Mołdawia

Republika Mołdowy

Republica Moldova

Flaga Herb
Hymn: Limba noastră
Język urzędowy	mołdawski (rumuński)
Stolica	Kiszyniów (Chişinău)
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Vladimir Voronin
Szef rządu	premier Zinaida Greceanîi
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	33 843 km² 1,4%
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	4 324 450Szablon:RefSzablon:Spadek 128 osób/km²
Waluta	lej mołdawski (MDL)
Niepodległość	od ZSRR 27 sierpnia 1991
Religia dominująca	prawosławie
Strefa czasowa	UTC +2 - zima UTC +3 - lato
Kod ISO 3166	MD
Domena internetowa	.md
Kod samochodowy	MD
Kod telefoniczny	+373

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "ludność_miejsce", "uwagi", "język_używany", "gęstość_miejsce", "powierzchnia_miejsce" oraz "państwo".

Mołdawia (Moldova, Republika Mołdawii, czasem używana jest nazwa "Mołdowa" oficjalnie tylko Republika Mołdowy) – państwo w Europie Wschodniej, powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego, w skład którego wchodziła od 1940 do 1991 (z przerwą w latach 1941-44), będące kontynuacją Hospodarstwa Mołdawskiego (przy czym część byłego hospodarstwa znajduje się obecnie w granicach Rumunii). Graniczy z Ukrainą i Rumunią. W jej skład wchodzi także autonomiczna republika Gagauzja, gdzie używa się powszechnie jeszcze dzisiaj języka rosyjskiego, choć sami Rosjanie stanowią niewielką część ludności tego obszaru. Rdzenną ludność Gagauzji (Gagauz Yeri) (ponad 80%) stanowią tureckojęzyczni prawosławni chrześcijanie. Oddzielną jednostką, która nie uznaje zwierzchnictwa Kiszyniowa jest tzw. Naddniestrze, czyli Naddniestrzańska Republika Mołdawska lub Mołdawska Republika Naddniestrza.

Jedynie część na zachód od Dniestru jest kontrolowana przez rząd mołdawski; Naddniestrze (część na wschód od Dniestru zamieszkana głównie przez Rosjan i Ukraińców ze stolicą w Tyraspolu) ogłosiło niepodległość po upadku Związku Radzieckiego i od czasu krótkiej wojny domowej jest niezależne od rządu w Kiszyniowie. Od kilku lat trwają bezowocne rozmowy zjednoczeniowe, w których pośredniczy OBWE. Władze mołdawskie opowiadają się za zjednoczeniem "asymetrycznym", w ramach którego Naddniestrze otrzyma szeroką autonomię, władze w Tyraspolu dążą zaś do zjednoczenia "symetrycznego", w którym obie części Mołdawii będą miały takie same prawa.

Marginalna część Mołdawian opowiada się za zjednoczeniem z Rumunią, w zorganizowanym w 1994 roku referendum na ten temat większość obywateli kraju opowiedziała się przeciwko zjednoczeniu (94,4% za niepodległością).

Ustrój polityczny

Lej mołdawski

Prezydent - Vladimir Voronin

Mołdawia jest oficjalnie republiką parlamentarną (tak stanowi konstytucja kraju z 1994 nowelizowana w 2001). W praktyce obyczaje polityczne odbiegają od wzorców europejskich.

Na czele państwa stoi prezydent, wybierany przez parlament bezwzględną większością głosów (tak jest od 2001, wcześniej głowa państwa wybierana była przez obywateli, a ustrój miał charakter parlamentarno-prezydencki). Prezydent przyjmuje ambasadorów, wysyła przedstawicieli Mołdawii do obcych państw, ratyfikuje umowy międzynarodowe, reprezentuje państwo na zewnątrz. Ma prawo mianowania premiera po każdych wyborach parlamentarnych, podpisuje ustawy, które może odesłać do Trybunału Konstytucyjnego, w szczególnych przypadkach zachowuje prawo weta wobec parlamentarnych przedłożeń. Prezydent nadaje także obywatelstwo cudzoziemcom, stosuje prawo łaski, a także posiada specjalne uprawnienia w dziedzinie wojskowości.

Ogółem spraw kieruje w Mołdawii prezes rady ministrów, wybierany przez parlament bezwzględną większością głosów. Stoi on na czele rządu, który podlega parlamentowi i może być przez niego odwołany.

