Hawaje: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m stylistyka, ort.
Linia 64: Linia 64:
Przypłynięcie Jamesa Cooka w 1778 roku na wyspy było pierwszym udokumentowanym kontaktem Hawajów z Europejczykami. Cook nazwał je "Sandwich Islands", na cześć swojego sponsora [[John Montagu, 4. hrabia Sandwich|Johna Montagu, 4. hrabiego Sandwich]]<ref>[http://www.npg.org.uk/collections/search/person.php?linkID=mp03969 John Montagu, 4th Earl of Sandwich]</ref>. Zdradził lokalizację Hawajów i podał ich nazwę jako ''Owyhee''.
Przypłynięcie Jamesa Cooka w 1778 roku na wyspy było pierwszym udokumentowanym kontaktem Hawajów z Europejczykami. Cook nazwał je "Sandwich Islands", na cześć swojego sponsora [[John Montagu, 4. hrabia Sandwich|Johna Montagu, 4. hrabiego Sandwich]]<ref>[http://www.npg.org.uk/collections/search/person.php?linkID=mp03969 John Montagu, 4th Earl of Sandwich]</ref>. Zdradził lokalizację Hawajów i podał ich nazwę jako ''Owyhee''.


Cook odwiedził wyspy dwukrotnie. Podczas drugiej wizyty w 1779 roku, próbował porwać króla [[Hawaiʻi|''Wielkiej Wyspy'']], Kalaniʻōpuʻu, i trzymać go jako okup, ponieważ żądał zwrotu skradzionej łodzi. Porwanie jednak nie udało się, ponieważ zwolennicy króla bronili go, w wyniku czego Cook oraz czterech jego ludzi zginęło<ref>Kuykendall, ''"The Hawaiian Kingdom Volume I: Foundation and Transformation"'', s.18</ref>.
Cook odwiedził wyspy dwukrotnie. Podczas drugiej wizyty w 1779 roku, próbował porwać króla [[Hawaiʻi|''Wielkiej Wyspy'']], Kalaniʻōpuʻu, i trzymać go jako zakładnika, ponieważ żądał zwrotu skradzionej łodzi. Porwanie jednak nie udało się, ponieważ zwolennicy króla bronili go, w wyniku czego Cook oraz czterech jego ludzi zginęło<ref>Kuykendall, ''"The Hawaiian Kingdom Volume I: Foundation and Transformation"'', s.18</ref>.


Po wizytach Cooka oraz licznych publikacjach, które opisywały jego podróże, Hawaje stały się celem podróży wielu Europejczyków: odkrywców, kupców oraz wielorybników. Wpływy brytyjskie miały duże znaczenie dla Hawajów, co widać m.in. na [[Flaga stanowa Hawajów|fladze]], w której lewym górnym rogu widnieje [[flaga Wielkiej Brytanii]]. Brytyjscy przybysze przynieśli ze sobą na wyspy wiele chorób, przez co gwałtownie spadła ich populacja<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/257332/Hawaii Hawaii, State, U.S.]</ref>. Hawajczycy nie posiadali odporności na choroby takie jak: [[grypa]], [[Ospa prawdziwa|ospa]] czy [[odra (choroba)|odra]]. W 1850 roku, odra zabiła co piątą osobę na Hawajach<ref>[http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=422 Migration and Disease 1880-1920] ''Digital History''</ref>.
Po wizytach Cooka oraz licznych publikacjach, które opisywały jego podróże, Hawaje stały się celem podróży wielu Europejczyków: odkrywców, kupców oraz wielorybników. Wpływy brytyjskie miały duże znaczenie dla Hawajów, co widać m.in. na [[Flaga stanowa Hawajów|fladze]], w której lewym górnym rogu widnieje [[flaga Wielkiej Brytanii]]. Brytyjscy przybysze przynieśli ze sobą na wyspy wiele chorób, przez co gwałtownie spadła ich populacja<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/257332/Hawaii Hawaii, State, U.S.]</ref>. Hawajczycy nie posiadali odporności na choroby takie jak: [[grypa]], [[Ospa prawdziwa|ospa]] czy [[odra (choroba)|odra]]. W 1850 roku, odra zabiła co piątą osobę na Hawajach<ref>[http://www.digitalhistory.uh.edu/database/article_display.cfm?HHID=422 Migration and Disease 1880-1920] ''Digital History''</ref>.

