Wolbrom

Szablon:POL miasto infobox Wolbrom (niem. Wolfram, Wohlborn, dawniej civitas Wolwrami, Wolwram, Nowe Miasto Wolwramów) – miasto w woj. małopolskim, w powiecie olkuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wolbrom.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 8942 mieszkańców.

Wolbrom to ośrodek przemysłu gumowego, ponadto przemysłu drzewnego i metalowego.

W latach 1931-1954 siedziba gminy Dłużec.

Położenie

Wolbrom leży na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą.

Miasto jest lokalnym ośrodkiem rolniczym, przemysłowym i handlowym.

Na południe od miasta wznosi się Kamienna Góra zwieńczona stalowym milenijnym krzyżem, spod którego rozpościera się rozległy widok na Wolbrom i okolicę.

Miasto leży na źródliskowym obszarze Białej Przemszy nad Pokrzywianką i Centarą w obniżeniu, zwanym od tego miasta Bramą Wolbromską. Samo miasto zostało lokowane na cyplu wapiennym na wysokości 375-380 m n.p.m.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,12 km².

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. katowickiego.

Demografia

Rok	Liczba mieszkańców	W tym Żydów
2010	9011	brak danych
2009	9088	brak danych
2008	9122	brak danych
2007	9156	brak danych
2006	9178	brak danych
2005	9199	brak danych
2004	9232	brak danych
2003	9320	brak danych
2002	9367	brak danych
2001	9429	brak danych
1960	6697	brak danych
1945	5437	brak danych
1939	10269	brak danych
1880	ok. 6000	ok. 5000
1867	3085	2028
1857	2504	1479
1827	1987	brak danych
1820	1985	1059
1787	967	239

Historia

W 1886 r. pożar, który wszczął się na ulicy Miechowskiej, strawił jedną trzecią całego miasta, tj. 136 nieruchomości.

W lipcu 1904 r. pożar strawił 2/3 części miast, czyli ok. 246 nieruchomości. Ogień wszczął się na ulicy około godz. 12 w nocy na ulicy Szydłowieckiej i w ciągu niespełna 2 godzin objął zachodnią i północną połać Rynku i ul. Szydłowiecką. Pożar zniszczył ponadto ulice: Lgocką, Szkolną, Bożniczą, Pilicką i Krzywą, niszcząc do szczętu w tej dzielnicy cały majątek Wolbromia.

We wrześniu 1906 r. pożar zniszczył 44 nieruchomości, a w tej liczbie nowo wybudowaną remizę straży, której pomimo energicznej akcji ratunkowej obronić się nie udało.

W listopadzie i grudniu 1914 r. Wolbrom wszedł w strefę linii bojowej i przez 6 tygodni był nieustannie ostrzeliwany. Od granatu, który uderzył w jeden z domów na ulicy Żarnowieckiej, zapalił się dom, a od niego zajęły się sąsiednie dwa domy, które prawie całe doszczętnie spłonęły.

W 1949 roku zmieniono nazwy kilku ulic. I tak ul. Miechowską przemianowano na ul. Armii Czerwonej, z ul. Polnej na ul. Wyzwolenia, z ul. Bóżniczej na ul. Krótką, z ul. Sióstr Karmelitanek na ul. Boczną, z ul. Pierackiego na ul. 1 Maja. W niektórych przypadkach powrócono do pierwotnej nazwy. Pozostałe przypominają o „uroku” tamtych lat.

Przemysł i rozwój

Szablon:Źródła Szablon:Kryteria Pod koniec XIX w., gdy liczba mieszkańców Wolbromia znacznie wzrosła, w miasteczku zaczął rozwijać się handel i rzemiosło szewskie. Okolica zaczęła rosnąć w siłę w wyniku decyzji cara Aleksandra III, który w 1885 r. podpisał statut Towarzystwa Drogi Żelaznej Dęblińsko-Dąbrowskiej. Jej trasa przecinała wolbromską gminę. Rozpoczęła się budowa liczącego 433 wiorst torowiska kolejowego, dworców, peronów, infrastruktury.

Okoliczni chłopi znajdowali zatrudnienie przy komunikacyjnej inwestycji, inni wzbogacali się sprzedając ziemię pod drogę żelazną. Wybudowany wówczas budynek dworca kolejowego IV klasy stoi po dzień dzisiejszy.

Do 1992 r. istniały Wolbromskie Zakłady Przemysłu Gumowego Stomil, które zostały przekształcone w szereg niezależnych od siebie spółek.

