Takson: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 03:10, 18 lut 2011

Takson – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez taksonomów w systematyce organizmów jako grupa organizmów (populacja lub grupa populacji) zwykle uznawanych za filogenetycznie spokrewnione, wyróżniających się konkretną cechą różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu^[1]. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach filogenetycznych, mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów^[2].

Każdemu taksonowi przypisywana jest unikalna nazwa naukowa. W klasycznej systematyce ewolucyjnej określana jest też ranga konkretnej kategorii systematycznej danego taksonu. W kladystyce wyróżniane są jednostki taksonomiczne nazywane kladami, które często nie mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresie kategorii systematycznych.

Podział taksonów

Ze względu na pochodzenie wyróżnia się:

takson monofiletyczny – obejmuje wszystkich potomków wspólnego przodka
takson polifiletyczny – obejmuje potomków różnych przodków
takson parafiletyczny – obejmuje część potomków wspólnego przodka

Współczesna systematyka organizmów dąży do wyłonienia wyłącznie taksonów monofiletycznych.

Ze względu na złożoność wyróżnia się:

takson monotypowy – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi,
takson politypowy – obejmuje co najmniej dwa taksony niższej rangi.

Nazewnictwo systematyczne

Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek taksonomicznych nadawane są nazwy naukowe:

uninominalne (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. Ericaceae (rodzina wrzosowate);
binominalne (dwuczłonowe, binomy) dla gatunku, złożone z nazwy rodzaju, do którego gatunek należy, i epitetu gatunkowego, określającego ściśle dany gatunek;
trynominalne (trójczłonowe, trynomy) dla podgatunku, złożone z nazwy gatunku, w którym wyróżniono ten podgatunek oraz specyficznej dla niego nazwy podgatunkowej.

Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ często wywodzą się z łaciny lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków.

Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy łacina była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady nazewnictwa biologicznego są określane przez odpowiednie kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego. Kodeksy te regulują zasady naukowego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być Vaccinium myrtillus, czyli borówka czernica (polska nazwa zwyczajowa), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą.

Osobne artykuły: Nomenklatura botaniczna i nomenklatura zoologiczna.

Pełna nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.:

Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.

Często spotykana w nazwach naukowych duża litera L. oznacza, że autorem danej nazwy jest Karol Linneusz, szwedzki systematyk, który spopularyzował binominalne nazewnictwo gatunków.

Osobne artykuły: Autor nazwy (botanika) i autor nazwy (zoologia).

Przyrostki nazw

Dla taksonów powyżej rodzaju nazwy systematyczne tworzy się zazwyczaj z użyciem nazwy typowego rodzaju, dodając do niego standardowy przyrostek (sufiks), np. rodzaj Rosa (róża), rodzina Rosaceae (różowate), rząd Rosales (różowce). Przyrostki te zależą od królestwa i zebrane są w poniższej tabeli.

Takson / Ranga	Rośliny	Glony	Grzyby	Zwierzęta	Bakterie^[3]
Gromada	-phyta		-mycota
Podgromada	-phytina		-mycotina
Klasa	-opsida	-phyceae	-mycetes		-ia
Podklasa	-idae	-phycidae	-mycetidae		-idae
Nadrząd	-anae
Rząd	-ales				-ales
Podrząd	-ineae				-ineae
Infrarząd	-aria
Nadrodzina	-acea			-oidea
Rodzina	-aceae			-idae	-aceae
Podrodzina	-oideae			-inae	-oideae
Plemię	-eae			-ini	-eae
Podplemię	-inae			-ina	-inae

Uwagi:

Dla zwierząt standardowe przyrostki ustalone są tylko dla taksonów nadrodziny i niższych (artykuł 29.2 ICZN).
Nazwy taksonów wyższych od rodziny mogą być tworzone na podstawie typowego rodzaju lub też być opisowe, np. Magnoliophyta, Angiospermae, Dicotyledones.