Aktualnie funkcję prezydenta Mołdawii pełni Vladimir Voronin, działacz Komunistycznej Partii Mołdawii, wybrany na to stanowisko przez parlament (Parlamentul) wiosną 2001. Cieszy się on poparciem głównie robotników, wiejskiej części społeczeństwa, prorosyjsko nastawionych Mołdawian oraz ludzi z sentymentem patrzących na czasy sowieckie. Przeciwko Voroninowi opowiadali się działacze opozycji chrześcijańsko-demokratycznej, liberałowie oraz socjaldemokraci, nazywając go "mołdawskim Łukaszenką", wytykając brak politycznego doświadczenia, nieuctwo i dyletanctwo, działanie na szkodę państwa, szczególnie jeśli chodzi o stosunki z Rosją i Naddniestrzem, a także brak przemyślanej koncepcji integracji z Zachodem. Atencją Voronina nie darzy też mołdawska inteligencja oraz raczkująca klasa średnia, zapatrzona w rumuńskie reformy gospodarcze i pragnąca szybkiej integracji z UE i NATO. Kontrowersje budzi brak znajomości przez Voronina, nb. Rosjanina z pochodzenia, jednego z urzędowych języków Mołdawii (mołdawskiego), jak również brak woli opanowania tej mowy przez 65% społeczeństwa.

Prezydent opowiada się przeciwko zjednoczeniu Mołdawii z Rumunią, obawiając się gwałtownej i nieprzyjaznej reakcji Rosji (jednego z głównych partnerów gospodarczych Mołdawii) oraz utraty politycznego znaczenia przez, popularną a niezreformowaną, Komunistyczną Partię Mołdawii.

Na przełomie 2001 i 2002 przez kraj przetoczyły się demonstracje młodzieży domagającej się reform w kraju: zerwania z korupcją, biznesowo-mafijnymi układami, jakie utrwalił w kraju Voronin, demokratycznych wyborów oraz rozpoczęcia rozmów na temat integracji politycznej z Unią Europejską. Manifestacje te zostały stłumione, a część protestujących przykładnie, acz czasem "po cichu" ukarana.

Od czasu objęcia funkcji prezydenta przez Voronina wzrosła liczba zwolenników zintegrowania kraju z sąsiednią Rumunią. Wpływ na to mają pozytywne sygnały z UE, która w 1999 zaprosiła Bukareszt do negocjacji członkowskich (w wyniku których 1 stycznia 2007 Rumunia stała się członkiem UE), jak również zapaść gospodarcza i społeczna, jaka ogarnęła Mołdowę po objęciu rządów przez komunistów. Podczas wyborów w 2005 roku prezydent Voronin w zamian za obietnicę reform oraz dalszej integracji euroatlantyckiej uzyskał poparcie między innymi dotychczasowej opozycyjnej Ludowej Partii Chrześcijańsko-Demokratycznej. W 1994 Mołdawianie odrzucili pomysły integracyjne w głosowaniu ludowym.

Premierem Mołdowy od 2008 jest Zinaida Greceanîi, reprezentantka partii komunistycznej. Po wyborach w 2005 roku w parlamencie oprócz komunistów (56 mandatów, wcześniej 71) zasiada socjalliberalny blok wyborczy "Demokratyczna Mołdawia" z 34 miejscami oraz Ludowa Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna (11 miejsc). We wcześniejszych wyborach, wobec progów wyborczych, mimo ordynacji proporcjonalnej, do parlamentu nie dostały się inne partie demokratyczne (liberałowie, nacjonaliści, socjalliberałowie), wciąż raczkujące i słabe w porównaniu z nieźle zorganizowanymi komunistami.

Amerykański instytut badawczy Freedom House ocenił Mołdawię w dziedzinie wolności politycznej na 3, w dziedzinie wolności społecznych na 4 w siedmiostopniowej skali, gdzie 1 oznacza sytuację wyśmienitą, 7 zaś godną pożałowania. Tak więc Mołdawia plasuje się mniej więcej w połowie skali, gorzej niż większość krajów Europy, na poziomie zbliżonym do Wenezueli, Turcji (mimo wszystko lepiej niż Rosja, Białoruś, Iran czy Naddniestrze). Sąsiednia Rumunia oceniona została odpowiednio na 2-2.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Mołdawii (na różowo Gagauzja)

Obszar Mołdawii podzielony jest na 32 regiony oraz 5 miast wydzielonych. Poza tym w jej skład wchodzi terytorium autonomiczne - Gagauzja oraz Naddniestrza - obszar, który po wojnie w latach 90. XX wieku ogłosił secesję i gdzie nie jest sprawowana władza konstytucyjna z Kiszyniowa.

