Wolnizna: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
→‎Miejsca objęte wolnizną: drobne merytoryczne
Linia 18: Linia 18:


* [[Morska Wola]]
* [[Morska Wola]]
* [[Słoboda (osada)]]

[[Kategoria:Historia prawa]]
[[Kategoria:Historia prawa]]
[[Kategoria:Osadnictwo]]
[[Kategoria:Osadnictwo]]

Wersja z 00:27, 20 lut 2011

Wolnizna - stosowany w średniowieczu dla osadników osiedlających się w nowym miejscu przywilej pozwalający im na użytkowanie ziemi pańskiej bez ponoszenia za to stosownych opłat. Wolnizną określano też ziemię objętą ulgami.

Warunki wolnizny

Zależnie od warunków panujących na zasiedlanym obszarze wolnizna mogła trwać nawet do 20 lat. W tym czasie osadnicy mieli się zagospodarować, pobudować chaty, często kościół, a przede wszystkim wykarczować lub osuszyć przydzielony teren tak aby nadawał się pod uprawy rolne. Po upływie wolnizny chłopi za użytkowanie ziemi opłacali czynsz w pieniądzu lub w naturze (najczęściej w różnego gatunku zbożu) tym samym pod względem obowiązków zrównywani byli z mieszkańcami innych, starszych osad położonych na terenie właściciela ziemi. Ze względu na trudny teren i konieczność posiadania drogi formą zabudowy takiej wsi była tzw. łańcuchówka.

Miejsca objęte wolnizną

Jednym z pierwszych obszarów osadnictwa były tereny Śląska, Czech, Moraw, Łużyc. Ludność osiedlała się tam po najźzie tatarsko-mongolskim z roku 1241, zajmując nowe, rolnicze tereny. Ponieważ było to początkowo osadnictwo o charakterze wewnętrznym, często nieformalne, nowo powstałe osady otrzymały nazwy w miejscowym języku. Stąd na wspomnianym terenie można znaleźć mnóstwo miejscowości o nazwach typu: Ligota, Ligotka, Lhota (więcej po czesku), Lgota, itp. Tego typu nazwy wywodzi się od słowa wola lub wolnizna. Nie jest to jedyne możliwe wyjaśnienie ich etymologii. To, że mimo skończonego okresu wolnizny nazwy zostały świadczy raczej o pochodzeniu ich od woli lub położenia i właściwości miejsca. Starosłowiańskie: ligawica - oznaczające trzęsawisko, ligaj - nisko, ligawka - długa trąba trzymana poziomo wskazują że nazwa może mieć też związek z terenem podmokłym lub okresowo zalewanym. Właśnie już tylko na tego typu terenie, w XII-XIII wieku, mogło być organizowane nowe osadnictwo, bowiem ziemie rolniczo lepsze, już wtedy były w uprawie. W okresie późniejszym osadnictwo bardziej sformalizowano. W dokumentach lokacji nowe, objęte wolnizną wsie określano (po łacinie jako libera villa, libertas). Stąd wzięły się liczne zwłaszcza w Małopolsce, współczesne polskie określenia typu Wola, Wólka co z jednej strony podkreślało przywilej wolnizny a z drugiej, wolę sprawczą pana nakazującego swoim poddanym zamieszkanie w określonym miejscu. Nowe osady często zamieszkiwali ludzie przesiedleni z jednej, konkretnej miejscowości, stąd mamy np. Zduńską Wolę dla oznaczenia że jej mieszkańców nasiedlono z miejscowości Zduny (możliwe są też wyjaśnienia alternatywne). Przymiotnik określający, występujący przy nazwie Woli może też określać właściciela ziemi dokonującego lokacji np. Wola Duchacka została założona przez zakonników z klasztoru Duchaków. Miejscowości o nazwie Wola rzadko się spotyka na terenach jednolitych pod względem geograficznym np. w Wielkopolsce oraz na terenach częstych wojen np. Pomorza - zdobywcy i właściciele złupionych terenów bezwzględnie żądali swoich należności, zwykle nie dając przywilejów. Miejscowościom lokowanym powtórnie zwykle nazwy nie zmieniano.

Miejscowości zakładane całkiem współcześnie (XVIII-XIX w.), na surowym korzeniu, często nazywane są Nowinami. Zwykle zakładano je w związku z uwłaszczeniem. Właściciel (dziedzic) zatrzymywał ziemie najlepsze i najdogodniejsze do uprawy natomiast swoim chłopom dawał gorsze i leżące gdzieś na skraju jego posiadłości. Często trzeba je było dopiero wykarczować i stąd ich nazwa Nowiny.

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  • Samsonowicz Henryk, Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski do 1945 roku, Wiedza Powszechna, Warszawa|data 1981; isbn=9788321401850; str 517-518
  • Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, hasła: wola, ligawica, ligawka.
  • Kaczyńska Elżbieta, Piesowicz Kazimierz, Wykłady z powszechnej historii gospodarczej, PWN, Warszawa 1977

Szablon:Bibliografia stop

Patrz też