Zobacz też

↑ Glossary. W: Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej: International Code of Zoological Nomenclature. Wyd. czwarte. Londyn: 1999. ISBN 0-85301-006-4. (ang.).
↑ Krzysztof Spalik: Klasyfikacja biologiczna. [w:] Krótki kurs systematyki [on-line]. Zielnik Wydziału Biologii UW. [dostęp 2010-02-23]. (pol.).
↑ Bacteriologocal Code (1990 Revision)

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. Wrocław: Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.

Szablon:Bibliografia stop

Szablon:Link FA

[1] Glossary. W: Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej: International Code of Zoological Nomenclature. Wyd. czwarte. Londyn: 1999. ISBN 0-85301-006-4. (ang.).

[2] Krzysztof Spalik: Klasyfikacja biologiczna. [w:] Krótki kurs systematyki [on-line]. Zielnik Wydziału Biologii UW. [dostęp 2010-02-23]. (pol.).

[3] Bacteriologocal Code (1990 Revision)

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-'''Takson''' – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez [[taksonomia|taksonomów]] w [[Systematyka organizmów|systematyce organizmów]] jako grupa [[organizm]]ów ([[populacja (biologia)|populacja]] lub grupa populacji) zwykle uznawanych za [[filogeneza|filogenetycznie]] spokrewnione, wyróżniających się konkretną [[Cecha taksonomiczna|cechą]] różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu<ref>{{Cytuj stronę|url=http://http://www.nhm.ac.uk/hosted-sites/iczn/includes/page.jsp?booksection=glossary&nfv=&mF=true|tytuł=Glossary|praca=International Code of Zoological Nomenclature|język=en|data dostępu=21 lutego 2010}}</ref>. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach [[filogenetyka|filogenetycznych]], mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.zielnik.biol.uw.edu.pl/klasyfikacja.html|tytuł=Klasyfikacja biologiczna|nazwisko=Spalik|imię=Krzysztof|praca=Krótki kurs systematyki|opublikowany=Zielnik Wydziału Biologii UW|język=pl|data dostępu=2010-02-23}}</ref>.
+'''Takson''' – jednostka taksonomiczna zdefiniowana przez [[taksonomia|taksonomów]] w [[Systematyka organizmów|systematyce organizmów]] jako grupa [[organizm]]ów ([[populacja (biologia)|populacja]] lub grupa populacji) zwykle uznawanych za [[filogeneza|filogenetycznie]] spokrewnione, wyróżniających się konkretną [[Cecha taksonomiczna|cechą]] różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu<ref>{{Cytuj książkę |autor=Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej |rozdział=Glossary |adres rozdziału=http://www.nhm.ac.uk/hosted-sites/iczn/code/includes/page.jsp?booksection=glossary&nfv=&mF=true |tytuł=International Code of Zoological Nomenclature |miejsce=Londyn |wydanie=czwarte |rok=1999 |isbn=0-85301-006-4 |język=en}}</ref>. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach [[filogenetyka|filogenetycznych]], mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.zielnik.biol.uw.edu.pl/klasyfikacja.html|tytuł=Klasyfikacja biologiczna|nazwisko=Spalik|imię=Krzysztof|praca=Krótki kurs systematyki|opublikowany=Zielnik Wydziału Biologii UW|język=pl|data dostępu=2010-02-23}}</ref>.
 Każdemu taksonowi przypisywana jest unikalna nazwa naukowa. W klasycznej systematyce ewolucyjnej określana jest też ranga konkretnej [[kategoria systematyczna|kategorii systematycznej]] danego taksonu. W [[kladystyka|kladystyce]] wyróżniane są jednostki taksonomiczne nazywane [[klad]]ami, które często nie mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresie kategorii systematycznych.
