Jakucja

Republika Sacha

Республика Саха (Якутия)
Саха Республиката

republika
Godło Flaga
Państwo	Rosja
Siedziba	Jakuck
Prezydent	Wiaczesław Sztyrow
Premier	Jegor Borisow
Powierzchnia	3 078 125,1
Populacja (2008) • liczba ludności	948 915
• gęstość	0,3
Strefa czasowa	czas moskiewski+6:00/+7:00/+8:00, UTC+10:00/+11:00/+12:00
Języki urzędowe	rosyjski, jakucki
Położenie na mapie Rosji
Strona internetowa

{{Jednostka administracyjna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt zdjęcia =

Zdjęcie satelitarne delty Leny

Jakucja, Republika Sacha, dawniej także: Republika Jakucka, ros. Республика Саха (Якутия), jakuc. Саха Республиката – republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej (od roku 2000), położona w Dalekowschodnim Okręgu Federalnym, geograficznie stanowi wschodnią część Syberii.

Jakucja jest największą pod względem powierzchni jednostką podziału terytorialnego na świecie (spośród państw jedynie Indie, Australia, Brazylia, ChRL, USA i Kanada mają większą powierzchnię).

Władza

Zgodnie z artykułem 50 Konstytucji Republiki Sacha najwyższymi organami władzy w republice są Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen), prezydent, Sąd Konstytucyjny oraz Sąd Najwyższy.

Zgromadzenie Narodowe (Il Tumen) jest dwuizbowym parlamentem składającym się z Izby Republiki oraz Izby Przedstawicieli. Deputowani do parlamentu wybierani są na pięcioletnią kadencję spośród mieszkańców republiki urodzonych na jej terytorium lub zamieszkałych tam przez co najmniej 15 lat. Od kandydatów do parlamentu wymagana jest znajomość obu języków urzędowych republiki. Kandydat do parlamentu musi mieć co najmniej 21 lat.

Prezydent Republiki Sacha stoi na czele władzy wykonawczej. Może nim zostać wyłącznie mieszkaniec Republiki Sacha urodzony na jej terytorium i mieszkający w niej nieprzerwanie przez co najmniej ostatnich piętnaście lat. Kandydat na prezydenta musi mieć co najmniej 40 lat, nie może być jednak starszy niż 60 lat. Wybierany jest przez obywateli Republiki Sacha (Jakucja) w wyborach powszechnych, równych i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym na kadencję pięcioletnią. Ta sama osoba może być powtórnie wybrana tylko raz.

Geografia

W ramach Federacji Jakucja na wschodzie graniczy z Czukotką i obwodem magadańskim, na południowym wschodzie z Krajem Chabarowskim, na południu z obwodami amurskim i czytyjskim, na zachodzie z obwodem irkuckim i Krajem Krasnojarskim. Północna część republiki ma dostęp do Morza Łaptiewów i Morza Wschodniosyberyjskiego. W skład republiki wchodzą Wyspy Nowosyberyjskie. Sacha zajmuje blisko 1/5 powierzchni Federacji Rosyjskiej i jest największym jej podmiotem.

Jakucja położona jest w strefie klimatu kontynentalnego wybitnie suchego, o długiej zimie, z ogromną roczną amplitudą temperatur, sięgającą 100 stopni Celsjusza. Latem temperatura potrafi osiągnąć blisko +40 °C, zimą spada nierzadko do -60 °C. Większość terytorium Jakucji, z wyjątkiem części południowo-zachodniej, pokryta jest wieczną zmarzliną, co pozwoliło na zachowanie w dobrym stanie ciał dawno wymarłych zwierząt, m.in. mamutów. Republika cechuje się bardzo gęstą siecią rzeczną. Głównymi rzekami są Lena (4400 km długości), Wiluj (2650 km), Oleniok (2292 km), Ałdan (2273 km), Kołyma (2129 km), Indygirka (1726 km) i Olokma (1726 km). Około 40% terytorium Sachy położone jest za kołem podbiegunowym północnym. Głównym pasmem górskim w republice są Góry Wierchojańskie.

Lasy w Jakucji najczęściej tworzą modrzewie, brzozy i sosny.

Na faunę składają się przede wszystkim: wiewiórka, łasica syberyjska, gronostaj, zając, lis, niedźwiedź, rosomak, łoś, dziki renifer i piżmowiec. Wody obfitują w ryby.

Tylko 1% ziemi nadaje się pod uprawę.

Strefy czasowe

Jakucja jest położona na terenie trzech stref czasowych. Część zachodnia i środkowa, większe miasta Jakuck, Nieriungri, Mirny, ułus tompoński, Chandyga i Wyspy Nowosyberyjskie należą do jakuckiej strefy czasowej (YAKT) – UTC +10:00 przez cały rok. Dorzecze Jany, w tym Wierchojańsk, i ułus ust'-majski należą do władywostockiej strefy czasowej (VLAT) – UTC +11:00 przez cały rok. Wschodnia część, dorzecza Indygirki i Kołymy, z takimi miejscowościami jak Ust´-Niera, Ojmiakon, Sriedniekołymsk, Czerski należą do magadańskiej strefy czasowej (MAGT) – UTC +12:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.

