 osób), inni 0,2% (ok.400 osób). Z kolei według spisu dokonanego przez okupacyjne władze niemieckie 14 grudnia 1916 r. w Wilnie Polaków było 74 466, Litwinów 2 909, Rosjan 2 219, Białorusinów 611, Niemców 880, Żydów 57 516, innych - 193 osób.

Historia

 Osobny artykuł: Historia Wilna.

Osada powstała prawdopodobnie już w V w.

XIV wiek

Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą dopiero z 1323, gdy twórca Wielkiego Księstwa Litewskiego Giedymin wzniósł drewniany zamek (zwany Wysokim) na Górze Zamkowej. On także przeniósł stolicę z Trok do Wilna. Wielki książę litewski i król Polski Władysław Jagiełło w 1387 nadał miastu prawa magdeburskie oraz zaczął sprowadzać osiedleńców. Wilno rozwijało się dynamicznie, powstawały liczne cechy rzemieślnicze. W jesieni 1390 roku miało miejsce oblężenie przeprowadzone przez współdziałających razem Krzyżaków i księcia Witolda w celu oderwania Wilna od Polski. Klemens Moskarzewski w Wilnie obronił Zamek Górny, mimo że dowódca Zamku Dolnego Korygiełło - brat Jagiełły został zamordowany po wkroczeniu napastników.

XV wiek

W 1409 roku książę Witold Wielki (lit. Vytautas Didysis) rozpoczął budować pierwszy murowany zamek (zwany później Zamkiem Górnym) na Górze Zamkowej. Potem powstał obok katedry Zamek Dolny.

XVI wiek

W latach 1503-1522 wybudowano mury obronne z dziewięcioma bramami i trzema basztami, które zburzono na przełomie XVIII i XIX w. z wyjątkiem Bramy Miednickiej zwanej też Ostrą Bramą (lit. Aušros Vartai). Najświetniejszy okres w dziejach miasta to czasy zygmuntowskie. Powstała wówczas mennica, arsenał, młyny, most na Wilejce, liczne szpitale i pałace. Pracowali tu architekci i rzeźbiarze włoscy (Jan Cini, Jan Maria Padovano). Wilno stało się miastem wielu narodowości (Polacy, Rusini (Białorusini), Żydzi, Niemcy, Włosi, Ormianie, Litwini, Tatarzy).

W 1579 [5]król Stefan Batory założył Akademię prowadzoną przez jezuitów, co stało się zalążkiem Uniwersytetu Wileńskiego.

XVII wiek

Rozwoju miasta nie zahamował wielki pożar w roku 1610.

 Osobny artykuł: Wojna polsko-rosyjska 1654-1667.

W dniu 7 sierpnia 1655 roku rozpoczął natarcie na stolicę Litwy car Aleksy, po wycofaniu się wojsk Janusza Radziwiłła po bitwie pod Wilnem, po zajęciu miasta, w którym schroniła się okoliczna ludność z wielu grodów, Rosjanie wymordowali około 25 tysięcy ludzi, których trupy sprzątano przez kilka dni. Pożary w stolicy Litwy trwały przez 17 dni. Duże zniszczenia miastu przyniosła także rosyjska okupacja trwająca do 1660 roku, gdy miasto odbiły wojska pod dowództwem Michała Kazimierza Paca.

XVIII wiek

Miasto w tym czasie stało się dla Żydów "Jerozolimą Północy" (hebr. Jeruszalaim szel cafon). Działała tu jedna z najwybitniejszych szkół talmudycznych na świecie. Kolejnym ciosem była III wojna północna. W XVIII w. w mieście powstało wiele wspaniałych barokowych kościołów. W trakcie insurekcji kościuszkowskiej, w nocy z 22/23 kwietnia 1794 doszło w Wilnie do walk, w trakcie których wyparto z miasta Rosjan. 19 lipca pod miasto podeszły wojska generała Dejowa lecz Rosjanie nie zdołali zdobyć miasta. Następne oblężenie nastąpiło 11 sierpnia ale miasto nie mając środków do obrony poddało się prawie bez walki. W 1795 miasto znalazło się w zaborze rosyjskim i stało się stolicą guberni.

XIX wiek

Podczas wojen napoleońskich przez miasto w 1812 r. przeszły 200 tys. wojska Napoleona, w tym oddziały polskie. Pomimo grabieży armii napoleońskiej był to dla miasta okres krótkotrwałej wolności (lipiec - grudzień 1812). W Wilnie zainstalowano podległy Francuzom i złożony z Polaków tymczasowy rząd (Komisja Rządząca Tymczasowa). W efekcie klęski Napoleona w Rosji, resztki Wielkiej Armii wycofały się przez Wilno w początkach grudnia. W mieście i w jego okolicach wielu żołnierzy zmarło wtedy z głodu i wycieńczenia. Już 10 grudnia 1812 r. Wilno ponownie zajęli Rosjanie.