Wersja z 09:17, 8 kwi 2012

Szablon:USA stan infobox Hawaje (ⓘwymowa:/həˈwaɪ.iː/) (ang. Hawaii, haw. Mokuʻāina o Hawaiʻi) – najmłodszy z 50. stanów USA (dołączony 21 sierpnia 1959 roku). Jedyny stan leżący wyłącznie na wyspach. Położony na archipelagu Hawaje, w północno-środkowej części Oceanu Spokojnego. Nie posiada łączności lądowej z kontynentalną częścią kraju, od której jest oddalony o około 4 tys. km. Stolicą stanu jest Honolulu leżące na wyspie O'ahu[1].

Archipelag jest pochodzenia wulkanicznego. Rozpościera się na długości niemal 2,5 tys. km. Składa się z 137 wysp, w tym z 8 zamieszkanych – Hawaii, Oahu, Kauai, Molokai, Lanai, Maui, Niihau i Kahoolawe. Powierzchnia wysp jest górzysta, a na terenie archipelagu znajduje się wiele czynnych wulkanów[2]. Po stanach Alaska, Floryda i Kalifornia, Hawaje posiadają czwartą najdłuższą linię brzegową w USA[3].

Oficjalnie w stanie mieszka 1,2 mln osób, a w praktyce ponad 1,3 mln jeśli dodać turystów i żołnierzy amerykańskich sił zbrojnych. Większość z nich, prawie 1 mln, mieszka na najgęściej zaludnionej wyspie Oahu. 6,6% mieszkańców stanu uważa się za rdzennych obywateli Hawajów (Polinezyjczyków). Największa grupa mieszkańców, około 41%, to imigranci z Azji lub ich potomkowie.

Etymologia

W języku hawajskim słowo Hawaiʻi wywodzi się z języka protopolinezyjskiego, gdzie oznacza ojczyznę. Jest także wyrazem pokrewnym występującym również w językach: maori, rarotonga oraz samoańskim[4].

Historia

Hawaje są jednym z czterech stanów, które przed dołączeniem do Stanów Zjednoczonych były niepodległym państwem – Królestwem a później Republiką Hawajów, obok Republiki Vermontu, Teksasu, oraz Kalifornii, i jednym z dwóch, obok Teksasu, które zyskały uznanie na arenie międzynarodowej[5]. Królestwo Hawajów było suwerennym państwem od 1810 do 1893 roku, kiedy monarchia została obalona. Hawaje były niezależną republiką od 1894 do 1898, kiedy to zostały zaanektowane przez Stany Zjednoczone jako terytorium, stając się 50 stanem w 1959 roku[6].

Hawaje były celem niespodziewanego ataku na Pearl Harbor wykonanego przez imperium japońskie 7 grudnia 1941 roku. Atak na Pearl Harbor i inne instalacje wojskowe i morskie na O'ahu, przeprowadzony przez samoloty i miniaturowe okręty podwodne spowodowały włączenie się Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej[7].

Starożytne Hawaje

Bazując na odkryciach archeologicznych szacuje się, iż pierwsi osadnicy zamieszkali na wyspach w roku 300 p.n.e., prawdopodobnie byli to polinezyjscy osadnicy z Markizów, a następnie ok. XI w. ludzie przybywali na wyspy z Raiatea i Bora-Bora[8]. Pierwszym Europejczykiem, który odkrył Hawaje w 1778 roku, był brytyjski podróżnik James Cook[9][10].

Archeolodzy i historycy uważają, że pierwotne osady imigrantów z Markizów i Tahiti z ok. 1000 roku wprowadziły nową linię wodzów, system Kapu (styl życia), praktykę składania ofiar z ludzi i budowania świątyń. Jest to opisane w ludowych opowieściach. Niezależnie od kwestii pochodzenia imigrantów, historycy zgadzają się, że starożytne Hawaje charakteryzowały się powolnym, ale stałym wzrostem liczby ludności.

Królestwo Hawajów (1795–1893)

 Osobny artykuł: Królestwo Hawajów.
Hawajczycy witający Jamesa Cooka. Ilustracja Johna Webbera.

Przypłynięcie Jamesa Cooka w 1778 roku na wyspy było pierwszym udokumentowanym kontaktem Hawajów z Europejczykami. Cook nazwał je "Sandwich Islands", na cześć swojego sponsora Johna Montagu, 4. hrabiego Sandwich[11]. Zdradził lokalizację Hawajów i podał ich nazwę jako Owyhee.

Cook odwiedził wyspy dwukrotnie. Podczas drugiej wizyty w 1779 roku, próbował porwać króla Wielkiej Wyspy, Kalaniʻōpuʻu, i trzymać go jako zakładnika, ponieważ żądał zwrotu skradzionej łodzi. Porwanie jednak nie udało się, ponieważ zwolennicy króla bronili go, w wyniku czego Cook oraz czterech jego ludzi zginęło[12].

