Nogajskie ordy przednie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
szablon |
szablon |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DisambigR|ordy|[[orda|inne znaczenia tego słowa]]}} |
|||
[[Plik:Ordy przednie.jpg|thumb|right|350px|[[Chanat Krymski]] i ordy przednie w II poł. [[XVII wiek]]u.]] |
[[Plik:Ordy przednie.jpg|thumb|right|350px|[[Chanat Krymski]] i ordy przednie w II poł. [[XVII wiek]]u.]] |
||
'''Ordy przednie''' - [[nomada|koczownicze]] plemiona [[Nogajowie|Nogajów]] osiedlane od 1430 roku przez [[Chanat Krymski|Chanów Krymskich]] na stepach wybrzeża [[Morze Czarne|Morza Czarnego]], od [[Perekop]]u, przez południową [[Ukraina|Ukrainę]], [[Besarabia|Besarabię]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] aż do [[Warna|Warny]]. Formalnie podlegali [[Lista chanów krymskich|Chanowi Krymskiemu]] ([[Jedysan]], okolice [[Oczaków|Oczakowa]]) lub [[sułtan]]owi tureckiemu ([[Budziak]], [[Dobrudża]]), władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna. |
'''Ordy przednie''' - [[nomada|koczownicze]] plemiona [[Nogajowie|Nogajów]] osiedlane od 1430 roku przez [[Chanat Krymski|Chanów Krymskich]] na stepach wybrzeża [[Morze Czarne|Morza Czarnego]], od [[Perekop]]u, przez południową [[Ukraina|Ukrainę]], [[Besarabia|Besarabię]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] aż do [[Warna|Warny]]. Formalnie podlegali [[Lista chanów krymskich|Chanowi Krymskiemu]] ([[Jedysan]], okolice [[Oczaków|Oczakowa]]) lub [[sułtan]]owi tureckiemu ([[Budziak]], [[Dobrudża]]), władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna. |
||
Wersja z 22:28, 14 maj 2011
Ordy przednie - koczownicze plemiona Nogajów osiedlane od 1430 roku przez Chanów Krymskich na stepach wybrzeża Morza Czarnego, od Perekopu, przez południową Ukrainę, Besarabię i Bułgarię aż do Warny. Formalnie podlegali Chanowi Krymskiemu (Jedysan, okolice Oczakowa) lub sułtanowi tureckiemu (Budziak, Dobrudża), władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna.
Jako stuprocentowi koczownicy stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od Tatarów krymskich zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki ludożerstwa.
Podstawa gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami - jasyrem był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnic sobie dostawy ludzi w czasach pokoju.
Spośród ord przednich mozna wydzielić grupy:
- orda budziacka (białogrodzka) zajmowała tereny Budziaku,
- orda jambolucka (oczakowska) zamieszkiwała okolice Oczakowa,
- orda dobrudzka (jedykulska) w Dobrudży,
- orda jedysańska (odłam Małej Ordy Nogajskiej, powstała dopiero po 1720 roku) w Jedysanie.
Liczebność ordy budziackiej wynosiła około 20 000, dobrudzkiej – 12 000, oczakowskiej – 15 000.
Najaktywniejsi pod względem najazdów byli Nogaje z Budziaku, swoistej tureckiej „ukrainy” zrzeszającej oprócz Tatarów również zbiegów, ludzi wyjętych spod prawa i inny przestępczy, burzliwy element. Do wypraw organizowanych przez nich często dołączały i inne ordy. Chętnie uczestniczyli w wyprawach wojennych Turków interweniujących w Polsce, Mołdawii, Wołoszczyźnie, w Siedmiogrodzie ze względu na spodziewane duże łupy i jasyr.
Najbardziej znanym wodzem ord przednich był Kantymir Murza.
Po wojnie krymskiej część ludności mieszkająca nad Morzem Czarnym przeniosła się do Turcji.
Zobacz też
Bibliografia
- Leszek Podchorodecki Chanat krymski, Książka i Wiedza, Warszawa 1987, s. 49-50, 60, 249 ISBN 83-05-11618-2
- Tadeusz Jasiński Przerwany Hejnał, KAW, Kraków 1988, s. 71 ISBN 978-83-03-02041-2
- Janusz Pajewski Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko- tureckich, Wiedza Powszechna, 1983, s.46, 107 ISBN 83-86667-50-9
- Dariusz Skorupa Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623, Neriton, Warszawa 2004, s. 22-26 ISBN 83-89729-05-9