• Fabryka Taśm Transporterowych Wolbrom S.A. – przemysł gumowy
• Tebamix Sp. z o.o. Zakład Badawczo-Produkcyjny – przemysł gumowy
• Wolmot Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Produkcyjne Wyrobów Gumowych – przemysł gumowy
• Fagumit Fabryka Węży Gumowych i Tworzyw Sztucznych Sp. z o.o. – przemysł gumowy
• Interszczel Sp. z o.o. – przemysł gumowy
• FBO Wolbrom S.A. – przemysł gumowy
• WOSTAL – Zakłady Mechaniczno-Kuźnicze – przemysł Metalowy
• TRI Poland (druga pod względem wielkości fabryka części do samochodów w Europie) – Samochodowy
• Storem Sp. z o.o. – przemysł Budowlany
• „Elektrociepłownia” Sp. z o.o. – przemysł Energetyczny

Architektura

Kościół pw. MB Niepokalanego Poczęcia

Obecna siedziba wolbromskiego magistratu powstała w latach 70. XX w. W okresie rozkwitu miasta w tym samym miejscu znajdowała się zajazd.

Wolbrom można podzielić na dwie części, zaś ową granicą są tory kolejowe. Fragment z rynkiem i starą zabudową stanowi pierwotny rejon lokacyjny. Na rozbudowę nowej części miały wpływ dwa czynniki: kolej oraz zakłady stomilowskie. Obecne granice Wolbromia w większości pokrywają się z tymi pierwszymi, czyli lokacyjnymi.

W Wolbromiu jest 88 ulic (razem z Rynkiem).

We wschodniej połaci Rynku, otoczony XIX w. kamieniczkami stoi pomnik Jana Kilińskiego ufundowany przez wolbromski Cech Szewski w 1924 r. W rynku zachowało się sporo kamienic z końca XIX w. (nr 2-7, 14, 18-25). Niestety w większości z biegiem lat utraciły one cechy stylowe. We północno-wschodnim narożniku Rynku wznosi się kościół parafialny św. Katarzyny Aleksandryjskiej, którego obecny, XVII w. budynek zawdzięcza się sprowadzonum w 1628 r. przez ks. Marcina Wolbrama Kanonikom Regularym Laterańskim z krakowskiego Kazimierza. Również z XVII w. pochodzi budynek klasztorny, który pełnić dziś funkcję plebanii.

Rynek w Wolbromiu – styczeń 2009

Układ centrum miasta pochodzi z okresu lokacji, ośrodkiem jego jest kwadratowy Rynek. Zabudowa najstraszej części Wolbromia cechuje charakterystyczna, małomiasteczkowa zabudowa. W zabudowie Rynku dominują piętrowe kamienice z końca XIX w., a okoliczne ulice nieco uboższe parterowe budynki z profilowanymi gzymsami i sieniami na przestrzał. Taką zabudową w większości cechuje się ul. Miechowska (nr 20, 24, 26, 28 i 30).

U zbiegu ul. Mariackiej i ul. Kościuszki znajduję się barokowy, modrzewiowy Kościółek pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny (zwany Kościółkiem Mariackim). Został ufundowany w 1638 r. przez ks. Marcina Wolbrama jako kościół przyszpitalny. Szpital – przytułek dla ubogich, starców i kalek znajdował się po drugiej stronie ulicy (dziejszy budynek przy ul. Kościuszki 20). Przy ul. Krótkiej znajduje się budynek zbudowanej w XIX w., dawnej szkoły żydowskiej, od 1945 r. pełniący funkcję magazynu. Po jego północnej stronie wzniosiła się XVIII w. synagoga, wyburzona w 1956 r.

Zabytki

• Kościół św. Katarzyny w Wolbromiu
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Wolbromiu (zwany Kościółkiem Mariackim)

Obiekty historyczne

• budynek dawniej szkoły żydowskiej (obecnie magazyn), ul. Krótka
• cmentarz żydowski, ul. Skalska
• Kapliczka Jezusa Frasobliwego z 1918 r., ul. Miechowska
• Wieża strażnicy OSP z 1893 r., ul. Strażacka

Nieistniejące

Nieistniejąca już kapliczka przy ul. Łukasińskiego z 1915 r.

• Kapliczka w pobliżu Kamiennej Góry z 1915 r. (na jej miejscu wznosi się nowa kapliczka), ul. Łukasińskiego
• Synagoga (zburzona w 1956 r.)

Pomniki i miejsca pamięci

• pomnik Jana Kilińskiego (ul. Rynek)
• pomnik upamiętniający ofiary holokaustu (ul. 20 Straconych)
• pomnik poświęcony żołnierzom polskim ze wszystkich frontów i partyzantom, ul. Kamiennogórska

Podział miasta

os. Skalska

Dzielnice

• Stare Miasto
  • Pompka
  • Kozina
  • Kapkazy
  • Szwedy
• Nowe Miasto

Osiedla mieszkaniowe

• os. Bolesława Chrobrego
• os. Władysława Łokietka
• os. Wąwóz – Kapkazy
• os. Skalska
• os. XX-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
• os. Domów Jednorodzinnych im. Łukasińskiego
• os. Wiejska

Komunikacja

Podstawowym połączeniem komunikacyjnym jest droga krajowa Olkusz – Miechów oraz dodatkowo droga z Krakowa do Pilicy i Żarnowca. Przez miasto biegnie zelektryfikowana linia kolejowa ze stacją w Wolbromiu i trzema przystankami na terenie gminy oraz szerokotorowa linia hutniczo-siarkowa.