Geografia

Zdjęcie satelitarne Mołdawii z 2003 roku

• Całkowita granica lądowa: 1389 km
• Długość wybrzeża: nie ma dostępu do morza
• Długość granic z sąsiadującymi państwami: Rumunia 450 km, Ukraina 939 km
• Najwyższy punkt: Balaneszty 430 m n.p.m.
• Najniższy punkt: dolny Dniestr 2 m

Warunki naturalne

Mołdawia zajmuje międzyrzecze Dniestru i Prutu (Besarabia) oraz wąski pas na lewym brzegu Dniestru (Naddniestrze). Powierzchnia równinna, pocięta głębokimi dolinami rzecznymi i wąwozami. Występuje kras. Średnia wysokość terenu to 147 m. Ponad 75% powierzchni na wysokości poniżej 200 m.

Klimat umiarkowany kontynentalny, na południu suchy, ze stosunkowo łagodną zimą i długim gorącym latem. Średnia temperatura w styczniu od –5°C na północy do –3°C na południu, w lipcu odpowiednio 19°C i 22°C (w Kiszyniowie absolutne minimum –30°C, maksimum 39°C). Roczna suma opadów 400 mm na południe do 560 mm na północy. Opady głównie wiosenno-letnie o charakterze ulew. Pokrywa śnieżna ustala się jedynie podczas najchłodniejszych zim. Przeważają wiatry północno-zachodnie. Zimą częste odwilże.

Rzeki: Dniestr (długość w granicach Mołdawii 657 km) z dopływami Stary Reut, Byk i Botna oraz Prut (graniczna na dł. 695 km) należą do dorzecza Morza Czarnego. W części wyżynnej zachowały się dąbrowy (lesistość kraju ok. 9%), nad rzekami – lasy łęgowe. Stepy (od kwietnych po ostnicowe) zostały niemal w całości zaorane (gleby czarnoziemne). Rezerwat Kodry (ponad 5 tysięcy ha) utworzony 1971 dla ochrony kompleksu lasów liściastych (dąb, jesion, grab, buk, lipa). Pod ochroną aklimatyzowane maral i jeleń.

Miasta

• Kiszyniów
• Bielce
• Soroki
• Kaguł
• Tyraspol
• Bendery
• Rybnica
• Orgiejew
• Komrat

Historia

W antyku tereny obecnej Mołdawii były zamieszkiwane m.in. przez Daków ale penetrowane były stale przez koczowników Wielkiego Stepu - Scytów. Położenie na strategicznym szlaku między Europą i Azją spowodowało, że Mołdawia była miejscem wielu kolejnych inwazji np. Awarów, Pieczyngów, Kumanów, Madziarów, Rusi Kijowskiej i Mongołów i innych. W późnym średniowieczu powstało Hospodarstwo Mołdawskie, gdzie elitą sprawującą władzę zostały rody wołoskie. W latach 1387-1497 Hospodarstwo Mołdawskie było lennem Polski, później stało się lennem imperium ottomańskiego, w 1812 w wyniku traktatu z Bukaresztu Besarabia została podbita przez Rosję. Część zachodnia stała się później częścią Rumunii.

Po rewolucji październikowej, na krótko, Besarabia stała się niepodległą republiką w 1918, ale tego samego roku została zaanektowana przez Rumunię. Pakt Ribbentrop-Mołotow pozwolił ZSRR zająć Besarabię w czerwcu 1940 i chociaż wojska radzieckie zostały wyparte w roku 1941, ponownie ją zajęły w sierpniu 1944. W czasie władzy sowieckiej na terenie obecnej Mołdawii utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką.

Godło Mołdawskiej SRR

Po likwidacji ZSRR w sierpniu 1991, Mołdawia ogłosiła niepodległość, stając się w grudniu członkiem Wspólnoty Niepodległych Państw, podobnie jak większość byłych republik sowieckich.

Początkowo pojawiły się tendencje unifikacji z Rumunią, jednak w marcu 1994 w referendum zdecydowana większość głosujących opowiedziała się za niepodległością Mołdawii.

Związki z Polską

Hospodarstwo Mołdawskie na przełomie XIV i XV wieku było lennem Korony. Jako pierwszy hołd lenny polskiemu władcy (Władysławowi Jagielle) złożył hospodar Piotr I. Zdarzenie to miało miejsce we wrześniu 1387 roku we Lwowie. dzięki temu zdarzeniu Polska sięgała do Morza Czarnego, głównym portem był Białogród (Akerman, obecnie Biłhorod Dnistrowśkyj). Zależność od Polski zrzucił Stefan Wielki (16-17 sierpnia 1497), który natychmiast został lennikiem tureckim.