Po wizytach Cooka oraz licznych publikacjach, które opisywały jego podróże, Hawaje stały się celem podróży wielu Europejczyków: odkrywców, kupców oraz wielorybników. Wpływy brytyjskie miały duże znaczenie dla Hawajów, co widać m.in. na fladze, w której lewym górnym rogu widnieje flaga Wielkiej Brytanii. Brytyjscy przybysze przynieśli ze sobą na wyspy wiele chorób, przez co gwałtownie spadła ich populacja[13]. Hawajczycy nie posiadali odporności na choroby takie jak: grypa, ospa czy odra. W 1850 roku, odra zabiła co piątą osobę na Hawajach[14].

Dynastia Kamehameha

Pod koniec XVIII wieku, wodzowie poszczególnych wysp walczyli o władzę nad archipelagiem. Po serii bitew skończonych w 1795 roku, które spowodowały cesję wyspy Kauai w 1810 roku, wszystkie zamieszkane wyspy zostały podporządkowane jednemu władcy – królowi Kamehameha I. Ustanowił on dynastię Kamehameha, która rządziła Hawajami do 1872 roku.

Po przejęciu tronu przez Kamehameha II, po śmierci ojca w 1819 roku, misjonarze którzy przybyli na wyspę nawrócili wielu Hawajczyków na chrześcijaństwo, przez co zaprzestano praktykowania niektórych starożytnych zwyczajów. Kamehameha III został pierwszym chrześcijańskim królem Hawajów.

W 1872 roku, po śmierci Kamehameha V, adoptowanego syna Kamehameha IV, nastąpiły wybory powszechne, ponieważ Kamehameha V nie miał potomków oraz nie wybrał nikogo na swojego następcę. W wyniku wyborów królem Hawajów został Lunalilo, który zmarł rok później, również nie posiadając potomków, co spowodowało następne wybory, po których tron w 1874 objął Kalākaua.

Konstytucja Hawajów (1887)

W 1887 roku, kilku białych imigrantów, którzy wzbogacili się na produkcji cukru, stanęło na czele rewolucji. Król Kalākaua został zmuszony do podpisania tzw. "Konstytucji bagnetowej". Konstytucja drastycznie ograniczała władzę monarchy. Jej kluczowy punkt dawał prawo do głosowania tylko tym mieszkańcom, których roczny dochód przekraczał 600 dolarów lub którzy zainwestowali w grunt przynajmniej 300 dolarów. Ci drudzy nie musieli nawet być obywatelami Hawajów. Większość rdzennych Hawajczyków, którzy do tej pory stanowili gros elektoratu, wyeliminowano z gry politycznej. W ten sposób euro-amerykańska mniejszość praktycznie przejęła władzę nad państwem. Cztery lata później niedomagający król wyjechał na leczenie do San Francisco, skąd już nie wrócił. Na tronie zastąpiła go jego siostra, Lydia Lili'uokalani[15].

Przewrót królowej Lili'uokalani (1893)

Amerykańscy żołnierze podczas przewrotu – styczeń 1893

Aby zadośćuczynić niesprawiedliwościom spowodowanym przez Konstytucję bagnetową i zastrzec prawo wyborcze wyłącznie dla rdzennych obywateli, królowa obwieściła wydanie nowej konstytucji. To wystarczyło antyrojalistycznie nastawionym cudzoziemcom, przede wszystkim Amerykanom, za pretekst do rozpoczęcia rebelii. John L. Stevens, minister USA na Hawajach, 17 stycznia 1893 roku wydał rozkaz desantu amerykańskiej piechocie morskiej stacjonującym na USS Boston. Rebelianci, określający się jako Komitet Bezpieczeństwa, pomaszerowali na pałac królowej i zażądali jej abdykacji. Chcąc uniknąć rozlewu krwi, Lili'uokalani ustąpiła z tronu, Oświadczyła przy tym iż zrzeka się władzy do czasu, kiedy rząd USA, po zapoznaniu się z faktami, unieważni czyny swoich przedstawicieli i zwróci jej koronę[15].

Republika Hawajów (1894-1898)

 Osobny artykuł: Republika Hawajów.

Republika została oficjalnie proklamowana 4 lipca 1894 roku. Tego dnia premier Sanford Dole został mianowany prezydentem Republiki Hawajów. Funkcję tą pełnił do 1900 roku, kiedy został gubernatorem Hawajów. Po powstaniu republiki w której w dalszym ciągu panowała nierówność wyborcza, Hawajczycy utworzyli ruch oporu i założyli grupę zwaną rojalistami. Jej celem było obalenie republiki i przywrócenie tronu królowej Lili'uokalani. W 1895 roku rojaliści zaatakowali rząd tymczasowy, lecz zostali pokonani, a ci, którzy przeżyli zostali aresztowani. U królowej znaleziono broń, w związku z tym także została aresztowana. Przetrzymywano ją jako więźnia w małym pokoju w pałacu Iolani, a następnie odesłano do domu, gdzie wiele miesięcy spędziła w areszcie domowym. Republika przetrwała tylko parę lat. 7 lipca 1898 roku Stany Zjednoczone zajęły kraj a 12 sierpnia ogłosiły oficjalnie aneksję kraju[16].

