Orzysz: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 09:22, 24 lis 2012

Szablon:POL miasto infobox

Orzysz

Orzysz (niem. Arys^[1], prus. Aris) – miasto w Polsce, położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, nad rzeką Orzyszą, między jeziorami Sajnem i Orzyszem. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Orzysz. W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa suwalskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 5732 mieszkańców^[2]. Drugie co do liczby mieszkańców miasto w powiecie piskim. Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,17 km²^[3].

Nazwa

12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Orzysz^[1]; jest to spolszczona nazwa niemiecka.

Historia

Historia miasta sięga XV wieku – 2 marca 1443 r. ulokowano nad jeziorem Aris osadę o nazwie Neudorf (pol. „nowa wieś”). Przywilej lokacyjny ustanowił Konrad von Erlichshausen. Nazwa ta nie przyjęła się, już w początkach XVI wieku w dokumentach krzyżackich występuje jako Aris, później Arys. Miejscowość rozbudowała się wzdłuż szlaku handlowego, przyjmując formę ulicówki. W XIX w. Orzysz otrzymał przywilej odbywania stałych targów i dorocznych jarmarków. Prawa miejskie uzyskał w 1725 r. z rąk króla Fryderyka Wilhelma I Pruskiego. Od 1753 r. stacjonował w Orzyszu garnizon wojskowy. W 1890 r. w okolicy założono poligon wojskowy, znany jako poligon Orzysz. Powstanie i rozbudowa poligonu oraz związane z tym inwestycje wojskowe przyczyniły się do rozwoju miasta. Na początku XX w. uruchomiono połączenia kolejowe – w 1908 r. z Piszem i Giżyckiem, a w 1911 r. z Mrągowem i Ełkiem. W czasie I wojny światowej miasto okupowali Rosjanie (listopad 1914 – luty 1915). W Orzyszu w 1940 r. zmarł poeta mazurski Michał Kajka, urodzony w miejscowości Ogródek (ok. 15 km od Orzysza). W 1945 r. miasto, częściowo zniszczone, zostało włączone do Polski.

Zabytki

Kościół pw. Matki Boskiej Szkaplerznej – wzniesiony w 1530 r. i później przebudowany. Świątynia o niskim korpusie przykrytym dwuspadowym dachem ma niewielką wieżę, ozdobioną półkolistymi podwójnymi blendami. Wewnątrz jest współczesne wyposażenie. Ołtarz z 1948 roku.
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – eklektyczny budynek o wiejskim charakterze, położony przy ulicy Ełckiej. Jest to budynek z dekoracjami na fasadzie. Powstał w 1913 roku. W środku na belkowym stropie umieszczone są malowidła przedstawiające anioły, sceny z życia Jezusa oraz symbole chrześcijaństwa.

Garnizon Orzysz

Osobny artykuł: Garnizon Orzysz.

Miasto zawsze związane było z wojskiem. W ostatnich latach stacjonowały (stacjonują) tu m.in.:

32 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych
7 Oddział Dyscyplinarny (karna Jednostka Wojskowa)
4 Suwalska Brygada Kawalerii Pancernej im. gen. bryg. Zygmunta Podhorskiego
Litewsko-Polski Batalion Sił Pokojowych
15 Mazurski Batalion Saperów
pododdziały 15 Giżyckiej Brygady Zmechanizowanej

Wspólnoty wyznaniowe

kościół rzymskokatolicki pw. Matki Boskiej Szkaplerznej
kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
kaplica rzymsko-katolicka (wojskowa) pw. Królewicza Kazimierza
cerkiew prawosławna św. Jerzego – parafialna
Sala Królestwa Świadków Jehowy^[4]

Wybitni mieszkańcy

19 września 1912 r. urodził się Kurt Sanderling, dyrygent niemiecki pochodzenia żydowskiego. W latach 1935–1960 przebywał na emigracji w Związku Radzieckim, od 1960 r. w Berlinie Wschodnim. Zmarł 18 września 2011 r. w Berlinie.

