Nagonasienne

Zależności filogenetyczne Pinophyta w oparciu o badania genetyczne. Na podstawie artykułów A. Farjon oraz C. J. Quinn & R. A. Price opublokowanych w Proceedings of the Fourth International Conifer Conference, Acta Horticulturae 615 (2003)

Rośliny nagonasienne, nagozalążkowe (Pinophyta Cronquist Takht. & Zimmerm. ex Reveal Phytologia 79:70 1996, Coniferophyta, Gymnospermae) - typ (gromada) roślin nasiennych.

Charakterystyka

Nasiona roślin nagonasiennych nie tworzą się wewnątrz zalążni (jak u okrytonasiennych), ale powstają na tzw. łuskach nasiennych osadzonych na osi i często podpartych łuskami wspierającymi oraz tworzących struktury zwane szyszkami. Z uwagi na brak słupka i zalążni rośliny nagozalążkowe nie wykształcają owoców.

Systematyka

Systematyka nagonasiennych przedstawia się następująco:

• Podgromada: nagonasienne wielkolistne (Cycadophytina Cronquist)
  • Klasa: benetyty (Bennettitopsida) (rośliny kopalne)
  • Klasa: sagowcowe (Cycadopsida Brongn.)
• Podgromada: Ginkgoophytina Cronquist
  • Klasa: miłorzębowe (Ginkgoopsida Engl.)
• Podgromada: Gnetophytina Cronquist
  • Klasa: gniotowe (Gnetopsida Thomé)
• Podgromada: Paprocie nasienne(Pteridospermatophyta) (rośliny kopalne)
• Podgromada: nagonasienne drobnolistne (Pinophytina Cronquist, Coniferophytina)
  • Klasa: kordaity, kordaitowe (Cordaitopsida) (rośliny kopalne)
  • Klasa: iglaste, szpilkowe (Pinopsida Burnett, Coniferopsida)

W starszych systemach klasyfikacji nagonasienne były, podobnie jak dzisiaj, klasyfikowane oddzielnie od okrytonasiennych oraz paprotników i obejmowały kilka grup roślin znanych tylko z materiału kopalnego (benetyty, kordaity). Uznawane też były za takson w randze gromady (lub podgromady). Wieloletnie kontrowersje (m.in. sugestie dotyczące polifiletyczności tej grupy) podważyły zasadność wyróżniania tego taksonu. Zaproponowano też odmienny podział roślin do niego zaliczanych, na cztery gromady:

• sagowcowych
• miłorzębowych
• gniotowych
• szpilkowych

Tak więc alternatywny podział nie uwzględniał w ogóle podgromady (gromady) nagonasiennych, a wymienione wyżej cztery taksony klasyfikował w randze gromad. Tym samym przekreślał niemal zupełnie klasyczny podział na nagonasienne i okrytonasienne, sprowadzając po raz kolejny takson (w tym wypadku nagonasienne) do rangi polifiletycznej grupy roślin o pewnych wspólnych cechach morfologicznych. Ostatnio znów odżyły dyskusje na temat monofiletyczności grupy, a badania genetyczne z końca XX wieku sugerują zasadność wyróżniania taksonu "nagonasienne", pod warunkiem, że obejmuje on cztery wymienione powyżej taksony, zdefiniowane na sposób współczesny i sklasyfikowane (przez część systematyków) w randze klas. Największa z nich - szpilkowe (Pinopsida) jest czasem zaliczana do samodzielnej gromady nagonasiennych właściwych (Pinophyta), obok Gnetophyta, Cycadophyta, Ginkgoophyta i Magnoliophyta (czyli okrytozalążkowych).

Najnowsze zasady nazewnictwa wymagają, by nazwa taksonu wyższej rangi wywodziła się od rodzaju typowego dla opisywanej grupy. W tym wypadku jest to sosna (Pinus), stąd coraz częstsze stosowanie nazwy Pinophyta dla wszystkich nagonasiennych, również tych, które do nagonasiennych właściwych nie należą.

Znaczenie roślin nagonasiennych

• Drzewa iglaste dają schronienie zwierzętom i dostarczają im pokarmu, a ich korzenie umacniają glebę i zapobiegają jej erozji.
• Ponad 75% budowlanego surowca drzewnego oraz drewna do produkcji papieru, mas plastycznych, sztucznego jedwabiu, lakierów czy materiałów wybuchowych pozyskuje się z drzew iglastych.
• Niektóre drzewa iglaste dostarczają żywicy niezbędnej do produkcji smarów i smoły.
• Nasiona kilku gatunków są jadalne.
• Jagody jałowca zawierają olejki eteryczne wykorzystywane do aromatyzowania napojów alkoholowych.
• Ze względu na atrakcyjny wygląd, niektóre iglaste są uprawiane na skalę handlową i służą do urządzania terenów zielonych.
• Kosodrzewina stanowi ważny składnik krajobrazu wysokogórskiego i pełni istotną funkcje ekologiczną, gdyż jej silnie rozwinięty system korzeniowy utrwala skalne podłoże, przeciwdziałając osypywaniu się ziemi i śniegu.
• Nasiona limby chętnie zjadają ptaki i drobne zwierzęta, jak wiewiórki, a nawet ludzie.
• Drewna świerku pospolitego ( Picea abies) używa się głównie w przemyśle celulozowo-papierniczym, rzadziej w budownictwie.
• W Polsce świerk pospolity jest jednym z najszybciej rosnących drzew iglastych, dlatego bywa szeroko stosowany do zalesiania.
• Obok jodły, świerk pospolity stanowi najcenniejsze i najczęściej uprawiane drzewo w Polsce drzewo ozdobne. Miękkie, lekkie i łatwo łupliwe drewno jodeł wykorzystuje się w budownictwie i przemyśle celulozowo-papierniczym.
• Modrzew jest ceniony jako ozdoba (wygląda pięknie wiosną, gdy rozwijają się młode igły, oraz jesienią, kiedy igły zmieniają kolor) oraz źródło trwałego i łatwego do obróbki drewna stosowanego w stolarstwie do wyrobu cennych mebli.
• Cyprys i jałowiec są uprawiane w ogrodach. Jałowiec tworzy poszycie w lasach sosnowych.
• Z rdzenia pnia sagowców jest wytwarzana mączka skrobiowa - sago.

Linki zewnętrzne

• Systematyka Pinophyta (nie działa)