Terytorium Hawajów (1898–1959)

 Osobny artykuł: Terytorium Hawajów.
Pałac Iolani w Honolulu

7 lipca 1898 roku, William McKinley podpisał uchwałę, która oficjalnie przyłączała Hawaje jako terytorium zależne Stanów Zjednoczonych. Oficjalna ceremonia odbyła się w Pałacu Iolani, na której miejsce miało m.in. zdjęcie flagi Hawajów i wzniesienie Flagi Stanów Zjednoczonych. Sanford Dole został mianowany pierwszym gubernatorem terytorium.

Stan Hawaje (od 1959)

W marcu 1959 roku, Kongres uchwalił akt dołączenia jako 50. stan USA. Podpisał go ówczesny prezydent Dwight Eisenhower (akt nie obejmował atolu Palmyra będącego częścią terytorium Hawajów). 27 czerwca 1959 roku, referendum spytało mieszkańców Hawajów o poparcie ustawy dołączenia jako stan. Referendum uzyskało poparcie dla powstania stanu w proporcji 17:1[17][18] .

Po uzyskaniu statusu stanu, Hawaje zmieniły się poprzez rozwój turystyki na wyspach. Promowano również hawajską kulturę i zwyczaje.

Symbole stanu

Symbole Stanu Hawaje
Ptak Bernikla hawajska
Taniec Hula
Ryba Humuhumu-nukunuku-ā-puaʻa
Flaga flaga Hawajów Hawaje
Kwiat Hibiskus hawajski (Hibiscus furcellatus)
Ssak Mniszka hawajska
Ssak morski Długopłetwiec
Przydomek Aloha State
Pieczęć stanowa Pieczęć stanowa Hawajów Plik:Hawaiistateseal.png
Hymn Hawaiʻi ponoʻī

Geografia

 Osobny artykuł: Hawaje (archipelag).

Główne wyspy Hawajów:

Wyspa Powierzchnia Najwyższy punkt Wysokość Populacja (2000) Gęstość zaludnienia
Hawaiʻi 10 432,5 km² Mauna Kea 4205 m 148 677 14 os./km²
Maui 1 883,4 km² Haleakalā 3055 m 117 644 62 os./km²
Kaho'olawe 115,5 km² Puʻu Moaulanui 452 m 0 0 os./km²
Lāna'i 363,9 km² Lānaʻihale 1026 m 3193 9 os./km²
Moloka'i 673,4 km² Kamakou 1512 m 7404 11 os./km²
O'ahu 1 545,3 km² Kaʻala 1220 m 905 266 586 os./km²
Kaua'i 1 430,5 km² Kawaikini 1598 m 58 303 41 os./km²
Ni'ihau 180 km² Pānīʻau 381 m 230 1,2 os./km²

Topografia

Położenie Hawajów na Pacyfiku

Archipelag położony 3200 km na południowy zachód od Ameryki Północnej. Jest najbardziej wysuniętym stanem na południe i drugim po Alasce na zachód. Tylko Hawaje i Alaska nie sąsiadują z innym stanem.

Hawaje są jedynym stanem w Stanach Zjednoczonych, który:

  • nie jest geograficznie położony w Ameryce Północnej
  • jest całkowicie otoczony przez wodę
  • jest archipelagiem
  • ma pałac królewski
  • nie ma prostej linii w swojej granicy

Największa góra Hawajów, Mauna Kea, wznosi się na wysokość 4205 m n.p.m.[19], lecz jeśli mierzyć ją od podstawy góry, która leży na dnie Pacyfiku, jest wyższa od Mount Everestu, ponieważ mierzy wtedy ok. 10 200 m[20]. Hawai'i posiada drugi najwyższy punkt n.p.m. spośród wysp na świecie[21].

Ośmiu głównym wyspom: Hawaiʻi, Maui, O'ahu, Kaho'olawe, Lāna'i, Moloka'i, Kaua'i i Ni'ihau, towarzyszy ponad 100 innych. Kaʻala jest małą wyspą która jest licznie odwiedzana przez turystów. Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie to archipelag składający się z dziewięciu wysp[22].