Komunikacja

Główne drogi przebiegające przez Orzysz:

Drogi krajowe

16 Grudziądz – Olsztyn – Mrągowo – Orzysz – Ełk – Ogrodniki
63 Węgorzewo – Giżycko – Orzysz – Kolno – Łomża – Sławatycze

Miasto nie posiada obwodnicy, ruch tranzytowy odbywa się głównymi ulicami miasta. W ostatnich latach zmodernizowano drogi przebiegające przez miasto, jak również drogi wylotowe w kierunku Ełku i Pisza. Planuje się budowę obwodnicy i ronda w związku z przebudową drogi krajowej nr 16 (S16).^{[potrzebny przypis]}

Orzysz położony jest przy linii kolejowej Olsztyn – Ełk. Znajduje się tu stacja kolejowa Orzysz. Od września 2009 r. ruch pasażerski jest zawieszony. Infrastruktura kolejowa (gruntownie zmodernizowana) pozwala na przewóz wojsk z głębi kraju i z zagranicy na ćwiczenia na pobliskim poligonie oraz powrót tych wojsk do macierzystych garnizonów. Komunikację autobusową (lokalną) zapewniają przedsiębiorstwa PKS Pisz oraz Przewozy Pasażerskie Arkadiusz Gietek. Kursy autobusowe dalekobieżne realizują inne oddziały PKS-u. Orzysz posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Olsztynem, Ełkiem, Giżyckiem, Piszem, Węgorzewem, Łomżą, Białymstokiem, Warszawą i Lublinem (w sezonie letnim – z Hrubieszowem i Chełmem).^{[potrzebny przypis]}

Współpraca międzynarodowa

Szablon:Źródła Miasta i gminy partnerskie:

↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.
↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy

[MP-1] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[Ludność2010-12-2] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-06-10. ISSN 1734-6118.

[3] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.

[4] Sala Królestwa Świadków Jehowy

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 21: / Linia 21: @@
  |populacja             = 5732
  |rok populacji         = 2010
- |gęstość               = 702 os./km2
+ |gęstość               = 702
  |strefa numeracyjna    = (+48) 87
  |kod pocztowy          = 12-250

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Miasto	Orzysz
Części miasta	Działy Orzyskie Grądy Podmiejskie
Wsie	Chmielewo Cierzpięty Czarne Dąbrówka Drozdowo Dziubiele Gaudynki Gorzekały Góra Grądy Grzegorze Kamieńskie Klusy Mikosze Mikosze-Osada Nowa Wieś Nowe Guty Odoje Ogródek Okartowo Osiki Pianki Rostki Skomackie Strzelniki Tuchlin Ublik Wierzbiny Zastrużne
Części wsi	Bogaczewo Dąbrowa Dąbrówka Mała Kępa Koziaki Koźle-Leśniczówka Stary Ogródek Zdęgowo Zdęgówko
Kolonia	Aleksandrowo
Osady	Aleksandrowo Buwełno Dziubiele Małe Grądy Podmiejskie Matyszczyki Okartowo-Przystanek Okartowo-Tartak Suchy Róg Sumki Szwejkówko Wężewo
Osady leśne	Rzęśniki Tuchlin Tyrkło
Inne miejscowości	Golec Górki Oszczywilki

Miasta	Biała Piska Orzysz Pisz Ruciane-Nida
Gminy miejsko-wiejskie	Biała Piska Orzysz Pisz Ruciane-Nida

Przynależność wojewódzka	okręg mazurski (1945–46) woj. olsztyńskie (od 1946)
Miasta	Biała Piska (Biała) Orzysz Pisz Ruciane-Nida (od 1966)
Osiedla (1954–72)	Ruciane (1958–65)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Biała Piska (Biała) (1946–54 i od 1973) Drozdowo (1945 i 1946–54) Drygały (1945–54) Karwica (1945) Karwik (1945–46) Kocioł (1945) Kożuchy (1945–46) Kumielsk (1946–54) Mikosze (1945) Okartowo (Okertowo) (1945–46) Orzysz (1946–54 i od 1973) Pietrzyki (1945–46) Pisz (1946–54 i od 1973) Rostki (1945) Różyńsk Wielki (Rosińsko) (1945–54) Ruciane-Nida (od 1973) Trzonki (1946–54) Turośl (1945) Turowo (1945) Wejsuny (1945 i 1946–54) Wiartel (1945–54)
Gromady (1954–72)	Biała Piska (1954–72) Bogumiły (1954–61) Chmielewo (1954–61) Ciesina (1954–71) Dąbrówka (1954–72) Drygały (1954–72) Kożuchy (1954–59) Kumielsk (1954–72) Nowe Guty (1954–57) Orłowo (1954–57) Orzysz (1954–72) Pianki (1954–57) Pisz (1954–72) Pogorzel Wielka (1954–59) Rostki (1954–57) Różyńsk Wielki (1954–72) Ruciane (← 1955–57) Skarzyn (1954–71) Stare Guty (1954–61) Szczechy Wielkie (1954–72) Turośl (1971–72) Wejsuny (1954–72) Wiartel (1954–71)