Gospodarka

To najbiedniejszy kraj w Europie, jest słabo rozwinięty, silnie uzależniony od importu paliw i surowców. W 1994 rolnictwo i leśnictwo dostarczyło 42% produktu narodowego netto, przemysł i budownictwo – 38%, dochód narodowy na 1 mieszkańca wyniósł 1260 dolarów. Szacuje się, że 90% społeczeństwa żyje poniżej minimum egzystencji. Reformę gospodarki hamują konflikty na tle politycznym i narodowym (sierpień 1994 Naddniestrze i tzw. Republika Gagauska otrzymały status terytoriów autonomicznych). W 1993 rozpoczęty program powszechnej prywatyzacji. W listopadzie 1993 wprowadzona własna waluta (lej mołdawski). W grudniu 1993 Mołdawia otrzymała 103 mln dolarów amerykańskich kredytu od Międzynarodowego Funduszu Walutowego (którego członkiem jest od 1992). Większa część ziemi należy do kołchozów i sowchozów (własność prywatna obejmuje ok. 9% areału upraw). Susze i inne klęski żywiołowe (huragany, powodzie) powodują duże straty w produkcji rolnej. Pogłębia się kryzys energetyczny. W 1994 dostawy gazu ziemnego zmniejszone o ponad 1/3 (Mołdawia jest dłużna Rosji 84 mln dolarów amerykańskich). Odkryte na początkach lat 90. złoża ropy naftowej i gazu ziemnego są eksploatowane. W 1994 poziom inflacji zahamowany do 7,6% miesięcznie (1992 – 1500%).

Przemysł

Produkcja energii elektrycznej 14 TW · h (2000). Elektrownie cieplne (największa Mołdawska, 2500 MW), oraz wodna na Dniestrze koło Dubosar. Przemysł spożywczy (owocowo-warzywny, cukrowniczy, olejarski, winiarski, tytoniowy), lekki (produkcja dywanów, skórzano-obuwniczy, odzieżowy, dziewiarski), maszyn rolnicze, metalowe, chemiczne (farby), materiałów budowlanych (cementowy), elektrotechniczny (transformatory, silniki elektryczne), szklarski, drzewny. Najbardziej uprzemysłowiony region na lewym brzegu Dniestru.

Rolnictwo

Powierzchnie rolne zajmują 66% powierzchni kraju. Głównie zboża: pszenica, kukurydza i jęczmień (zbiory 2 mln t – 1998). Rośliny przemysłowe: słonecznik, buraki cukrowe, tytoń, rośliny oleiste. Ważną rolę odgrywa uprawa winorośli, drzew owocowych i warzyw. Hodowla bydła (970 tys. – 1993), trzody chlewnej, owiec i kóz, drobiu oraz jedwabników.
Ciosem dla rolnictwa Mołdawii była susza w 2007 roku ([1]). Spowodowała ona straty plonów na 80% pól uprawnych, co spowodowało konieczność zaapelowania o pomoc do społeczności międzynarodowej. Odpowiedziała na nie Rosja i Unia Europejska, wysyłając w sierpniu tegoż roku transporty z pomocą żywnościową.

Transport i łączność

Długość linii kolejowej 1455 km (2004), dróg samochodowych (łącznie z miejskimi) 15,5 tys. km (z tego o twardej nawierzchni 12,8 tys. km), żegluga na Dniestrze. Gazociągi z Rosji do Tyraspola i Kiszyniowa. Międzynarodowy port lotniczy Kiszyniów, i kilka innych mniejszych w kraju.

Demografia

Zmiana liczby ludności Mołdawii

65% mieszkańców stanowią Mołdawianie, 14% Ukraińcy i 13% Rosjanie, 3% Gagauzi, 2% Bułgarzy. Napływowa ludność rosyjska poza Naddniestrzem zamieszkuje głównie duże miasta.

