Jąderko

Schemat budowy jądra komórkowego
1 - błona jądrowa, 2 - jąderko, 3 - nukleoplazma, 4a - heterochromatyna, 4b - euchromatyna, 5 - rybosomy, 6 - pory jądrowe

Jąderko (nucleolus) - ultraelement jądra komórkowego odpowiedzialny za syntezę RNA, głównie rRNA. Jakościowo stanowi zagęszczenie chromatyny. W trakcie podziału komórkowego jąderko zanika. Można to uzasadnić zablokowaniem transkrypcji genów kodujących rRNA, ponieważ wtedy chromosomy ulegają kondensacji.

Jąderko tworzone jest z obszaru jąderkotwórczego (NOR), u człowieka występuje 10 NOR-ów (znajdujących się na ramionach krótkich chromosomów par 13, 14, 15, 21 i 22), a np. u świni 4 NOR-y.

Jąderko jest luźno zawieszone w kariolimfie. Nie jest obłonione, w czym przypomina rybosom.

Składniki jąderka

Aktywne transkrypcyjnie jąderko składa się z:

• ośrodków włóknistych (ang. FC - fibrillar centers) - zlokalizowane są w nich geny kodujące rRNA,
• gęstego składnika włóknistego (ang. DFC - dense fibrillar component) - utworzony jest z włókien o średnicy 4-5 nm i długości do 50 nm, gęsto upakowanych w pasma i często otaczająych ośrodki włókniste,
• składnika ziarnistego (ang. GC - granular component) - tworzą go ziarna o średnicy 15-20 nm w postaci pól wymieszanych z gęstym składnikiem włóknistym.
• chromatyny związanej z jąderkiem (ang. NAC - nucleolar associated chromatine),
• wakuol jąderkowych (ang. NV - nucleolar vacuoles)

Typy jąderek

Można wyróżnić następujące typy strukturalno-czynnościowe jąderek:

• jąderka uformowane w nukleolonemę (jąderka gąbczaste) - znajdują się w większości komórek syntetyzujących jąderkowy RNA; struktury rybonukleoproteiny w takich jąderkach tworzą luźną gąbczastą strukturę.
• jąderka zwarte - charakteryzuje je jednolite, ciasne ułożenie włókien i ziaren jąderkowych, zwykle wymieszanych. Najłatwiej uwidocznić je w jądrach młodych, szybko rosnącycyh komórek.
• jąderka zwarte z segregacją składników - w jąderku takim poszczególne składniki rybonukleoproteiny tworzą wyraźnie oddzielone od siebie strefy. W jąderkach tego typu nie zachodzi synteza rRNA.
• jąderka pierścieniowate - charakteryzuje je obwodowe rozmieszczenie składników rybonukleoproteiny. Synteza RNA w takich jąderkach jest całkowicie zahamowana lub przebiega bardzo powoli, ale stan taki może być odwracalny.
• mikrojąderka (jąderka resztkowe) - synteza RNA w takich jąderkach jest zahamowana; najczęściej widoczne są w starych komórkach, degenerujących.

Bibliografia

• Stanisław Orkisz, Hieronim Bartel: Organizacja i funkcjonowanie jądra komórkowego. W: Seminaria z cytofizjologii dla studentów medycyny, weterynarii i biologii. pod redakcją Jerzego Kawiaka i Macieja Zabla. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban i Patrner, 2002. ISBN 83-87944-62-9.brak strony w książce