Hetman wielki litewski

Konstanty Ostrogski

Mikołaj Radziwiłł Rudy

Jan Karol Chodkiewicz

Janusz Radziwiłł

Jan Fryderyk Sapieha - nie przyjął buławy

Michał Kazimierz Ogiński

Plik:Szymon Marcin Kossakowski.jpg Szymon Kossakowski

Hetman wielki litewski – dowódca wojsk zaciężnych, potem komputowych Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli armii litewskiej. Z urzędu minister Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jeden z dwóch od czasów unii Polski z Litwą najwyższych zwierzchników wojskowych na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów – drugim był hetman wielki koronny, który był dowódcą wojsk zaciężnych, potem komputowych Korony Królestwa Polskiego, czyli armii polskiej.

Należy pamiętać, że Rzeczpospolita składała się z dwóch równoprawnych państw: Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Te dwa równoprawne państwa miały własne, oddzielne armie, utrzymywane z oddzielnych podatków, budżetów i Skarbów Publicznych (czyli Skarbów Państwa).

Nie można zatem podawać, jak to się niekiedy czyni, że hetman wielki litewski był jednym z dwóch najwyższych zwierzchników wojskowych "na ziemiach polskich". Bowiem na ziemiach polskich, tzn. w Koronie, uprawnienia dowódcze w czasie pokoju miał hetman wielki koronny, nie miał zaś żadnej jurysdykcji nad armią litewską, czyli w Wielkim Księstwie, bo to nie były już ziemie polskie, tzn. koronne, choć tworzyły wspólną Rzeczpospolitą.

Odpowiednio: na ziemiach Wielkiego Księstwa uprawnienia dowódcze w czasie pokoju miał hetman wielki litewski, któremu w żaden sposób nie podlegała armia koronna (polska), bo Korona Królestwa Polskiego to nie były już ziemie litewskie (Wielkiego Księstwa). Natomiast w czasie wojen często na mocy decyzji króla jako Wodza Naczelnego Obojga Narodów (król polski i jednocześnie wielki książę litewski był jedyną osobą w Rzeczypospolitej mającą z urzędu jurysdykcję nad obydwiema armiami zarówno w czasie pokoju, jak i wojny) podległość armii (co było rzadkie) lub poszczególnych jednostek wojskowych (co następowało często) poszczególnym hetmanom była zmieniana w zależności od sytuacji wojennej.

Przykładowo: 1621-obrona Chocimia przed armią turecką - z powodu zgonu kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego po bitwie pod Cecorą (1620) dowództwo nad połączonymi oddziałami koronnymi i kozackimi (Kozacy rejestrowi) oraz posiłkującą armią litewską z rozkazu króla objął najwyższy urzędem wojskowym z obecnych w Chocimiu, dowódca armii litewskiej, hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz (który w czasie obrony zmarł).

Zastępcami hetmanów wielkich byli odpowiednio hetman polny litewski i hetman polny koronny.

Władza hetmanów została uszczuplona po powołaniu Departamentu Wojskowego Rady Nieustającej w 1776 r.

Hetmani wielcy litewscy

Rok objęcia urzędu	Rok złożenia urzędu lub śmierci	Osoba
1497	1500	Konstanty Ostrogski
1500	1501	Semen Jurewicz Holszański
1501	1502	Stanisław Janowicz Kieżgajło
1503/1504	1507	Stanisław Kiszka (hetman litewski)
1507	10 sierpnia 1530	Konstanty Ostrogski
1530	1531	vacat
20 marca 1531	1541	Jerzy Radziwiłł
1541	1553	vacat
1553	1566	Mikołaj Radziwiłł Rudy
1566	1572	Grzegorz Chodkiewicz
1572	1576	vacat
6 marca 1576	27 kwietnia 1584	Mikołaj Radziwiłł Rudy ponownie
1584	1589	vacat
15 kwietnia 1589	20 listopada 1603	Krzysztof Radziwiłł Piorun
1603	1605	vacat
1605	24 września 1621	Jan Karol Chodkiewicz
1621	1625	vacat
1625	7 lipca 1633	Lew Sapieha
1633	1635	vacat
1 stycznia 1635	1640	Krzysztof Radziwiłł
1640	1646	vacat
17 kwietnia 1646	1654	Janusz Kiszka
17 czerwca 1654	30/31 grudnia 1655	Janusz Radziwiłł
1656	1665	Paweł Jan Sapieha
1665	1667	vacat
1667	4 kwietnia 1682	Michał Kazimierz Pac
1682	1703	Kazimierz Jan Sapieha
1703	1707	Michał Serwacy Wiśniowiecki
1707	1708	Kazimierz Jan Sapieha ponownie
1708	1709	Jan Sapieha
1709	1709	Grzegorz Antoni Ogiński
28 października 1709	30 stycznia 1730	Ludwik Pociej
1730	1735	vacat
9 listopada 1735	18 września 1744	Michał Serwacy Wiśniowiecki ponownie
5 października 1744	22 maja 1762	Michał Kazimierz Radziwiłł
8 października 1762	20 stycznia 1768	Michał Józef Massalski
29 lutego 1768	6 lipca 1793	Michał Kazimierz Ogiński
lipiec 1793	25 kwietnia 1794	Szymon Marcin Kossakowski

Zobacz też

• hetman

Linki zewnętrzne

• Herby Hetmanów

Źródło

Artykuł napisany na podstawie herbarza Adama Kromera