W XIX w. Wilno było miejscem rozwoju licznych patriotycznych organizacji np. filaretów, filomatów, Związek Patriotyczny i Szubrawców. W lecie 1823 roku doszło w Wilnie do masowych aresztowań polskiej młodzieży. W tym czasie w Wilnie studiował i był więziony Adam Mickiewicz. Po powstaniu listopadowym z 1831 r. Rosjanie zamknęli uniwersytet. Do 1842 działały wydziały medyczny i teologiczny. Przywódców powstania powieszono na Placu Łukiskim. Utworzono Wileńską Bibliotekę Publiczną.

Od 1861 r. sytuacja w mieście zaczęła być coraz bardziej napięta, gdy podczas polskich pochodów patriotycznych kozacy zaatakowali manifestacje. Wybuchło powstanie styczniowe, podczas którego w okolicy Wilna trwały zacięte walki. Pacyfikacji Wilna dokonał rosyjski generał-gubernator Michaił Murawjow, któremu nadano znaczący przydomek Wieszatiel.

W grudniu 1862 uruchomiono Kolej Warszawsko-Petersburską, której Wilno stało się ważnym węzłem. W 1893 uruchomiono tramwaj konny.

XX wiek

W latach 1915-1918 Wilno było okupowane przez Niemców. Po ustąpieniu Niemców rozgorzał polsko-litewski konflikt o Wilno. W 1918 w celu ochrony ludności polskiej powołano Samoobronę Krajową Litwy i Białorusi, która 31 grudnia pozbawiła władzy komunistów po 3 dniach sprawowania jej przez nich, jednak już 5 stycznia 1919 Wilno zajęli bolszewicy. W lutym 1919 Wilno zostało proklamowane stolicą Radzieckiej Socjalistycznej Republiki Litwy i Białorusi zwaną "Lit-Bel-em". Wojsko polskie pod osobistym dowództwem Józefa Piłsudskiego wyzwoliło miasto 19 kwietnia 1919. Rada Najwyższa na konferencji wersalskiej próbowała podzielić Wilno i Wileńszczyznę na zasadzie etnicznej pozostawiając samo miasto po polskiej stronie (tzw. Linia Focha). Podczas wojny 1920 roku miasto zostało zdobyte dwukrotnie przez Armię Czerwoną (zob. m.in. zajęcie Wilna). 12 lipca 1920 r. rząd sowiecki zawarł układ z rządem litewskim na mocy którego m.in. Wilno, Suwalskie miało być oddane Litwie. Sowieci nie kwapili się z wypełnieniem tego postanowienia i dopiero w obliczu klęski, uciekając, przekazali Wilno Litwinom 27 sierpnia. Wojsko Polskie w pościgu za bolszewikami wyparło Litwinów z Suwalskiego, nie można jednak było tego zrobić w przypadku Wilna wskutek fatalnych błędów polskiej dyplomacji. Min. spraw zagranicznych E. Sapieha zwrócił się bowiem do Ligi Narodów z żądaniem wywarcia presji na Litwinów by ci opuścili Wilno (które przypomnijmy od IV 1919 r. znajdowało się w Polsce); tym samym jednak umiędzynarodowił kwestię miasta. Piłsudski zdecydował się zatem na inne rozwiązanie problemu. Aby zająć Wilno posunął się do podstępu. Zlecił gen. Lucjanowi Żeligowskiemu, dowódcy Litewsko-Białoruskiej Dywizji Piechoty, upozorować "bunt" i wkroczyć do Wilna. 9 października 1920 oddziały Żeligowskiego weszły do miasta. Proklamowano utworzenie państwa, tzw. Litwy Środkowej. 20 lutego 1922 jej parlament (Sejm Wileński) przyjął uchwałę o włączeniu Litwy Środkowej do Polski.

Wilno stało się stolicą województwa. W 1927 roku otwarto nowoczesne budynki Polskiego Radia. 19 września 1939, pomimo obrony miasta przez harcerzy i gimnazjalistów, Wilno zajęły wojska radzieckie. Patrz: Obrona Wilna 1939. 26 października 1939 Sowieci przekazali miasto Litwinom, lecz 15 czerwca 1940, ponownie je zajęli. 14 lipca 1940 zaczęły się wywózki na Syberię. W czasie wojny prześladowania i deportacje objęły ok. 35 tys. mieszkańców Wileńszczyzny, głównie polskiego pochodzenia. 22 czerwca 1941 Niemcy zbombardowali miasto, a kilka dni później je zajęli.

W 1941 w egzekucjach przeprowadzonych przez Niemców oraz grupę kolaborujących z nimi Litwinów zorganizowanych w oddział specjalny (Ypatingasis būrys) we wsi Ponary (obecnie w granicach miasta, lit. Paneriai) zginęło ok. 100 tys. mieszkańców (w większości Żydów) oraz ok. 20 tys. Polaków, a także pewna grupa Cyganów i jeńców radzieckich. 7 lipca 1944 skoncentrowana pod miastem polska Armia Krajowa rozpoczęła atak na Wilno -operację przeciwko Niemcom i 10 lipca zajęła niemiecki bunkier dowodzenia nad rzeką Wilejką (Operacja Ostra Brama). AK we współdziałaniu z Armią Czerwoną, która weszła do miasta wieczorem 7 lipca po kilku dniach walk ulicznych w dniu 13 lipca wyzwoliła Wilno. Jednakże Polacy krótko cieszyli się swą wolnością, albowiem w kilka dni po nadejściu Armii Czerwonej NKWD aresztowało wszystkich polskich żołnierzy i oficerów oraz wydarło Wilno z rąk polskich. Następnie już znacznie okrojoną terytorialnie Litwę razem z Wilnem włączono do Związku Radzieckiego i po 1944 r. większość polskich mieszkańców została przesiedlona. Od tego czasu w Wilnie zaczęli masowo osiedlać się Litwini i Rosjanie .

