Daty nowego i starego porządku: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 10:36, 17 lis 2011

Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego ("starego porządku") na gregoriański ("nowego porządku"). Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII- a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i we Francji.

Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 14 października tego roku, Francja 20 grudnia – licząc wg nowego porządku), Austria, Czechy i Śląsk w 1584 roku, protestancka część Niemiec w 1700 roku, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości dopiero 14 "nowego" września 1752, a Rosja i jej posiadłości jeszcze później – po rewolucji październikowej w 1917 - dokładnie 14 lutego 1918 roku (z ilustracji obok wynika jednak, że w Polsce - w zaborze rosyjskim - w dokumentach urzędowych stosowano datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie - Rumunia, Serbia, Bułgaria oraz Grecja (ta ostatnia dopiero w 1923 roku), a z krajów muzułmańskich - Turcja oraz Egipt.

Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę "październikowej", choć rozpoczęła się wg rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a wg obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież oczywiście nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest wg nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – wg starej.

Początek roku kalendarzowego

**Różnice pomiędzy datami juliańskimi i gregoriańskimi**
Zakres lat od 1.03. pierwszego roku do 28.02 ostatniego roku	Korekta (dni)
1500–1700	+10
1700–1800	+11
1800–1900	+12
1900–2100	+13
2100–2200	+14

Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że pomimo iż początkiem kalendarzowego roku był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego na przykład dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadła w ostatni dzień roku 1602 wg rachuby brytyjskiej, choć wg rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok 1603. Pomimo jednak, że wg nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.

Podwójne datowanie

Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy – o ile jest to potrzebne, tzn. zazwyczaj wówczas, gdy opisują temat dotyczący państw posługujących się różnymi kalendarzami – format podwójny, np. "24 grudnia 1602/3 stycznia 1603" albo "25 października/7 listopada 1917". Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie aktualną (gregoriańską) datą jest ta druga.

W ten sam sposób datowały wydarzenia źródła polskie z XIX i początku XX wieku zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582-1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700-1799 - 11 dni, a w latach 1800-1899 - 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego - stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze.^{[potrzebny przypis]} Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 roku.

Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego

Kraj	1 stycznia jako pierwszy dzień roku	kalendarz gregoriański
Imperium rzymskie	46 p.n.e.	—
567 - zniesienie 1 stycznia jako początku roku
Republika Wenecka	1522	1582
Rzesza Niemiecka	1544	1583
Rzeczpospolita, Hiszpania, Portugalia, i katolicka część Niderlandów	1556	1582
Prusy	1559	1700
Dania	początek XIV wieku	1700
Szwecja	1559	1753
Francja	1564	1582
Lotaryngia	1579	1682
Protestancka część Niderlandów	1583	1700
Szkocja	1600	1752
Rosja	1700	1918
Toskania	1721	1750
Anglia	1752	1752

