Ziemiaństwo: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 02:41, 5 kwi 2012

Ziemianie – grupa społeczna, w dawnych i współczesnych społeczeństwach, posiadacze znacznych (wielkich i średnich) majątków ziemskich, zwykle obejmowanych drogą dziedziczenia (dziedzice), obywatele ziemscy.

Ziemiaństwo w Polsce

W języku staropolskim termin "ziemiaństwo" oznaczał szlachtę zamieszkującą określoną ziemię, ale także wszystkich, którzy zajmowali się rolnictwem - uprawiali ziemię - (a więc również chłopów). Tak szeroki zakres pojęcia był używany jeszcze do połowy XIX w.^[1] Najczęściej jednak ziemianami nazywano szlachtę-posesjonatów. Od połowy XIX w. do ziemiaństwa zaliczano posiadaczy majątków powyżej 50 ha. Byli to najczęściej przedstawiciele dawnej magnaterii (często posiadający tytuły arystokratyczne) oraz częściowo średniej szlachty. W wyniku przemian gospodarczych (rewolucja przemysłowa), społecznych (uwłaszczenie chłopów) i politycznych (represje po powstaniu styczniowym) do warstwy ziemiaństwa nie weszły liczne rzesze średniej i drobnej szlachty – część z nich zasiliła szeregi inteligencji, część schłopiała^[2], a pewna grupa szlachty weszła w szeregi proletariatu robotniczego. Z drugiej strony zniesienie barier stanowych (takich jak na przykład statuty piotrkowskie z 1496 r.) spowodowało, że w szeregach ziemiaństwa pojawili się także przedstawiciele burżuazji, którzy przejmowali styl życia szlacheckich ziemian, nabywali tytuły arystokratyczne i wchodzili w koligacje z członkami rodów szlacheckich. Silne ziemiaństwo pozostało ważną grupą społeczną jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym, zachowując w kontaktach prywatnych szlachecką tytulaturę. Na mocy Konstytucji marcowej z 1921 roku państwo polskie zaprzestało uznawania przywilejów rodowych i stanowych. Jednak zwłaszcza na Kresach Wschodnich zachowały się specyficzne stosunki stanowe. Znane były sytuacje typowe dla dawnej szlachty, jak np. całowanie "pana" w rękę, odnoszenie się ziemian do pracowników (bez względu na ich wiek) na "Ty", a w świadomości ludności wiejskiej zachował się stary, postfeudalny podział na "chłopów" i "panów". Wytworzył się również swoisty zrost kulturowy, co można zilustrować chociażby przez przykład obecności samochodów obok powozów w bogatszych majątkach.

Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w epitafiach spotyka się określenie "obywatel ziemski" mające świadczyć o szlachectwie zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład systemu stanowego charakterystycznego dla społeczeństw feudalnych. Kres istnienia tej warstwy społecznej w Polsce położyła II wojna światowa i jej następstwa w postaci reformy rolnej, przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego i utraty przez Polskę Kresów Wschodnich.

Od 1989 roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania. Na szczególną uwagę zasługuje próba podważenia dekretu PKWN z dn. 6 września 1944 jako aktu prawnie nieobowiązującego nawet w ówczesnym systemie legislacji^[3].

Ziemiaństwo w innych krajach

Obecnie ziemiaństwo jest bardzo silną warstwą społeczną w Wielkiej Brytanii oraz w znacznym stopniu w Europie Zachodniej (szczególnie we Francji, Hiszpanii oraz Niemczech).

↑ Ziemianie w PWN Biznes. [dostęp 2012-04-04].
↑ Por. Jolanta Sikorska-Kulesza, Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku
↑ PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo

Bibliografia

A. Wójtowicz, "Ród Petrykowskich, Linia kujawsko-mazowiecka", Bytom 2008.
J. Żarnowski, Społeczeństwo II Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1973
T. Chrzanowski, Dziedzictwo. Ziemianie polscy i ich udział w życiu narodu., Kraków, Znak, 1995

Zobacz też

Linki zewnętrzne

[1] Ziemianie w PWN Biznes. [dostęp 2012-04-04].