Ruchy niepodległościowe zapoczątkowane w czerwcu 1988 roku przez Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy (Sajudis) nasiliły się w 1990 roku, a w styczniu 1991 doszło do starć pod wieżą telewizyjną (żołnierze użyli m.in. czołgów), w których po stronie opozycji zginęło 17 ludzi i było ok. 600 rannych. Od 17 września 1991 Wilno jest stolicą niepodległej Litwy, co walnie przyczyniło się do upadku ZSRR. W 1993 roku Wilno odwiedził papież Jan Paweł II.

Podział administracyjny

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Wilna.
Mapa podziału administracyjnego Wilna
Mapa podziału administracyjnego Wilna

Wilno dzieli się na 21 dzielnic:

Zabytki

Wilno 1576 r
Kościół Misjonarzy
Obraz ok. 1800 r. – Zygmunt Vogel
Uniwersytet Wileński, kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, Jan Kazimierz Wilczyński, 1835
Kościół św. Anny (po lewej) i kościół św. Franciszka i św. Bernarda (po prawej)

W 1994 Stare Miasto w Wilnie zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

 Osobny artykuł: Stare Miasto w Wilnie.

W Wilnie jest 40 kościołów, z których najbardziej okazały, to barokowy kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu (1668-1676) zawierający ponad 2000 rzeźb oraz kaplica w Ostrej Bramie (Bramie Miednickiej) ze słynnym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Miasto leży na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego.

Zabytki gotyckie

Zabytki renesansowe

Zabytki barokowe

Zabytki klasycystyczne

Zabytki eklektyczne i neostylowe

  • Synagoga Chóralna (1903)
  • Kościół ewangelicko-augsburski (XIX w.).
  • Filharmonia (1899-1902)
  • "Zameczek" (1894-1900, J. Januszewski, A. Filipowicz-Dubowik)

Zabytki modernistyczne sprzed 1939 r.

  • Wzgórze Trzech Krzyży z 1916 r. (proj.Wiwulski)
  • Dom Towarowy Braci Jabłkowskich (1921-1923, K. Jankowski, F. Lilpop),
  • Osiedle mieszkaniowe na Antokolu inspirowane Bauhausem (1930-1931, F. Wojciechowski),
  • Izba Przemysłowo-Handlowa, (1931, Z. Tarasin),
  • Dom Akademicki (1931, A. Kodelski),
  • Bank Gospodarstwa Krajowego (1936-1938, J. Pańkowski, S. Gałęzowski),
  • Gmach PKO (1936-1938, Z. Puget, Juliusz Żórawski, przeb. 1996, A. Nasvytas),
  • Ubezpieczalnia Społeczna (1938-1939, S. Murczyński, Jerzy Sołtan),
  • Lombard (1938, I. Helman-Zatorska) czy
  • Szkoła (1938-1939, Romuald Gutt).

inne zabytki:

Nekropolie

Sport

Wilno jest siedzibą wielu klubów sportowych, m.in. koszykówki - Lietuvos Rytas Wilno, piłki nożnej - FC Vilnius, Vėtra Vilnius, Žalgiris Vilnius.

W czasach II RP w Wilnie istniały też kluby piłkarskie:

Niektóre osoby związane z miastem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wilnem.

Ważniejsze rody mieszkające w Wilnie i jego okolicach

  1. ↑ Polak został po raz pierwszy w historii wiceburmistrzem Wilna, Gazeta Wyborcza, 17 kwietnia 2007. [dostęp 01.07.2008]
  2. ↑ Departament Mniejszości Narodowościowych i Litwinów Mieszkających Zagranicą [dostęp 29 stycznia 2008]
  3. ↑ Marian Siemiakowicz. Spisy ludności a zagadnienie narodowościowe z uwzględnieniem spraw szkolnictwa dla mniejszości białoruskiej w II Rzeczypospolitej
  4. ↑ Bronisław Makowski. Litwini w Polsce 1920-1939
  5. ↑ Władysław Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. I, 1936, s. 163.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Dzielnice Wilna

  1. ↑ Wchodzi w skład rejonu miejskiego Wilno, jednak nie w skład samego miasta Wilna.
Województwo wileńskie (II Rzeczpospolita)
  • miasto wojewódzkie – Wilno
Powiat miejski
Powiaty ziemskie

herb województwa wileńskiego

Stolice państw Europy
Stolice niepodległych państw
Stolice terytoriów zależnych
i państw nieuznawanych
Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej

Polska

Europejskie Stolice Kultury

Szablon:Link FA Szablon:Link FA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wilno&oldid=14221214”