Demografia

Jakuci (49,9%), Rosjanie (37,8%) i Ukraińcy (2,2%) stanowią główną część ludności republiki (według cenzusu z 2010 r.). Język jakucki jest używany przez około 25% ludności

Ludność: 949 tys. (2002)

Miejska: 610 tys. (64.3%)

Wiejska: 339 tys. (35.7%)

Mężczyźni: 464 tys. (48.9%)

Kobiety: 485 tys. (51.1%)

K:M: 1,045

Miasta i osiedla typu miejskiego

miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)

Nazwa	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców
Jakuck	Якутск	235 560
Nieriungri	Нерюнгри	65 750
Mirny	Мирный	39 359
Lensk	Ленск	24 581
Ałdan	Алдан	24 266
Ajchał	Айхал	16 129
Udacznyj	Удачный	15 520
Czulman	Чульман	10 780
Pokrowsk	Покровск	10 153
Niurba	Нюрба	10 109
Wilujsk	Вилюйск	9 963
Olokminsk	Олёкминск	9 452
Tommot	Томмот	9 034
Ust’-Niera	Усть-Нера	8 993
Żataj	Жатай	8 809
Mochsogołłoch	Мохсоголлох	7 050
Chandyga	Хандыга	6 950
Niżnyj Kuranach	Нижний Куранах	6 861
Tiksi	Тикси	5 681
Czernyszewskij	Чернышевский	5 230
Bierkakit	Беркакит	4 925
Sieriebrianyj Bor	Серебряный Бор	4 836
Pieleduj	Пеледуй	4 658
Sangar	Сангар	4 477
Batagaj	Батагай	4 090

Podział administracyjny

Podział administracyjny kraju

Pod względem administracyjnym terytorium Jakucji podzielone jest na 34 ułusy (odpowiadające rejonom w większości innych podmiotów federacji Rosyjskiej. Dwa największe miasta kraju – Jakuck i Neriungri nie wchodzą w skład żadnego ułusu i stanowią miasta wydzielone.

Ułusy Jakucji:

• Ułus abyjski (ros. Абыйский улус)
• Rejon ałdański (ros. Алданский район)
• Ułus ałłaichowski (ros. Аллаиховский улус)
• Ułus amgiński (ros. Амгинский улус)
• Narodowy (dołgańsko-ewenkijski) ułus anabarski (ros. Анабарский национальный (долгано-эвенкийский) улус)
• Ułus bułuński (ros. Булунский улус)
• Ułus changałaski (ros. Хангаласский улус)
• Ułus czurapczyński (ros. Чурапчинский улус)
• Ułus eweno-bytantajski (ros. Эвено-Бытантайский улус
• Ułus gorny (ros. Горный улус)
• Ułus kobiajski (ros. Кобяйский улус)
• Ułus leński (ros. Ленский улус)
• Ułus miegino-kangałaski (ros. Мегино-Кангаласский улус)
• Ułus mirniński (ros. Мирнинский улус)
• Ułus momski (ros. Момский улус)
• Ułus namski (ros. Намский улус)
• Ułus niurbiński (ros. Нюрбинский улус)
• Ułus niżniekołymski (ros. Нижнеколымский улус)
• Wyspy Nowosyberyjskie
• Ułus ojmiakoński (ros. Оймяконский улус)
• Ułus oleniocki (ros. Оленёкский улус)
• Ułus olokmiński (ros. Олёкминский улус)
• Ułus sriedniekołymski (ros. Среднеколымский улус)
• Ułus suntarski (ros. Сунтарский улус)
• Ułus tattiński (ros. Таттинский улус)
• Ułus tompoński (ros. Томпонский улус)
• Ułus ust-ałdański (ros. Усть-Алданский улус)
• Ułus ust-jański (ros. Усть-Янский улус)
• Ułus ust-majski (ros. Усть-Майский улус)
• Ułus wierchniekołymski (ros. Верхнеколымский улус)
• Ułus wierchniewilujski (ros. Верхневилюйский улус)
• Ułus wierchojański (ros. Верхоянский улус)
• Ułus wilujski (ros. Вилюйский улус)
• Ułus żygański (ros. Жиганский улус)