Geologia

Wszystkie wyspy Hawajskie zostały utworzone ze skał wulkanicznych, które pochodzą z plamy gorąca. Ponieważ płyta tektoniczna znajdująca się pod Oceanem Spokojnym przemieszcza się na północny zachód, a plama gorąca pozostaje nieruchoma, powoli tworzą się kolejne nowe wulkany, a stare zamierają. Ze względu na lokalizację plamy, na Hawajach aktywne wulkany znajdują się tylko w południowej części wyspy Hawai'i. Najmłodszy wulkan, Lōihi, znajduje się pod wodą blisko południowego wybrzeża Hawai'i[23].

Ostatnia erupcja wulkaniczna poza Wielką Wyspą miała miejsce w wulkanie Haleakalā przed końcem XVIII wieku[24]. W 1790 roku, eksplozja wulkanu Kīlauea była najtragiczniejszą w historii USA[25], zginęło wtedy 5405 żołnierzy i ich rodziny[26].

Przez aktywność wulkaniczną oraz erozję, Hawaje posiadają fascynujące geologiczne cechy.

Niestabilność zboczy wulkanów przyniosły szkody związane z trzęsieniami ziemi oraz tsunami, zwłaszcza w 1868 i 1975 roku[27].

Plik:Kauai04.jpg
Wybrzeże Na'Pali, Kauai

Flora i Fauna

Z powodu odległości wysp od stałego lądu, życie przed człowiekiem dotarło na Hawaje przez zwierzęta. Ta izolacja oraz zróżnicowanie środowiska (wysokości oraz tropikalny klimat) stworzyły szeroki wachlarz endemicznej flory i fauny. Hawaje mają więcej zagrożonych wyginięciem gatunków zwierząt niż jakikolwiek inny stan USA[28]. Wyspy Hawajskie wyróżniają się wśród pozostałych regionów Ziemi najwyższym udziałem procentowym organizmów endemicznych. 91% roślin kwiatowych , 99% gatunków ptaków i 100% gatunków owadów to gatunki endemiczne. Z powodu izolacji archipelagu na wyspach nie ma naturalnie występujących ryb słodkowodnych, zwierząt ziemnowodnych, gadów i ssaków lądowych oraz drzew iglastych. Na Hawajach nisze ekologiczne gatunki znacznie mniej liczne, na skutek radiacji adaptatywnej, wyewoluowały wykorzystując miejsca zajmowane przez inne gatunki na kontynentach. Przykładem jest rodzina hawajskich drepanisów licząca ponad 40 gatunków przystosowanych do różnych warunków życia i różnych pokarmów; z pierwotnie zasiedlone 4 gatunki lobelii dały początek 6 rodzajom liczącym 150 gatunków; najbardziej efektownym przykładem hawajskiej radiacji adaptywnej są muszki owocowe rodzaju Drosophilidae liczące ponad 500 gatunków czyli 1/4 istniejących na świecie.

Obszary chronione

Pomnik USS Arizona w Pearl Harbor

Kilka obszarów na Hawajach znajduje się pod ochroną National Park Service[29]. Hawaje posiadają dwa parki narodowe: Haleakalā na wyspie Maui oraz Wulkany Hawai'i w południowej części wyspy Hawaiʻi.

W stanie znajdują się trzy Historyczne Parki Narodowe. Kalaupapa National Historical Park na Moloka'i, Kaloko-Honokōhau National Historical Park na Hawai'i oraz Puʻuhonua o Hōnaunau National Historical Park. Innymi chronionymi obszarami są Ala Kahakai National Historic Trail oraz Pomnik USS Arizona w Pearl Harbor na O'ahu.

Papahānaumokuākea Marine National Monument został ustanowiony przez prezydenta George'a Busha 15 czerwca 2006 roku. Pomnik ten zajmuje powierzchnię 360 000 km² raf, atoli oraz mielizn. Jest on większy niż wszystkie Parki Narodowe USA razem wzięte[30].

Klimat

Klimat Hawajów jest typowy dla tropików, aczkolwiek temperatury i wilgotność są mniej ekstremalne, przez wiatr wiejący ze wschodu. Lokalny klimat różni się bardzo na każdej z wysp. Najwyższe temperatury w lecie wynoszą ok. 31 °C podczas dnia, i 24 °C w nocy. W zimie temperatury w dzień oscylują w granicy 28 °C, i spadają do 18 °C w nocy. Śnieg, z reguły nie kojarzony z tropikami, pada na wysokości 4205 m n.p.m. na wulkanach Mauna Kea i Mauna Loa na wyspie Hawai'i w niektórych zimowych miesiącach. Śnieg pada także czasami na wulkanie Haleakalā. Góra Waialeale na Kauai ma drugie najwyższe opady na świecie wynoszące 11,7 metrów. Na Hawajach rozróżnia się dwie pory roku: pora sucha, od maja do października, oraz pora deszczowa od listopada do kwietnia[31].

