Język fryzyjski

Frysk

Klasyfikacja genetyczna
{{{klasyfikacja}}}
Status oficjalny
Organ regulujący	?↗
Ethnologue	2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1	fy
ISO 639-2	fri
ISO 639-3	{{{iso3}}}
Glottolog	fris1239
GOST 7.75–97	фри 750
WALS	fri
SIL	FRY
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku zachodniofryzyjskim Słownik języka zachodniofryzyjskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

{{Język infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | klasyfikacja = | iso3 = Nieznane pola: "rodzina", "język", "przymiotnik2", "rodzaj", "przymiotnik", "kraj, region1", "agencja", "pozycja", "kolor", "kraj, region2", "liczba" oraz "barwa".

Język fryzyjski (Frysk) to język, którym posługują się Fryzowie. Fryzyjski składa się z wielu dialektów, często bardzo się od siebie różniących.

Po fryzyjsku mówi ok. 400 tys. osób, głównie w Holandii w prowincji Fryzja, a także w niemieckich landach Dolna Saksonia (region Saterland, region Fryzja Wschodnia) i Szlezwik-Holsztyn (region Fryzja Północna) oraz na Wyspach Fryzyjskich.

Ogólna charakterystyka

Język fryzyjski jest podobny do staroangielskiego (także do współczesnego angielskiego), niderlandzkiego i dolnoniemieckiego.

Język fryzyjski należy do grupy języków zachodniogermańskich, jest silnie zróżnicowany terytorialnie i nie występuje w postaci jednolitego języka ponaddialektalnego. Najstarsze zabytki tego języka pochodzą z XIII – XV wieku. Od XVI wieku oficjalnym językiem kulturalnym był niderlandzki, natomiast językiem literatury ludowej był zachodni dialekt Kleifries. Właśnie w tym języku pisał Gysbert Japiks – twórca podstaw literatury fryzyjskiej. W Niderlandach, w użyciu jest język zachodniofryzyjski, dzielący się na dialekty: Noordfries, Oostfries i Westerlauwers Fries (tzw. Westfries), używa się również holenderskiego i tzw. fryzyjsko–miejskiego, który jest mieszanką holenderskiego i fryzyjskiego. Istnieje również język literacki (standert frysk). Fryzowie, mieszkający w Niemczech, mówią językami północnofryzyjskim (na zachodnim wybrzeżu Szlezwika – Holsztynu) i wschodniofryzyjskim (w Dolnej Saksonii). Ponadto używają języków niemieckiego, dolnoniemieckiego i duńskiego.

Współczesny zasięg języka fryzyjskiego

Ojcze Nasz po fryzyjsku

Us Heit yn 'e Himel,
lit jo namme hillige wurde,
lit jo keninkryk komme,
lit jo wil dien wurde
op ierde likegoed as yn 'e himel.
Jou ús hjoed ús deistich brea
en ferjou ús ús skulden,
sa't wy ús skuldners ek ferjûn hawwe;
en lit ús net yn fersiking komme,
mar ferlos ús fan 'e kweade.
want jowes is it keninkryk
en de krêft
en de hearlikheid
oant yn ivichheid.
Amen!

Porównanie z innymi językami

Nazwy miesięcy

Język polski	Język angielski	Język niderlandzki	Język fryzyjski
Styczeń	January	Januari	Jannewaris (Foarmoanne)
Luty	February	Februari	Febrewaris (Sellemoanne)
Marzec	March	Maart	Maart (Foarjiersmoanne)
Kwiecień	April	April (Grasmaand)	April (Gersmoanne)
Maj	May	Mei (Bloeimaand)	Maaie (Blommemoanne)
Czerwiec	June	Juni (Zomermaand)	Juny (Simmermoanne)
Lipiec	July	Juli (Hooimaand)	July (Heamoanne)
Sierpień	August	Augustus	Augustus (Rispmoanne)
Wrzesień	September	September (Herfstmaand)	Septimber (Hjerstmoanne)
Październik	October	Oktober (Wijnmaand)	Oktober (Wynmoanne)
Listopad	November	November (Slachtmaand)	Novimber (Slachtmoanne)
Grudzień	December	December (Wintermaand)	Desimber (Wintermoanne)

W językach niderlandzkim i fryzyjskim, miesiące, prócz nazw pochodzących z łaciny, mają swoje alternatywne, germańskie nazwy (niekiedy po kilka). Podano je w nawiasach, o ile niderlandzkie i fryzyjskie mają ten sam źródłosłów.

Język fryzyjski a język niderlandzki

Gramatyka

• Przyimki:

Język niderlandzki	Język fryzyjski	Uwagi
door	troch	"przez"
in	yn	"w"
met	mei	"z"
onder	ûnder	"pod"
van	fan	"od" (odpowiednik angielskiego of)
voor	foar	"dla"

• • Wyrażenie niderlandzkie in de w języku fryzyjskim skraca się do yn'e.

• Zaimki nieokreślone:

Język niderlandzki	Język fryzyjski	Uwagi
andere	oare	"inny"
vele	protte	"dużo"

• Spójniki:

Język niderlandzki	Język fryzyjski	Uwagi
als	as	"jako"
en	en	"i"
alleen	alleen	"tylko"
maar	mar	"ale"

Różnice w ortografii

• Niderlandzkiemu c przed a, o, u lub przed spółgłoską t odpowiada fryzyjskie k, ale nie musi być odwrotnie: nid. combinatie, factoren - fryz. kombinaasje, faktoaren.
• Literze v w wyrazach niderlandzkich odpowiada f we fryzyjskich, choć niekoniecznie w odwrotną stronę: nid. variatie - fryz. farjaasje. Są wyjątki od tej reguły, głównie tam, gdzie v czyta się jak polskie "w" (np. w wyrazach zakończonych -ieve (fryz. -ive).
• Niderlandzkiej grupie -th- odpowiada fryzyjskie -t-, ale nie musi być odwrotnie: nid. theorie, methode - fryz. teory, metoade.

• Przedrostki:

Język niderlandzki	Język fryzyjski	Uwagi
aan-	oan-
ge-		Zwykle pomijany we fryzyjskim
hoofd-	haad-	"główny"
in-	yn-
on-	ûn-
onder-	ûnder-
ont-	ûnt-
over-	oer-
semi-	semy-	"pół-"
tegen-	tsjin-
toe-	ta-
toegen-	ta-
uit-	út-
ver-	fer-
voor-	foar-
voort-	fuort-
zelf-	sels-
zoge-	sa-

• Przyrostki:

Język niderlandzki	Język fryzyjski	Uwagi
-ent	-int	Rzecz lub osoba, która coś wykonuje: (fryz.) presidint, assistint
-land	-lân	Końcówka nazwy państwa
-lijke	-like	Tworzenie przymiotnika lub przysłówka (odpowiednik niemieckiego -lich). Niderlandzką literę e przed tym przyrostkiem pomija się we fryzyjskim: nid. mogelijke - fryz. mooglike
-schap	-skip	Odpowiednik ang. -ship
-tie	-sje, -tje (po s)	Litera a przed końcówką -tie w niderlandzkim wyrazie jest podwajana w jego fryzyjskim odpowiedniku: nid. combinatie - fryz. kombinaasje.