Umlaut

Umlaut (dosłownie: przegłos) – zmiana brzmienia samogłoski spotykana w językach germańskich.

Umlaut w języku niemieckim

Zgodnie z transkrypcją z alfabetu niemieckiego na inne łacińskie, umlauty są zastępowane przez dodanie litery "e" po literze ze znakiem diakrytycznym oznaczającym umlaut, czyli:

• ä – æ - ae
• ö – œ - oe
• ü – ue

przykłady: Franz Neuländtner → Frnz Neulaendtner, Gerhard Schröder → Gerhard Schroeder, Müller → Mueller, für → fuer

Nowsza i starsza grafia

Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ä, ü, ö występują słowa zawsze pisane przez ae, ue, oe – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazwisk (np. Goethe, równoległe postacie Schröder i Schroeder). Zapis ä, ö i ü jako ae, oe i ue pochodzi stąd, że dawniej nie stosowano kropek, ale nadpisywano małą literkę e nad odpowiednią samogłoską. W odręcznym piśmie gotyckim pisana litera e przypomina dwie pionowe kreski, które po skróceniu przekształciły się w dwie kropki. Zastępowanie takie nie jest dopuszczalne w innych językach wykorzystujących litery ä itp., np. w języku estońskim, fińskim, szwedzkim.

Niemieckie samogłoski:

• ä oznacza tzw. "e nienapięte", czyli głoskę [ε] (polskie e) lub [ε:], przy czym ta druga raczej zastępowana jest przez długie "e napięte" [e:] (dźwięk pośredni między polskim a i e w pierwszym przypadku, oraz dźwięk pośredni między e i i [jak polskie e między spółgłoskami miękkimi], ale tylko w wyrazach gdzie ä stoi bezpośrednio przed niemym h, np. erzählen albo wählen – na oznaczenie którego alfabet niemiecki dysponuje również literą "e") -- zastępowanie [ε:] przez [e:] mimo że częste, nie jest dopuszczalne w wymowie wzorcowej.
• ö – może oznaczać głoski [ø:] lub [œ], rzadziej [ø] (stanowiące zasadniczo dźwięki pośrednie między polskim o i e)
• ü – może oznaczać głoski [y:] lub [ʏ] (stanowiące zasadniczo dźwięki pośrednie między polskim u i i)

Dla osób korzystających z popularnych edytorów tekstów w systemie operacyjnym Windows przyda się prosta metoda wpisywania liter z umlautem:

• Alt + 142 = Ä
• Alt + 132 = ä
• Alt + 153 = Ö
• Alt + 148 = ö
• Alt + 154 lub Alt + 0220 = Ü
• Alt + 129 lub Alt + 0252 = ü

W systemie Linux w środowisku graficznym umlauty wprowadza się wciskając kolejno AltGr+[ (prawy alt z klawiszem lewego nawiasu prostokątnego), a następnie właściwą samogłoskę, np:

• AltGr + [, ⇧ Shift + A = Ä
• AltGr + [, A = ä
• AltGr + [, ⇧ Shift + E = Ë
• AltGr + [, E = ë

itp.

W przypadku korzystania z klawiatury maszynistki w systemach Windows i Linux umlauty (i dierezy) wprowadza się wciskając kolejno AltGr++ (alt z klawiszem bezpośrednio na prawo od zera), a następnie właściwą samogłoskę, np:

• AltGr + +, ⇧ Shift + A = Ä
• AltGr + +, A = ä
• AltGr + +, ⇧ Shift + E = Ë
• AltGr + +, E = ë

itp.

Zobacz też:

litery z umlautem na klawiaturze komputera

• przegłos
• alternacja (oboczność)
• diereza (inne użycie tego znaku diakrytycznego)
• heavymetalowy umlaut