[2] Por. Jolanta Sikorska-Kulesza, Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku

[3] PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 '''Ziemianie''' – [[grupa społeczna]], w dawnych i współczesnych [[społeczeństwo|społeczeństwach]], posiadacze znacznych (wielkich i średnich) majątków ziemskich, zwykle obejmowanych drogą dziedziczenia (dziedzice), obywatele ziemscy.
 == Ziemiaństwo w Polsce ==
-W [[język staropolski|języku staropolskim]] termin "ziemiaństwo" oznaczał [[szlachta|szlachtę]] zamieszkującą określoną [[ziemia|ziemię]], ale także wszystkich, którzy uprawiali ziemię (a więc również [[chłopi|chłopów]]). Tak szeroki zakres pojęcia był używany jeszcze do połowy [[XIX w.]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://biznes.pwn.pl/haslo/4001468/ziemianie.html| tytuł = ''Ziemianie'' w PWN Biznes| data dostępu = 2012-04-04}}</ref> Najczęściej jednak ''ziemianami'' nazywano szlachtę-posesjonatów. Od połowy XIX w. do ziemiaństwa zaliczano posiadaczy majątków powyżej 50 [[hektar|ha]]. Byli to najczęściej przedstawiciele dawnej [[magnat|magnaterii]] (często posiadający tytuły arystokratyczne) oraz częściowo [[średnia szlachta|średniej szlachty]]. W wyniku przemian gospodarczych ([[rewolucja przemysłowa]]), społecznych ([[uwłaszczenie chłopów]]) i politycznych (represje po [[powstaniu styczniowe|powstaniu styczniowym]]) do warstwy ziemiaństwa nie weszły liczne rzesze średniej i [[drobna szlachta|drobnej szlachty]] – część z nich zasiliła szeregi [[inteligencja|inteligencji]], część [[chłopi|schłopiała]], a pewna grupa szlachty weszła w szeregi [[proletariat]]u robotniczego. Z drugiej strony zniesienie barier [[stan]]owych (takich jak na przykład [[Statuty piotrkowskie (XV wiek)|statuty piotrkowskie]] z [[1496]] r.) spowodowało, że w szeregach ziemiaństwa pojawili się także przedstawiciele [[burżuazja|burżuazji]], którzy przejmowali styl życia szlacheckich ziemian, nabywali tytuły arystokratyczne i wchodzili w koligacje z członkami rodów szlacheckich. Silne ziemiaństwo pozostało ważną grupą społeczną jeszcze w [[Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce|dwudziestoleciu międzywojennym]], zachowując w kontaktach prywatnych szlachecką tytulaturę. Na mocy [[konstytucja marcowa|Konstytucji marcowej]] z [[1921]] roku państwo polskie zaprzestało uznawania przywilejów rodowych i stanowych. Jednak zwłaszcza na [[Kresy Wschodnie|Kresach Wschodnich]] zachowały się specyficzne stosunki stanowe. Znane były sytuacje typowe dla dawnej szlachty, jak np. całowanie "pana" w rękę, odnoszenie się ziemian do pracowników (bez względu na ich wiek) na "Ty", a w świadomości ludności wiejskiej zachował się stary, postfeudalny podział na "chłopów" i "panów". Wytworzył się również swoisty zrost kulturowy, co można zilustrować chociażby przez przykład obecności samochodów obok powozów w bogatszych majątkach.
+W [[język staropolski|języku staropolskim]] termin "ziemiaństwo" oznaczał [[szlachta|szlachtę]] zamieszkującą określoną [[Ziemia (administracja)|ziemię]], ale także wszystkich, którzy zajmowali się [[rolnictwo|rolnictwem]] - uprawiali [[Gleba|ziemię]] - (a więc również [[chłopi|chłopów]]). Tak szeroki zakres pojęcia był używany jeszcze do połowy [[XIX w.]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://biznes.pwn.pl/haslo/4001468/ziemianie.html| tytuł = ''Ziemianie'' w PWN Biznes| data dostępu = 2012-04-04}}</ref> Najczęściej jednak ''ziemianami'' nazywano szlachtę-posesjonatów. Od połowy XIX w. do ziemiaństwa zaliczano posiadaczy majątków powyżej 50 [[hektar|ha]]. Byli to najczęściej przedstawiciele dawnej [[Magnateria polska|magnaterii]] (często posiadający [[Tytuły szlacheckie|tytuły arystokratyczne]]) oraz częściowo [[średnia szlachta|średniej szlachty]]. W wyniku przemian gospodarczych ([[rewolucja przemysłowa]]), społecznych ([[uwłaszczenie chłopów]]) i politycznych (represje po [[powstaniu styczniowe|powstaniu styczniowym]]) do warstwy ziemiaństwa nie weszły liczne rzesze średniej i [[drobna szlachta|drobnej szlachty]] – część z nich zasiliła szeregi [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]], część [[chłopi|schłopiała]]<ref>Por. Jolanta