@@ Linia 12: / Linia 12: @@
 Ze względu na złożoność wyróżnia się:
 * [[takson monotypowy]] – obejmuje tylko jeden takson niższej rangi,
-* [[takson politypowy]] – obejmuje co najmniej 2 taksony niższej rangi.
+* [[takson politypowy]] – obejmuje co najmniej dwa taksony niższej rangi.
 == Nazewnictwo systematyczne ==
-[[Plik:Čučoriedky.jpg|thumb|200px|[[Borówka czarna]]<br />''Vaccinium myrtillus'']]
+[[Plik:Čučoriedky.jpg|thumb|[[Borówka czarna]]<br />''Vaccinium myrtillus'']]
 Organizmom klasyfikowanym w obrębie poszczególnych jednostek taksonomicznych nadawane są '''nazwy naukowe''':
-* '''uninominalne''' (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. Ericaceae (rodzina [[wrzosowate]]);
+* '''uninominalne''' (jednoczłonowe) dla taksonów o randze wyższej od gatunku, np. ''Ericaceae'' (rodzina [[wrzosowate]]);
 * '''binominalne''' (dwuczłonowe, [[Binominalne nazewnictwo gatunków|binomy]]) dla gatunku, złożone z '''nazwy rodzaju''', do którego gatunek należy, i '''epitetu gatunkowego''', określającego ściśle dany gatunek;
 * '''trynominalne''' (trójczłonowe, trynomy) dla podgatunku, złożone z nazwy gatunku, w którym wyróżniono ten podgatunek oraz specyficznej dla niego nazwy podgatunkowej.
-Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ wywodzą się z [[łacina|łaciny]] lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków.
+Nazwy naukowe są powszechnie nazywane nazwami łacińskimi, ponieważ często wywodzą się z [[łacina|łaciny]] lub są zlatynizowanymi nazwami pochodzącymi z innych języków.
 Zwyczaj nadawania nazw łacińskich narodził się w czasach, gdy [[łacina]] była językiem powszechnie stosowanym przez ludzi nauki. Zasady [[Nazewnictwo|nazewnictwa]] biologicznego są określane przez odpowiednie '''kodeksy nazewnictwa botanicznego i zoologicznego'''. Kodeksy te regulują zasady naukowego nazewnictwa roślin i zwierząt, nie omawiając nazewnictwa w innych językach. Mimo tego, że dla dużej części organizmów istnieją rodzime odpowiedniki nazwy naukowej, wiele roślin i zwierząt określa się mianem tradycyjnym, często bardzo odmiennym od nazwy naukowej. Przykładem może być ''Vaccinium myrtillus'', czyli [[Borówka czarna|borówka czernica]] (polska nazwa zwyczajowa), zwana powszechnie borówką lub czarną jagodą.
-{{main|Nomenklatura botaniczna|Nomenklatura zoologiczna}}
+{{main|Nomenklatura botaniczna|nomenklatura zoologiczna}}
 Pełna nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy danego taksonu, np.:
@@ Linia 30: / Linia 30: @@
 Często spotykana w nazwach naukowych duża litera [[L.]] oznacza, że autorem danej nazwy jest [[Karol Linneusz]], [[Szwecja|szwedzki]] systematyk, który spopularyzował [[binominalne nazewnictwo gatunków]].
-{{main|Autor nazwy (botanika)|Autor nazwy (zoologia)}}
+{{main|Autor nazwy (botanika)|autor nazwy (zoologia)}}
 === Przyrostki nazw ===
@@ Linia 122: / Linia 122: @@
 * [[klasyfikacja biologiczna]]
 * [[Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Przegląd zagadnień z zakresu biologii|przegląd zagadnień z zakresu biologii]]
-{{Przypisy|stopień= ===}}
+{{Przypisy}}
-=== Bibliografia ===
+== Bibliografia ==
 {{Bibliografia start}}
 # {{Cytuj książkę | tytuł= Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0| data=2008 | wydawca=Warszawa : [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce=Wrocław | isbn=978-83-61492-24-5}}
@@ Linia 129: / Linia 131: @@
 [[Kategoria:Taksonomia]]
-[[Kategoria:Tablice]]
 {{link FA|de}}