Geomorfologia Poznania

Środowisko naturalne Poznania - środowisko przyrodnicze w rejonie miasta.

Położenie geograficzne

• Rozciągłość w kilometrach:
  • pn-płd 22
  • wsch-zach 21
• Powierzchnia miasta 26131 ha

Rzeźba terenu i stosunki hydrograficzne

Warta w Poznaniu

Miasto leży w makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego. Najstarsza część miasta znajduje się na dnie zorientowanego wzdłuż osi północ-południe Poznańskiego Przełomu Warty. Dolina ma szerokość w tym miejscu od 1,5 km do 4 km. Od wschodu zamyka ją Wysoczyzna Gnieźnieńska, a od zachodu Wysoczyzna Poznańska. Obie wznoszą się do wysokości 80 m n.p.m. Dolina na terenie miasta przecina pagórki wału moreny czołowej stadiału poznańskiego. W dolinie wyróżnia się siedem teras:

• terasa I – (terasa zalewowa) wysokość ok. 53 m n.p.m. (wys. względna do 3 m nad średnim poziomem rzeki). Zajmuje dno doliny o szerokości 800 m, znajduje się zarówno na prawym jak i na lewym brzegu. Jej dno stanowią piaski, żwiry i inne osady rzeczne. Obecnie znacznie podwyższona przez nasypy budowane od średniowiecza. Leży na niej Ostrów Tumski z Zagórzem oraz Śródka na prawym brzegu i Chwaliszewo, Grobla i Piaski na lewym.
• terasa II – wysokość 55–57 m n.p.m. (wys. względna od 3 m do 7 m nad średnim poziomem rzeki). Zachowana w niewielkim fragmencie, na południe od doliny Bogdanki. Na leżącej na lewym brzegu Przemysł I lokował miasto w 1253.
• terasa III – wys. względna 8 m do 9 m nad średnim poziomem rzeki. Występuje fragmentarycznie na prawym brzegu Warty, na północ od doliny Głównej.
• terasa IV – wysokość 62,5 – 66,5 m n.p.m. (średnio 10 m do 14 m nad średnim poziomem rzeki), jej dno stanowią gliny zwałowe. Powstały na niej Rataje i Komandoria
• terasa V – wysokość względem średniego poziomu rzeki 15 m do 16 m. Występuje bardzo sporadycznie, w północnej części doliny.
• terasa VI – wysokość ok. 70 m n.p.m. (wys. względna 17 m do 20 m nad średnim poziomem rzeki), zachowana w niewielkim fragmencie na prawym brzegu między doliną Cybiny a Starołęką.
• terasa VII – wysokość 71–73 m n.p.m. (wys. względna 19 m do 20 m nad średnim poziomem rzeki), szerokość 1 km – 2 km, zaś spadek 5‰ na brzegu prawym i 7‰ na lewym. Od niższych poziomów oddzielał ją niegdyś ostry próg, lecz podczas prac ziemnych prowadzonych podczas rozbudowy miasta został on silnie złagodzony, jej dno stanowi glina zwałowa. W śródmieściu obejmuje obszar między placem Wolności a Dworcem Głównym PKP. Na niej leżą dzielnice: Wilda, Starołęka, Naramowice i część Śródmieścia.

Na terenie miasta zaznaczają się również głębokie doliny dopływów Warty. Ogółem przez Poznań przepływa około 100 cieków wodnych o łącznej długości około 200 km z czego 15 km przypada na Wartę. Wszystkie są pozaklasowe

Na lewym brzegu biegną one wzdłuż osi NW–SE i są to, idąc od południa: Wirenka, Strumień Junikowski (8,4 km w mieście), Bogdanka (9 km w mieście, jest to największy lewobrzeżny dopływ na terenie Poznania, w jej przedłużeniu znajduje się rynnowe Jezioro Kierskie, a w samej dolinie zaporowe jezioro Rusałka) i Różany Potok. Na stokach doliny Bogdanki rozlokowały się dzielnice Sołacz i leżące poniżej Jeżyce, samo zaś dno doliny zajmują parki im. Adama Wodziczki, Sołacki i kompleks leśny Woli.

Na brzegu prawym przebieg dolin wytycza oś NE–SW, są one stosunkowo szerokie i silnie zabagnione lub zajęte przez jeziora (np. Cybina przepływa przez jez. Swarzędzkie) lecz w pobliżu ujścia silnie się zwężają i pogłębiają (Cybina wrzyna się w IV terasę na 12 m, a spadek wynosi do 10‰. Dopływami (od południa) są: Kopel, Cybina (9 km w mieście, największa z nich, w jej dolnym odcinku powstało zaporowe jezioro Maltańskie, powyżej którego dolinę zajmuje klin zieleni o charakterze parkowym i leśnym obejmujący między innymi Nowe ZOO), Główna (6 km w mieście), Głuszynka (7 km w mieście) oraz Struga Koźlanka.

Liczne dopływy i podział głównego nurtu Warty na wiele odnóg (do dziś zachowały się dwie obejmujące wyspę Ostrów Tumski, lecz kiedyś takie dzielnice jak: Piaski, Czartoria, Chwaliszewo czy Rybaki stanowiły osobne wyspy. Te zmiany zachodziły zarówno ze względu na naturalne procesy meandrowania rzeki, ale również, a nawet przede wszystkim wskutek prowadzonych prac hydrologicznych) tworzyły izolowane fragmenty wyższych teras tworząc tzw. "góry". Do dziś zachowała się góra Przemysła i wzgórze św. Wojciecha, a zniwelowano Muszą Górę (teren obecnego pl. Wolności) i górę św. Marcina (pozostałością po niej jest silne opadanie ulicy św. Marcin na wschód za kościołem i dużo słabsze na zachód).

Położenie Poznania miało swoje uzasadnienie w powyższych warunkach geograficznych, doliny Bogdanki oraz Cybiny i Głównej stanowiły najdogodniejszą drogę ze wschodu na zachód pozwalając łagodnie zejść na dno Warty, która w tym miejscu dzieląc się na wiele odnóg tworzyła bród. Wraz z rozwojem miasta niwelowano różnice wysokości względnych zasypując obniżenia terenu materiałem z wzniesień. Silnie zmieniono również sieć hydrograficzną miasta. Nie tylko zredukowano liczbę odnóg Warty, ale również zasypywano małe cieki, a niektóre jak dolny bieg Bogdanki, Segankę czy Wierzbak wprowadzono do miejskiej kanalizacji. Mimo to dna dolin tych dopływów nadal stanowią tak ważne kliny zieleni.

W Poznaniu znajduje się również niemal 200 zbiorników wodnych o zróżnicowanej wielkości (około 50 większych). Wśród nich jedynie Jezioro Maltańskie ma II klasę czystości wód.

Na lewym brzegu Warty:

Jezioro Maltańskie

Jezioro Rusałka

W dolinie Bogdanki znajdują się dwa największe zbiorniki naturalne:

• Jezioro Kierskie – 285 ha
• Jezioro Strzeszyńskie – 35 ha

W tej samej dolinie znajdują się również zbiorniki sztuczne:

• Stawy Strzeszyńskie – 37 ha
• jezioro Rusałka – 36,7 ha
• Stawy Sołackie – ok. 3,6 ha

W dolinie Strumienia Junikowskiego znajduje się 15 glinianek, z których największe są:

• Staw Rozlany – 11,7 ha
• Staw Baczkowski – 10,3 ha
• Staw Świerczewo – 6,7 ha

W północnej części lewobrzeżnego Poznania znajduje się naturalne Jezioro Umultowskie – 3 ha Na prawym brzegu Warty:
W dolinie Cybiny:

• Jezioro Maltańskie – 67,5 ha – największy sztuczny zbiornik wodny Poznania
• Staw Kajka – 4,3 ha
• stawy retencyjne na Cybinie

Wody podziemne:
Na terenie Poznania znajdują się bogate zasoby wód podziemnych w warstwach trzecio- i czwartorzędowych oraz termalnych wód artezyjskich o temperaturze 45°C – 51°C znajdujące się na głębokościach 1100 – 1300 m oraz termalnych wód bogatych w substancje mineralne o temperaturze 150°C na głębokości 4000 m.

Bardzo ciekawą strukturą w granicach miasta są położone na lewym brzegu Warty, na Morasku, kratery będące pozostałością po uderzeniu Meteorytu Moraskiego. Pierwszą bryłę znaleziono 12 listopada 1914. Miała ona długość 45 cm i wagę 77,5 kg. Obecnie szacuje się, że uderzenie miało miejsce w IV tysiącleciu p.n.e. a żelazny bolid, zanim rozpadł się podczas lotu przez atmosferę miał masę około 80 ton. Do dziś widoczne jest siedem kraterów, z czego sześć jest zalanych wodą. Znajdują się one w utworzonym 24 maja 1976 rezerwacie "Meteoryt Morasko" obejmującym 55 ha. Rezerwat utworzono w celu ochrony kraterów oraz fragmentu lasu grądowego z rzadkimi gatunkami roślin i zwierząt. Na terenie rezerwatu znajduje się również najwyższe wzniesienie miasta – Góra Moraska (154 m n.p.m.).

Ogólnie ponad 58% miasta znajduje się na wysoczyźnie (powyżej 80 m n.p.m.), dalsze 35% na wyższych terasach doliny Warty oraz w rynnach glacjalnych, a niecałe 7% na terasach zalewowych Warty (najniższy punkt – 60 m n.p.m.)

Klimat

Największy wpływ na klimat panujący w Poznaniu wywierają masy powietrza polarno-morskiego znad Atlantyku. Znacznie słabiej zaznacza się wpływy mas powietrza polarno-kontynentalnego i zwrotnikowego.

• temperatura:
  • średnia roczna: 8,5°C
  • najcieplejszy miesiąc – lipiec – średnia 18,2°C
  • najzimniejszy miesiąc – luty – średnia -0,3°C
• wiatry: przewaga wiatrów zachodnich o prędkościach pomiędzy 2 a 10 m/s
• opady:
  • średnia roczna suma opadów – 666 mm
  • najwyższe – lipiec – 75 mm
  • najniższe – luty – 30 mm
• nasłonecznienie:
  • średnia ilość godzin słonecznych – 1515 h/rok
  • średnie zachmurzenie – 64%
  • najbardziej pogodne miesiące – sierpień i wrzesień
  • najbardziej pochmurne miesiące – listopad i grudzień

Użytkowanie gruntów

• Tereny zabudowane zajmują 106,69 km² co stanowi 41% powierzchni miasta.
• Tereny zielone zajmują 72 km² co stanowi 27% powierzchni miasta. Z tej liczby 52% to lasy. Formują one cztery, wspomniane już wyżej, kliny zieleni: golęciński (w dolinie Bogdanki), cybiński (w dolinie Cybiny), naramowicki (w północnej części lewobrzeżnego Poznania, w dolinie Warty i Różanego Potoku) oraz dębiński (w południowej części miasta, na lewym brzegu Warty). W obrębie miasta znajdują się dwa rezerwaty oraz 20 obszarów przyrodniczo cennych.
• Grunty wykorzystywane rolniczo zajmują 57,6 km² co stanowi 21,6% powierzchni miasta. Są to grunty o IV – VI klasie.