Sikorska-Kulesza, [http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/deklasacja_drobnej_szlachty_na_litwie_i_bialorusi_w_XIX_wieku/deklasacja_drobnej_szlachty_na_litwie_i_bialorusi_w_XIX_wieku.pdf Deklasacja drobnej szlachty na Litwie i Białorusi w XIX wieku]</ref>, a pewna grupa szlachty weszła w szeregi [[proletariat]]u [[Robotnik|robotniczego]]. Z drugiej strony zniesienie barier [[Stan (zbiorowość społeczna)|stanowych]] (takich jak na przykład [[Statuty piotrkowskie (XV wiek)|statuty piotrkowskie]] z [[1496]] r.) spowodowało, że w szeregach ziemiaństwa pojawili się także przedstawiciele [[burżuazja|burżuazji]], którzy przejmowali styl życia szlacheckich ziemian, nabywali tytuły arystokratyczne i wchodzili w koligacje z członkami rodów szlacheckich. Silne ziemiaństwo pozostało ważną grupą społeczną jeszcze w [[Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce|dwudziestoleciu międzywojennym]], zachowując w kontaktach prywatnych szlachecką tytulaturę. Na mocy [[konstytucja marcowa|Konstytucji marcowej]] z [[1921]] roku państwo polskie zaprzestało uznawania przywilejów rodowych i stanowych. Jednak zwłaszcza na [[Kresy Wschodnie|Kresach Wschodnich]] zachowały się specyficzne stosunki stanowe. Znane były sytuacje typowe dla dawnej szlachty, jak np. całowanie "pana" w rękę, odnoszenie się ziemian do pracowników (bez względu na ich wiek) na "Ty", a w świadomości ludności wiejskiej zachował się stary, postfeudalny podział na "chłopów" i "panów". Wytworzył się również swoisty zrost kulturowy, co można zilustrować chociażby przez przykład obecności samochodów obok powozów w bogatszych majątkach.
-Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w [[epitafium|epitafiach]] spotyka się określenie "obywatel ziemski" mające świadczyć o [[szlachta|szlachectwie]] zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład [[System stanowy|systemu stanowego]] charakterystycznego dla społeczeństw [[feudalizm|feudalnych]]. Kres istnienia tej warstwy społecznej w Polsce położyła [[II wojna światowa]] i jej następstwa w postaci [[Reforma rolna w Polsce (1944)|reformy rolnej]], przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego i utraty przez Polskę Kresów Wschodnich. Obecnie ziemiaństwo jest bardzo silną warstwą społeczną w Wielkiej Brytanii oraz w znacznym stopniu w Europie Zachodniej (szczególnie we Francji, Hiszpanii oraz Niemczech).
+Cechą szczególną tej warstwy jest dziedziczna przynależność oraz oparcie na własności ziemskiej, czyli posiadaniu i użytkowaniu ziemi (w [[epitafium|epitafiach]] spotyka się określenie "obywatel ziemski" mające świadczyć o [[szlachta|szlachectwie]] zmarłego). Ziemiaństwo wchodziło w skład [[System stanowy|systemu stanowego]] charakterystycznego dla społeczeństw [[feudalizm|feudalnych]]. Kres istnienia tej warstwy społecznej w Polsce położyła [[II wojna światowa]] i jej następstwa w postaci [[Reforma rolna w Polsce (1944)|reformy rolnej]], przesiedleń, zmiany systemu polityczno-gospodarczego i utraty przez Polskę Kresów Wschodnich.
 Od [[1989]] roku ziemiaństwo polskie prowadzi aktywną walkę o poszanowanie prawa własności i zwrot majątków ziemskich lub (gdy jest to niemożliwe) uzyskanie odszkodowania. Na szczególną uwagę zasługuje próba podważenia [[dekret]]u [[PKWN]] z dn. [[6 września]] [[1944]] jako aktu prawnie nieobowiązującego nawet w ówczesnym systemie legislacji<ref>[http://www.ptzkrakow.republika.pl/dekret_rolny.html PTZ w Krakowie, Dekret Rolny a prawo]</ref>.
+== Ziemiaństwo w innych krajach ==
+Obecnie ziemiaństwo jest bardzo silną warstwą społeczną w Wielkiej Brytanii oraz w znacznym stopniu w Europie Zachodniej (szczególnie we Francji, Hiszpanii oraz Niemczech).
 {{przypisy}}
@@ Linia 15: / Linia 17: @@
 == Zobacz też ==
-* [[Szlachta]]
+* [[szlachta w Polsce]]
-* [[Szlachta w Polsce]]
+* [[arystokracja]]
-* [[Arystokracja]]
+* [[dobra rycerskie]]
-* [[Magnateria]]
 * [[Towarzystwo Rolnicze w Królestwie Polskim]]
 * [[Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskim]]
@@ Linia 26: / Linia 27: @@
 * [http://www.dwory.cal.pl/ Dwory i rezydencje szlacheckie]
 * [http://www.ptz.info.pl/ Polskie Towarzystwo Ziemiańskie]
-{{Przypisy}}