Turystyka

ul. Piłsudskiego

Przy ul. 20 Straconych widnieje płyta pamiątkowa na miejscu rozstrzelania przez hitlerowców 20 osób schwytanych w 1943 r. w łapance ulicznej. Ich mogiła znajduje się na cmentarzu przy ul. Miechowskiej. Zespół tego cmentarza ma charakterystyczny kwaterowy układ, a najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 70. XIX w. 1 listopada 1993 r. oddano do użytku Kaplicę Pogrzebową, w której odtąd odbywają się uroczystości pogrzebowe. Na drugim końcu miasta, przy ul. Skalskiej przetrwał fragment dawnego cmentarza żydowskiego z początków XIX w., a w okolicznych lasach widnieją mogiły ofiar holocaustu. Wartość zabytkową mają również liczne w mieście figury i krzyże przydrożne z przełomu XIX i XX w.

• Zalew „Nerka”, Zalew Wolbromski i Park

W Wolbromiu istnieje zbiornik wodny tzw. Nerka o pow. ok. 1,5 ha a na północ od miasta Zalew Wolbromski o pow. 20 ha obydwa stanowiące miejsca do wędkowania. Kąpiel jest zakazana. Przy ul. Konopnickiej położony jest wolbromski park w którym, został wybudowany plac zabaw dla dzieci oraz skatepark. Przez park przepływa rzeka Pokrzywianka.

Panorama Zalewu wolbromskiego z przystani

• Kamienna Góra

Na południe od miasta wznosi się Kamienna Góra zwieńczona stalowym milenijnym krzyżem spod którego rozpościera się rozległy widok na Wolbrom i okolicę.

Panorama Wolbromia z Kamiennej Góry

Na rozdrożach ulicy Łukasińskiego i polnej drogi, tuż za Rajami, w pobliżu tzw. Kamiennej Góry mieściła się kapliczka powstała w 1915 r. dla upamiętnienia miejsca, w którym polegli austriaccy żołnierze. Wewnątrz znajdował się obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Przez długi czas w kapliczce odbywały się lekcje religii prowadzone przez siostry karmelitanki. Kapliczka została rozebrana w lipcu 2008 r., w jej miejsce powstała nowa.

Edukacja

Na terenie miasta funkcjonują 2 przedszkola, 2 szkoły podstawowe, 3 gimnazja, Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna oraz Zespół Szkół, w skład którego wchodzą: Liceum Ogólnokształcące, Liceum Profilowane, Technikum Agrobiznesu, Zasadnicze Szkoły Zawodowe oraz Liceum Uzupełniające dla dorosłych.

Zespół Szkół im. Romualda Traugutta

• Przedszkola
  • Przedszkole Publiczne Nr 1 im. Misia Uszatka
  • Przedszkole Publiczne Nr 2
• Szkoły podstawowe
  • Szkoła podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła podstawowa nr 2
• Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im. Św. Królowej Jadwigi
  • Gimnazjum nr 2 im. Adama Mickiewicza
  • Gimnazjum nr 3

Zespół Szkół im. Romualda Traugutta:

• Licea
• Technikum
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa

Kultura

Samolot MIG w parku przy Centrum Kultury

Stadion

Życie kulturalne miasta i całej gminy skupia się w Miejskim Ośrodku Kultury, który ma siedzibę przy ul. Leśnej 2.

Placówki kulturalne

• Kino Radość
• Miejski Ośrodek Kultury
• Gminne Centrum Promocji i Informacji
• Miejska Biblioteka Publiczna
• Zespół Pieśni i Tańca Wolbromiacy

Cykliczne imprezy

Dni Wolbromia

Impreza odbywa się cyklicznie od ośmiu lat. Ma formę trwającego trzy dni święta miasta, podczas którego odbywają się liczne festyny, parady oraz imprezy rekreacyjne i kulturalne. Tradycyjnie zapraszane są na Dni Wolbromia delegacje partnerskich miast z Węgier i Niemiec.