Religia

• Prawosławie 98%
• Judaizm 1,5%
• Baptyzm 0,5%

98% mieszkańców określa się jako prawosławni (wierni Rumuńskiej Cerkwi Prawosławnej albo Rosyjskiej)

Kultura

Muzyka

Ludowa muzyka z nawarstwionymi wpływami rumuńskimi, tureckimi, ukraińskimi i rosyjskimi opiera się głównie na diatonice, skalach ze zwiększoną sekundą, a także na pentatonice i skalach wąskozakresowych. Z reguły jednogłosowa pieśń ludowa (m.in. popularna doina), uprawiana przez ludność muzykantów-śpiewaków zwana lautarami, charakteryzuje się bogatą melizmatyką. Tańce (moldoveneasca oleandra, hora, sirba) wykonywano z udziałem tarafów – ludowych orkiestr o bogatym instrumentarium (trombita, caval, kobza, muscal, cymbały, dudy, także skrzypce). Profesjonalna muzyka mołdawska zaczęła się rozwijać po przyłączeniu Besarabii do Rosji (1812). W Kiszyniowie powstała pierwsza uczelnia muzyczna (1901), później Teatr Muzyczno -Dramatyczny (1933), orkiestra symfoniczna (1935). Po utworzeniu Mołdawskiej SRR (1940) powstały: filharmonia, konserwatorium, szkoły muzyczne. Działają też zespoły ludowe. Twórczość kompozytorów opiera się głównie na rodzimym folklorze muzycznym (D. Herszfeld, S. Neaga, E. Łazariew, W. Polakow, W. Zagorski i inni).

Muzyka rozrywkowa

Zdob şi Zdub jest mołdawską grupą muzyczną, założoną w 1994 w stolicy Mołdawii - Kiszyniowie, która w swoich utworach łączy muzykę rockową, hip-hopową, folk bałkański oraz ethnic dance. Nazwa zespołu w języku rumuńskim oznacza odgłos wydawany podczas gry na bębnach. Na świecie zasłynęli biorąc udział jako reprezentacja Mołdawii w 50. Konkursie Piosenki Eurowizji w 2005 wykonując utwór Boonika Bate Doba, zajmując ostatecznie szóste miejsce (drugie w półfinale).

Innym mołdawskim zespołem, który w pierwszej dekadzie XXI wieku zyskał popularność w Europie był wykonujący muzykę disco i dance - O-Zone.

Film

Pierwsze pokazy filmowe, organizowane przez firmę Pathé, odbyły się w 1896 w Kiszyniowie. W latach 30. filmowcy z Bukaresztu realizowali na terenie Mołdawii filmy krajoznawcze. Miejscowa produkcja filmowa zaczęła się po utworzeniu w 1940 Mołdawskiej SRR. W 1947 w celach propagandowych otwarto w Kiszyniowie oddział moskiewskiej wytwórni filmów dokumentalnych, podporządkowany wkrótce wytwórni kijowskiej, w 1952 przekształcony w wytwórnię mołdawską. Pierwszym filmem fabularnym opartym na motywach mołdawskich była baśń poetycka Andriesz (1955) – debiut S. Paradżanowa, zrealizowany w Mołdawii przez wytwórnię w Kijowie. Od 1958 produkcję fabularną przeniesiono do Kiszyniowa. W latach 60. W sztuce filmowej było widoczne dążenie do poetyckiej ekspresji indywidualnej połączone z paradokumentalną obserwacją życia (m.in. Podróż w kwiecień 1963 i Ostatni miesiąc jesieni 1966, W. K. Dierbieniowa), inspiracje folklorem (m.in. Czerwone połoniny 1966, Lautarzy 1972, oba E. Łotianu), a także impresyjny styl fotografii filmowej (m.in. Człowiek idzie za słońcem 1962, M.N. Kalika). Tendencje te przełamywały dotychczasowe stereotypy narracji i obrazowania filmów, a także były manifestem odrębności mołdawskiej w kinie sowieckim. W następnych latach film mołdawski dostosowywał przekazywane treści do obowiązujących zasad, wyrażało się to szczególnie w utworach historycznych;. W filmach akcentowano idee jedności Besarabii z Rosją i ZSRR oraz jej odrębność wobec Rumunii. Ukazywano udział Mołdawian w rewolucji ruchu bolszewickim, odwołując się do tradycji buntów hajduków mołdawskich.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna Strona Republiki Mołdawskiej (Mo | Ru | En)
• Mołdawskie ministerstwo Integracji Europejskiej (ang.)
• NGO news from Moldova (Ru | En)
• CIA - The World Factbook (ang.)
• galeria zdjęć z Mołdawii

Zobacz też

• Gagauzja
• Mołdawska SRR
• Naddniestrze
• Romanofonia
• Mołdawskie Siły Powietrzne