Miesięczne najwyższe i najniższe temperatury dla różnych miast[32]
Miasto Sty. Lut. Mar. Kwi. Maj Cze. Lip. Sie. Wrz. Paź. Lis. Gru.
Hilo 17,8 °C 17,8 °C 18,3 °C 18,9 °C 19,4 °C 20,0 °C 20,6 °C 20,6 °C 20,6 °C 20,0 °C 19,4 °C 18,3 °C
26,1 °C 26,1 °C 26,1 °C 26,1 °C 27,2 °C 27,8 °C 27,8 °C 28,3 °C 28,3 °C 28,3 °C 27,2 °C 26,7 °C
Honolulu 18,9 °C 18,3 °C 19,4 °C 20,0 °C 21,1 °C 22,2 °C 23,3 °C 23,9 °C 23,3 °C 22,8 °C 21,7 °C 20,0 °C
26,7 °C 27,2 °C 27,8 °C 28,3 °C 29,4 °C 30,6 °C 31,1 °C 31,7 °C 31,7 °C 30,6 °C 28,9 °C 27,8 °C
Kahului 17,2 °C 17,2 °C 18,3 °C 18,9 °C 19,4 °C 20,6 °C 21,7 °C 21,7 °C 21,1 °C 20,6 °C 20,0 °C 18,3 °C
26,7 °C 27,2 °C 27,8 °C 27,8 °C 28,9 °C 30,0 °C 30,6 °C 31,1 °C 31,1 °C 30,6 °C 28,9 °C 27,8 °C
Lihue 18,3 °C 18,9 °C 19,4 °C 20,6 °C 21,1 °C 22,8 °C 23,3 °C 23,3 °C 23,3 °C 22,8 °C 21,7 °C 20,0 °C
25,6 °C 26,6 °C 26,6 °C 26,1 °C 27,2 °C 28,3 °C 28,9 °C 29,4 °C 29,4 °C 28,9 °C 27,2 °C 26,1 °C

Miasta

Honolulu – stolica i zarazem największe miasto Hawajów

Przeniesienie hawajskiej rodziny królewskiej z Wielkiej Wyspy na Maui, a później na O'ahu wyjaśnia rozmieszczenie populacji na wyspach. Kamehameha III wybrał Honolulu jako stolicę. Głównym czynnikiem ważącym o tej decyzji był naturalny port w pobliżu miasta.

Honolulu położone jest na północno-wschodnim wybrzeżu O'ahu. Poprzednią stolicą była Lahaina leżąca na wyspie Maui, a przed nią Kailua-Kona na wyspie Hawai'i. Główne miejscowości to: Hilo, Kaneohe, Kailua-Kona, Pearl City, Waipahu, Kahului, Kailua, Kīhei oraz Lihue.

Demografia

Ludność Hawajów
Rok Ludność %±
1900 154 001 —
1910 191 874 24,6%
1920 255 881 33,4%
1930 368 300 43,9%
1940 422 770 14,8%
1950 499 794 18,2%
1960 632,772 26,6%
1970 769 913 21,7%
1980 964 691 25,3%
1990 1 108 229 14,9%
2000 1 211 537 9,3%
2010 1 360 301 12,3%
źródło:1900-2010[33]

Populacja

Gęstość zaludnienia na Hawajach

W 2005 roku populacja Hawajów wynosiła 1 275 194 osób, co oznacza podwyższenie ogólnej liczby ludności na Hawajach o 13 070 osób lub 1.0% w stosunku do roku 2004 oraz o 63 657 osób lub 5.3% od roku 2000. Liczba ta zawiera przyrost naturalny wynoszący 48 111 ludzi (96 028 urodzeń oraz 47 917 śmierci), oraz imigrację wynoszącą 16 956 osób. Do stanu przyjechało 30 068 osób a wyjechało 13 112[34].

W rzeczywistości Hawaje posiadają ponad 1,3 mln osób biorąc pod uwagę wielu żołnierzy oraz turystów. Wyspa O'ahu, nazywana "Miejscem Spotkań" jest najbardziej zaludnioną wyspą i posiada największą gęstość zaludnienia z 953 207[35] osobami na 1546 km² powierzchni wyspy co daje ok. 650 osób na km². 1 275 194 osób mieszkających na Hawajach (16 640 km²) daje gęstość 76,7 osób na km²[36] co czyni Hawaje 13 stanem pod względem gęstości zaludnienia[37].

Przewidywana długość życia na Hawajach w 2000 roku wyniosła 79,8 lat (77,1 dla mężczyzn, 82,5 dla kobiet), więcej niż w jakimkolwiek innym stanie[38].