Rok	Zespoły
2011	Kombii
2008	Ptaky, Coma, Skaldowie
2007	Wędrowne Gitary, Leszcze
2006	Golec uOrkiestra
2005	Alergen, Goście... goście, Pidżama Porno, KSU, Nana, In-Grid, Kult (odwołany)

Patriotyczne

• Rocznicy Uchwalenia Konstytucji 3 Maja
• Patrona Straży Pożarnej Św. Floriana

Centrum kultury

• Filia Szkoły Muzycznej Casio
• Szkoła tańca towarzyskiego Wena
• Grupa Teatralna Moderna

Projekty integracyjno-aktywizujące

• Nowe Horyzonty
• Uniwersytet Trzeciego Wieku

Sport

Zalew wolbromski

Basen

Klub Sportowy Przebój ma sekcje: piłki nożnej, łuczniczą, szachową i brydża sportowego.

Kościół pw. Św. Katarzyny

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego wraz z plebanią

Wspólnoty wyznaniowe

Parafie rzymskokatolickie

Parafia pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej Dziewicy i Męczennicy

Parafia św. Katarzyny przy wolbromskim rynku została erygowana prawdopodobnie w XV w. Kościół parafialny został wzniesiony na przeł. XV w. i XVI w. Obecny kształt świątynia zyskała w XVII w. Konsekrowany został w 1692 r. Kościół św. Katarzyny może poszczycić się pięknymi obrazami Pana Jezusa na krzyżu, św. Katarzyny – patronki kościoła oraz Matki Bożej Pocieszenia.

Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego

Budowa kościoła rozpoczęła się w 1989 r. Kościół został konsekrowany i poświęcony w 2000 r. przez bp Adama Śmigielskiego. Wnętrze kościoła zaprojektował Jan Funek, artysta z Krakowa. Powstał ołtarz główny, ołtarz maryjny w osobnej kaplicy, przygotowano 58 ławek, konfesjonały, okna, nagłośnienie, wreszcie malowanie.

Zbory

Zbór Świadków Jehowy

• Sala Królestwa
• Liczba wyznawców: ok. 90 głosicieli

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie	Kraj
Waltershausen	Niemcy
Domaszék	Węgry

Ciekawostki

• Film kręcony w Wolbromiu

Próba mikrofonu to film krótkometrażowy wyreżyserowany przez studenta Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Tomasza Jurkiewicza. Jest to opowieść o młodym, dwudziestoletnim sprzedawcy biletów w kasie PKP, któremu świat marzeń myli się z rzeczywistością. Film zrealizowany był w Wolbromiu przy nieocenionej pomocy mieszkańców i tutejszych instytucji. Sceny kręcone m.in. na terenie wolbromskiej stacji PKP, ul. Ogrodowej, w budynku poczty. W filmie wystąpili: Paweł Tomaszewski, Olga Bołądź, Ewelina Starejki. Film ze specjalnym udziałem Tomasza Kota. Film kręcono w 2006 r.

• „Biała plebania w Wolbromiu”

Kazimierz Koźniewski, swą skłonność do artykułów-donosów wyraził kiedyś w haniebnej broszurce „Biała plebania w Wolbromiu”. Pisze w niej m.in. – Chcieli pić wódkę, grabić, mordować – a czynili to jeszcze goręcej, gdy ich sumienie uspokajano bluźnierczym powoływaniem się na słowo Boże. Jej tematyka jest związana z powstaniem pierwszej mafii w Polsce. Wolbromska plebania jest tutaj terrorystyczną centralą, z której duchowni wydają polecenia zdegenerowanej bandzie. Dramatyczną rozmowę księdza z Grabińską Koźniewski podsumowuje: Ksiądz Oborski zdecydował: chłopiec musi zostać zamordowany. Tak będzie lepiej! Utwierdził więc Grabińską w jej dzieciobójczych planach swym najwyższym autorytetem. Rozgrzeszył z góry morderców sam stając z nimi w jednym szeregu.

• Kapliczka przy ul. Miechowskiej

Od mieszkańców miasta można usłyszeć, że postawiono ją w miejscu, gdzie odpoczywał marszałek Józef Piłsudski po walkach pod Krzywopłotami. Postawiona przez Piotra Rogalskiego, modernizowana przez Mirosława Grelewicza w 2007 r. Dawniej kapliczka stała pomiędzy czterema wielkimi lipami. (źródło Helena Rogalska)

Osoby

Honorowi obywatele

• gen. broni Stanisław Targosz
• prof. Konstanty Andrzej Kulka
• prof. Felix Mitelman
• gen. Bolesław Nieczuja-Ostrowski
• Akira Miyata

Pochodzą z Wolbromia

• Konstanty Andrzej Kulka – skrzypek i pedagog, również Honorowy obywatel miasta.
• Iwona Strzałka – reżyser i scenarzystka.
• Piotr Wojciech Wójcik – poseł I i III kadencji Sejmu.
• Konstanty Pogłódek – ks. mjr Konstanty Pogłódek.

Linki zewnętrzne

• Wolbrom – Miejsko-Gminny Serwis Informacyjny
• Wolbrom, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 825 .