Historia

Obszary nad główną rzeką Jakucji, Leną, zamieszkane były już od czasów prehistorycznych. W etnogenezie współczesnych Jakutów wzięli udział przede wszystkim przedstawiciele turkojęzycznych ludów pasterskich, którzy przybyli na obszary nad Leną znad Angary i terytoriów nadbajkalskich. Spotkali się oni z zamieszkałymi tu już wcześniej narodami, do których należeli przede wszystkim Tunguzi (Ewenkowie) i Dołganie. Za datę włączenia Jakucji w skład państwa rosyjskiego uznaje się 1632, kiedy wyprawa wojskowego Piotra Biekietowa wzdłuż rzeki Leny doprowadziła do założenia tam rosyjskich stanowisk wojskowych i obłożenia Jakutów obowiązkowymi dostawami na rzecz caratu, w których skład wchodziły zwłaszcza mające ogromną wartość skóry zwierząt futerkowych. Już w 1638 powstał jakucki ujezd, przemianowany w 1775 na prowincję jakucką, a potem obwód jakucki w składzie guberni irkuckiej. Od drugiej połowy XVII wieku następowało osiedlanie się tutaj wprowadzających swe tradycje rolnicze Rosjan, którzy przedsiębrali także próby chrystianizacji autochtonicznych narodów. W XVII i XVIII wieku Jakucja staje się obszarem zsyłek. Trafiali tu również polscy powstańcy. Władza radziecka została w Jakucji wprowadzona ostatecznie w 1922. 27 kwietnia 1922 Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy zadecydował o powstaniu Jakuckiej ASRR w składzie Rosyjskiej FSRR. Pod koniec lat 20. zaczyna się rozwój przemysłu, zwłaszcza górnictwa węgla. Jego dynamika jest jednak raczej niewielka, a produkcja przeznaczona na potrzeby regionu. W późniejszych czasach Jakucja ze względu na wielką ilość różnych bogactw naturalnych odegrała ogromną rolę w rozwoju radzieckiej gospodarki. Po II wojnie światowej władze radzieckie zajęły się zwłaszcza wydobyciem diamentów, dla którego potrzeb zbudowano rozległą infrastrukturę w postaci fabryk, dróg, portów lotniczych, elektrowni. Powstały wtedy górnicze miasta Mirny, Udacznyj, Ajchał. Od 1974 zaczęto stosować technologię odkrywania pokładów rud diamentowych za pomocą podziemnych wybuchów atomowych. To one właśnie są przyczyną zwiększonego poziomu radiacji w niektórych obszarach republiki i włączenia jej w 1996 w rosyjski rządowy program likwidacji skutków promieniowania atomowego.

Republika Sacha w składzie Federacji Rosyjskiej powstała w 1992. Pierwszym jej prezydentem został Michaił Nikołajew. 4 kwietnia 1992 Rada Najwyższa Republiki Sacha przyjęła tekst Konstytucji. 27 stycznia 2002 stanowisko prezydenta objął Wiaczesław Sztyrow.

Gospodarka

Wiodącą gałęzią przemysłu Jakucji jest wydobycie diamentów (o wartości ponad 1,7 mld dolarów amerykańskich w 2003). Obecnie na Jakucję przypada około 1/4 ich światowej produkcji. W ostatnich latach rząd republiki wprowadza działania mające na celu rozbudowę infrastruktury, która pozwoliłaby na przerób większej ilości rudy diamentowej na miejscu, zatrzymując w ten sposób odpływ kapitału poza granice republiki. Oprócz diamentów prowadzi się wydobycie złota (w 2003 19,8 ton). Stale prowadzone są również działania mające na celu zwiększenie poziomu wydobycia takich bogactw jak srebro, miedź czy wolfram. Jakucja znajduje się na pierwszym miejscu wśród rosyjskich regionów pod względem zapasów węgla, które szacuje się na ponad 9,5 mld ton. W 2003 wydobyto zaledwie nieco ponad 10 milionów ton węgla, co nie zaspokaja nawet regionalnego zapotrzebowania. Planowane są inwestycje w Zagłębiu Elgińskim, które pozwoliłyby na znaczne zwiększenie wydobycia. Oprócz tego Sacha posiada ogromne, dość słabo wykorzystywane dotąd zapasy ropy naftowej i gazu ziemnego. Ogólne zapasy nafty wynoszą ponad dwa mld ton. Największe w republice jest Talakańskie Zagłębie Naftowe z około 120 mln ton nafty. Ogólne zapasy gazu ziemnego wynoszą w Jakucji, jak się szacuje, około 2,3 biliona metrów sześciennych. Największe zapasy tego bogactwa znajdują się w Zagłębiu Czajandińskim.

Na przeszkodzie dynamicznego rozwoju jakuckiej gospodarki stoi brak odpowiedniej infrastruktury, której budowa wymaga ogromnych nakładów finansowych ze względu na specyficzne, trudne warunki klimatyczne, jakie panują w republice.

Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Jakucji mają oznaczenie 14 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

Rekord

W Jakucji znajduje się najzimniejsze zamieszkane miejsce na ziemi – wioska Tomtor. Temperatura w styczniu 2004 spadła tam do -72,2° Celsjusza, ale przypuszcza się, że w Górach Wierchojańskich temperatura mogła spaść nawet do -78°. Średnia temperatura w styczniu to od -25 na południowych krańcach Jakucji do -50° Celsjusza w górnym biegu Indygirki (okolice Ojmiakonu). Maksymalna temperatura w lipcu waha się od 2° na północnym wybrzeżu Wysp Nowosyberyjskich do 38° w Jakucku. Latem często notuje się temperatury powyżej 30°, a najwyższą temperaturę zanotowano w Jakucku i wyniosła 38,3°.

Zobacz też

• Miasta w Jakucji

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Republiki Jakucji (ros.)
• Parlament Jakucji (ros.)
• Minus 50, nasza zimka przyszła, Michał Książek, Rzeczpospolita.pl, styczeń 2008