Personel militarny w stanie stanowi około 1,3% populacji wyspy.

Podział rasowo-etniczny

Podział rasowy według badania statystycznego przeprowadzonego przez United States Census Bureau w 2008 roku[39]:

Języki

Hawaje posiadają dwa języki urzędowe: angielski oraz hawajski. Popularny wśród tubylców jest również język kreolski hawajski.

Angielski

Według spisu z 2000 roku 73,44% mieszkańców Hawajów na co dzień posługuje się tylko językiem angielskim[40].

Języki mniejszości

2,6% mieszkańców stanu mówi po hiszpańsku i 1,6% po innych językach indoeuropejskich. 21,0% w jednym z języków azjatyckich[39].

Po angielskim, innymi popularnymi językami są: tagalog, japoński oraz iloko.

Język hawajski

 Osobny artykuł: Język hawajski.

Język hawajski jest językiem ojczystym dla około 2000 osób, mniej niż 0,1% populacji Hawajów[41]. Według spisu z 2005 roku, na Hawajach było 27 160 osób mówiących tym językiem.

Język hawajski należy do grupy języków polinezyjskich, należących do rodziny języków austronezyjskich. Zaczął się on rozwijać około roku 1000 n.e. po skolonizowaniu wysp przez ludy z Markizów oraz Tahiti. Zostali oni na wyspach zostając Hawajczykami. Ich rodzime języki przekształciły się w język hawajski. Przed przypłynięciem Jamesa Cooka na wyspy, język hawajski nie został nigdzie zapisany. Dzisiejsza forma zapisu jest wynikiem spisania języka przez misjonarzy którzy przypłynęli na wyspę w latach 20. XVIII wieku. Przypisali oni litery z alfabetu łacińskiego do odpowiadających dźwięków z mowy hawajskiej.

Pidgin

 Osobny artykuł: Język kreolski hawajski.

Niektórzy mieszkańcy mówią także językiem kreolskim hawajskim często nazywanym językiem "Pidgin". Język ten pochodzi głównie z języka angielskiego, lecz posiada także słowa z hawajskiego, chińskiego, japońskiego, ilokańskiego, tagalog oraz portugalskiego.

Religia

Chrześcijański kościół Makiki, 1958

Podział religijny na Hawajach w 2000 roku[42][43]:

Do największych wyznań należy Kościół rzymskokatolicki z 240 813 członkami i Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich z 68 128.[44] Inne liczne grupy to różne wyznania protestanckie oraz Świadkowie Jehowy (8786 głosicieli, ok. 0,9% – zobacz: Świadkowie Jehowy w Stanach Zjednoczonych).

Do innych religii należą wyznawcy: buddyzmu, judaizmu, bahaizmu, konfucjanizmu, taoizmu, hinduizmu, islamu, shintō, zoroastrianizmu i innych religii.

Szczególnym przypadkiem jest Ho'oponopono, starożytna praktyka pojednania i wybaczenia połączona z modlitwą. Jest to zarówno filozofia, jak i sposób życia. Według tradycji ho’oponopono jest przeprowadzane przez uzdrawiającego kapłana, lub kahunę lapa’au wśród członków rodziny osoby fizycznie chorej.

Ekonomia

Dawniej na Hawajach znaczącą rolę odgrywało rolnictwo (uprawy sandałowca[45], trzciny cukrowej oraz ananasów), militarny oraz turystyczny. Od ustanowienia stanu Hawaje w 1959 roku, najbardziej dochodowym przemysłem została turystyka, tworząc 24,3% produktu stanowego brutto w 1997 roku, pomimo starań podjętych w celu dywersyfikacji. Dochód stanowy w 2003 roku wyniósł 47 mld USD.

Produkty eksportowane przez Hawaje to w większości żywność i odzież. Branże te odgrywają niewielką rolę w hawajskiej gospodarce ze względu na znaczną odległość transportu do rentownych rynków, takich jak zachodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych. Eksportowana żywność to głównie kawa, orzechy makadamia, ananas oraz trzcina cukrowa. Sprzedaż produktów rolniczych w 2002 roku, zgodnie z hawajskim rolniczym urzędem statystycznym, wyniosła 370,9 mln USD z różnych segmentów rolnictwa, 100,6 mln USD z upraw ananasa oraz 64,3 mln USD z trzciny cukrowej.

Hawaje posiadają stosunkowo wysokie obciążenia podatkowe. W 2003 roku, mieszkańcy Hawajów mieli najwyższe podatki na mieszkańca w całych Stanach Zjednoczonych, które wyniosły 2838 USD. Jest to częściowo spowodowane edukacją, ochroną zdrowia i opieką społeczną, na które środki przeznaczane są bezpośrednio przez stan Hawaje, w przeciwieństwie do innych stanów, w których pieniądze przeznaczane są przez władze lokalne.

W 2011 roku, stopa bezrobocia w stanie wynosiła 6,1%[46].

Hawaje
Pieczęć stanu Hawaje

Ten artykuł jest częścią serii:
Polityka stanu
Hawaje


Uniwersytety i wyższe uczelnie

Znane osoby urodzone na Hawajach

  1. ↑ Hawaii Facts and Trivia
  2. ↑ Hawaii Island Volcano Adventures
  3. ↑ States with Longest Coastlines
  4. ↑ Online Etymology Dictionary
  5. ↑ US CODE: Title 20,7512. Findings
  6. ↑ Hawaii State Government
  7. ↑ Atak na Pearl Harbor
  8. ↑ Hawaii: History, Geography, Population, and State Facts – infoplease.com
  9. ↑ Hawaiian History
  10. ↑ Patrick Vinton Kirch: The Evolution of the Polynesian Chiefdoms. Cambridge University Press, 1989, s. 77–79. ISBN 0-521-27316-1.
  11. ↑ John Montagu, 4th Earl of Sandwich
  12. ↑ Kuykendall, "The Hawaiian Kingdom Volume I: Foundation and Transformation", s.18
  13. ↑ Hawaii, State, U.S.
  14. ↑ Migration and Disease 1880-1920 Digital History
  15. ↑ a b Ariyoshi, Rita: Hawaje. National Geographic Society, 2009, s. 34-35. ISBN 978-83-7596-052-5.
  16. ↑ Russ, William Adam: The Hawaiian Revolution (1893-94).. Associated University Presses, 1992. ISBN 0-945636-43-1.
  17. ↑ Human Rights differs from Equal Rights
  18. ↑ Statement of support for the Hawaiian sovereignty elections council
  19. ↑ Wulkan Mauna Kea.
  20. ↑ Beata Unke, (2001) "Height of the Tallest Mountain on Earth". The Physics Factbook.
  21. ↑ Najwyższe wyspy na świecie
  22. ↑ Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie
  23. ↑ Alexander Malahoff, "Lōʻihi Submarine Volcano: A unique, natural extremophile laboratory"
  24. ↑ Youngest lava flows on East Maui probably older than A.D. 1790
  25. ↑ Living on Active Volcanoes U.S. Geological Survey
  26. ↑ Swanson, D. A.; Rausch, J. Human Footprints in Relation to the 1790 Eruption of Kilauea American Geophysical Union ,2008
  27. ↑ Pacific Tsunami Warning Center 11.12.2009 Tsunami Safety & Preparedness in Hawaiʻi
  28. ↑ Howard Youth, "Hawaii's Forest Birds Sing the Blues"
  29. ↑ Hawaii National Park Service
  30. ↑ Joshua Reichert i Theodore Roosevelt IV. "Treasure Islands"
  31. ↑ Klimat Hawajów
  32. ↑ Hawaii Weather.
  33. ↑ "Resident Population Data – 2010 Census" 2010.census.gov
  34. ↑ United States Census Bureau.: Population and Population Centers by State: 2000. [dostęp 12.04.2008].
  35. ↑ Oahu’s Population is up to 8.8% According to U.S. Census
  36. ↑ Hawaii QuickFacts
  37. ↑ Resident Population Data – 2010 Census 2010
  38. ↑ Average life expectancy at birth by state.
  39. ↑ a b American FactFinder, United States Census Bureau Hawaii – ACS Demographic and Housing Estimates: 2008 Factfinder.census.gov
  40. ↑ Language Map Data Center
  41. ↑ Lyovin, Anatole V. (1997). An Introduction to the Languages of the World, ss. 258. Oxford University Press, Inc.
  42. ↑ State of Hawaii Data Book 2000, Section 1 Population, Table 1.47
  43. ↑ Honolulu Advertiser
  44. ↑ "LDS Newsroom Statistical Information"
  45. ↑ Hawaii sandalwood trade
  46. ↑ Hawaii Unemployment Statistics

Linki zewnętrzne

Hawaje
O wyspach
Główne wyspy
Północno-Zachodnie
Wyspy Hawajskie
Miasta
Hrabstwa

Flaga Hawajów

  1. ↑ Atol jest częścią archipelagu, ale administracyjnie nie należy do stanu Hawaje.

Szablon:Hrabstwa Hawaje USA

Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne

Flaga Stanów Zjednoczonych

Państwa Australii i Oceanii
Państwa
Terytoria zależne
Integralne części
państw położonych poza
Australią i Oceanią

Szablon:Link FA

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hawaje&oldid=30593191”