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Szablon:Linki zewnętrzne

@@ Linia 4: / Linia 4: @@
 Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w [[1582]] (cztery pierwsze [[14 października]] tego roku, [[Francja]] [[20 grudnia]] – licząc wg nowego porządku), [[Austria]], [[Czechy]] i [[Śląsk]] w [[1584]] roku, protestancka część [[Niemcy|Niemiec]] w [[1700]] roku, natomiast [[Wielka Brytania]] i jej [[Imperium brytyjskie|imperialne posiadłości]] dopiero [[14 września|14 "nowego" września]] [[1752]], a [[Rosja]] i jej posiadłości jeszcze później – po [[rewolucja październikowa|rewolucji październikowej]] w [[1917]] - dokładnie [[14 lutego]] [[1918]] roku (z ilustracji obok wynika jednak, że w Polsce - w zaborze rosyjskim - w dokumentach urzędowych stosowano datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to  prawosławne kraje bałkańskie - [[Rumunia]], [[Serbia]], [[Bułgaria]] oraz [[Grecja]] (ta ostatnia dopiero w [[1923]] roku), a z krajów muzułmańskich - [[Turcja]] oraz [[Egipt]].
-Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę "październikowej", choć rozpoczęła się wg rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku [[7 listopada]] [[1917]] (a wg obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25&nbsp;października). Innym przykładem jest data śmierci [[William Szekspir|Szekspira]] i [[Miguel de Cervantes|Cervantesa]], określana na [[23 kwietnia]] [[1616]], choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: [[Anglicy]] do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei [[Wilhelm III Orański]] wypłynął w [[1688]] z [[Holandia|Holandii]] [[11 listopada]], a wylądował w [[Brixham]] w Anglii [[5 listopada]], choć przecież oczywiście nie mógł wkroczyć do Anglii PRZED wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest wg nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – wg starej. Łódzkie tramwaje (zabór rosyjski) wyjechały po raz pierwszy na miasto w przeddzień Wigilii - 23 grudnia 1897 r., który to dzień dla administracji rosyjskiej był zwykłym dniem pracy - 11 grudnia.
+Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę "październikowej", choć rozpoczęła się wg rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku [[7 listopada]] [[1917]] (a wg obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25&nbsp;października). Innym przykładem jest data śmierci [[William Szekspir|Szekspira]] i [[Miguel de Cervantes|Cervantesa]], określana na [[23 kwietnia]] [[1616]], choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: [[Anglicy]] do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei [[Wilhelm III Orański]] wypłynął w [[1688]] z [[Holandia|Holandii]] [[11 listopada]], a wylądował w [[Brixham]] w Anglii [[5 listopada]], choć przecież oczywiście nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest wg nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – wg starej.
 === Początek roku kalendarzowego ===
+{| class="wikitable" style="float: right; width: auto; margin-left: 1em;"
-Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że pomimo iż początkiem kalendarzowego roku był w większości Europy [[1 stycznia]], to w Wielkiej Brytanii liczono go od [[Zwiastowanie|dnia Zwiastowania]], przypadającego [[25 marca]]. Dlatego na przykład dzień śmierci [[Elżbieta I|Elżbiety I Tudor]] [[24 marca]] przypadła w ostatni dzień roku [[1602]] wg rachuby brytyjskiej, choć wg rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok [[1603]]. Pomimo jednak, że wg nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim [[3 kwietnia]], to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji [[Karol I Stuart|Karola I Stuarta]] zapisywaną niegdyś jako [[30 stycznia]] [[1648]] koryguje się obecnie na [[1649]], ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.
+|+ '''Różnice pomiędzy datami juliańskimi i gregoriańskimi'''
+|-
+! width="170"|Zakres lat<br>od 1.03. pierwszego roku<br>do 28.02 ostatniego roku
+! width="50"|Korekta (dni)
+|-
+| align="center"|1500–1700
+| align="center"|+10
+|-
+| align="center"|1700–1800
+| align="center"|+11
+|-
+| align="center"|1800–1900
+| align="center"|+12
+|-
+| align="center"|1900–2100
+| align="center"|+13
+|-
+| align="center"|2100–2200
+| align="center"|+14
+|}
+Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że pomimo iż początkiem kalendarzowego roku był w większości Europy [[1 stycznia]], to w Wielkiej Brytanii liczono go od [[Zwiastowanie Pańskie|dnia Zwiastowania]], przypadającego [[25 marca]]. Dlatego na przykład dzień śmierci [[Elżbieta I|Elżbiety I Tudor]] [[24 marca]] przypadła w ostatni dzień roku [[1602]] wg rachuby brytyjskiej, choć wg rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok [[1603]]. Pomimo jednak, że wg nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim [[3 kwietnia]], to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji [[Karol I Stuart|Karola I Stuarta]] zapisywaną niegdyś jako [[30 stycznia]] [[1648]] koryguje się obecnie na [[1649]], ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.
 === Podwójne datowanie ===
-Różnica pomiędzy oboma kalendarzami wynosi 13 dni. Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy – o ile jest to potrzebne, tzn. zazwyczaj wówczas, gdy opisują temat dotyczący państw posługujących się różnymi kalendarzami – format podwójny, np. '''"24 grudnia 1602/6 stycznia 1603"''' albo '''"25 października/7 listopada&nbsp;1917"'''. Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie "naszą" datą jest ta druga.
+Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy – o ile jest to potrzebne, tzn. zazwyczaj wówczas, gdy opisują temat dotyczący państw posługujących się różnymi kalendarzami – format podwójny, np. "24 grudnia 1602/3 stycznia 1603" albo "25 października/7 listopada&nbsp;1917". Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie aktualną (gregoriańską) datą jest ta druga.
-W ten sam sposób datowały wydarzenia źródła polskie z XIX i początku XX wieku zaszłe w zaborze rosyjskim: na [[ziemie zabrane|ziemiach zabranych]] i w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Polskim]]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od [[1900]] r.). W latach [[1582]]-[[1699]] różnica wynosiła 10 dni, w latach [[1700]]-[[1799]] - 11 dni, a w latach [[1800]]-[[1899]] - 12 dni. W miarę postępów [[rusyfikacja|rusyfikacji]] po upadku powstań [[Powstanie listopadowe|listopadowego]] i [[Powstanie styczniowe|styczniowego]] - {{fakt|stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze.|data=2011-09}} Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w [[1915]] roku.
+W ten sam sposób datowały wydarzenia źródła polskie z XIX i początku XX wieku zaszłe w zaborze rosyjskim: na [[ziemie zabrane|ziemiach zabranych]] i w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Polskim]]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582-1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700-1799 - 11 dni, a w latach 1800-1899 - 12 dni. W miarę postępów [[rusyfikacja|rusyfikacji]] po upadku powstań [[Powstanie listopadowe|listopadowego]] i [[Powstanie styczniowe|styczniowego]] - {{fakt|stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze.|data=2011-09}} Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w [[1915]] roku.
 === Wprowadzenie [[1 stycznia]] jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego ===