Ratusz w Kole

Ratusz i zabudowa Starówki

Odbudowane skrzydło ratusza

Kolski ratusz - jedna z najbardziej reprezentacyjnych budowli miasta. Zbudowany został najprawdopodobniej w I połowie XVI wieku w stylu gotyckim. W XIX wieku przeprowadzona została gruntowna przebudowa w duchu klasycystycznym. W 1987 r. uległ znacznemu zniszczeniu – zawaliła się wówczas gotycka wieża.

17 stycznia 1953 r. budowla została wpisana do wielkopolskiego rejestru zabytków.

Historia

Jak wykazały badania archeologiczne, pierwotnie stał w tym miejscu potężny, drewniany dwór. W stylu gotyckim został wzniesiony w I połowie XVI wieku, na planie prostokąta. Wcześniej uważano, że powstał dużo wcześniej – w 1390 r. za życia pierwszego wójta kolskiego Jana Henryka.

Wielokrotnie był przebudowywany, ostatnio w XIX wieku według planów wybitnego architekta Henryka Marconiego.

Rysunki elewacji ratusza z roku 1829 oraz zachowany we fragmentach niezrealizowany drugi projekt przebudowy pozwalają na orientacje w rozmiarze i wyglądzie ratusza przed przebudową. Był to wówczas budynek wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, z wieżą wzniesioną w północno-zachodniej części. Przy trzech narożnikach budynku wznosiły się potężne szkarpy wzmacniające ściany budynku. Elewacja główna ze skromnym wejściem, zwieńczona półszczytem, mieściła się od strony północnej. Elewacja tylna zwieńczona była szczytem zamkniętym wycinkiem koła i ujętym z boku wolutami. Na pierwszym piętrze na osi elewacji umieszczono balkon, a pod nim pseudoportal. Elewacja boczna, czteroosiowa, posiadała wejście poprzedzone gankiem stworzonym przez pulpitowy daszek wsparty na czterech słupach. Okna o wykroju przeważnie prostokątnym otoczone były prostymi opaskami. Budynek zwieńczony był silnie profilowanym gzymsem koronującym. Wieża zakończona była hełmem barokowym. Wnętrza posiadały sklepienia barokowe, kolebkowe i krzyżowe.

Zrealizowana w latach 1835 – 1837 rozbudowa ratusza polegała na dobudowaniu od zachodu dwu nierównej długości skrzydeł. Skrzydło południowe, trójosiowe, było dłuższe, natomiast północne, jednoosiowe, krótsze. Skrzydło północne wyrównano do długości skrzydła południowego pojedynczym murem. Od zachodu wzniesiono również mur z bramą wjazdową, zamkniętą łukiem odcinkowym. W ten sposób stworzono regularny, harmonijny czworobok z małym dziedzińcem pośrodku.

W starym budynku zlikwidowano szkarpy narożne. Na jego osi wzniesiono od wschodu portyk zwieńczony trójkątnym szczytem, wsparty na czterech kolumnach doryckich i czterech analogicznych pilastrach przylegających do ściany wschodniej budynku. Na piętrze, pod portykiem, umieszczono balkon. W ten sposób elewację frontową budynku zwrócono w kierunku głównej drogi komunikacyjnej, przecinającej miasto.

Zburzono wówczas szczyt w elewacji południowej i półszczyt zamykający poddasze elewacji północnej oraz obniżono dachy. Z wieży zdjęto hełm barokowy i zwieńczono ją gzymsem kroksztynowym. Zarówno stary budynek, jak i nowo wzniesione skrzydła otrzymały jednolity wystrój zewnętrzny o dużych walorach estetycznych. Budynek został pokryty tynkiem z zastosowaniem boniowania. Elewacje budynku opasane zostały gzymsem kordonowym i zwieńczone fryzem złożonym z tryglifów i metop oraz beleczkowaniem.

Okna dolnej kondygnacji otrzymały zamknięcie półkoliste, a górnej – prostokątne. Przeprowadzono wówczas także znaczne zmiany w wewnętrznym rozplanowaniu ratusza, zwłaszcza na pierwszym piętrze. Mimo przesunięcia poszczególnych ścianek działowych zachowano przeważnie dawne sklepienia barokowe.

Kolski ratusz 25 maja 1987 roku uległ katastrofie budowlanej – zawaliła się gotycka wieża, niszcząc południowe skrzydła.

Stan obecny

Po odbudowie wróciły do ratusza władze miasta – Rada Miejska oraz Urząd Stanu Cywilnego.

Kolski ratusz jest jedynym w Wielkopolsce średniowiecznym budynkiem świeckim oraz jednym z nielicznych w Polsce ratuszy gotyckich o niepowtarzalnym kształcie i układzie architektonicznym. Przedstawia unikatową wartość historyczną i architektoniczną. W gotyckich piwnicach planuje się uruchomienie stylowej kawiarni. W południowej części – obecnie w remoncie – ma mieścić się Urząd Miejski lub Muzeum Technik Ceramicznych.

W 2003 roku oddano do użytku wieżę, z której rozciąga się widok na miasto i okolicę, sięgający przy ładnej pogodzie do 30 km. Zwiedzanie jest możliwe w wybrane pierwsze niedziele miesiąca.

Bibliografia

• Józef Burszta. 600 lat miasta Koła. Poznań 1963
• Piotr Maluśkiewicz. Ziemia Konińska. Konin 1997