Baszta Halszki

Baszta Halszki

nr rej. 2457/A z 21.12.1932
Państwo	Polska
Miejscowość	Szamotuły
Typ budynku	baszta
Kondygnacje	4
Ukończenie budowy	XV w.
Ważniejsze przebudowy	1518
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Baszta Halszki
Położenie na mapie Polski Baszta Halszki
52°36′52,8690″N 16°34′37,0596″E
Strona internetowa

{{Budynek infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt zdjęcia = | nazwa oryginalna =

Baszta Halszki – późnogotycka wieża mieszkalna, zwana także wieżą czarnej księżniczki, pozostałość dawnego systemu obronnego zamku w Szamotułach. W jego skład wchodziły ponadto narożnikowe baszty obronne połączone murem oraz zachowana od strony wschodniej i południowej fosa. Zbudowana jest na planie prostokąta, ma cztery kondygnacyjne. Wzniesiono ją w XV wieku jako budowlę obronną i około 1518 r. przystosowano do celów mieszkalnych.

Od 1957 r. była siedzibą Muzeum Ziemi Szamotulskiej. Obecnie wchodzi w skład zespołu Muzealnego Zamku Górków. Ekspozycja w Baszcie Halszki poświęcona jest dziejom miasta i najbliższej okolicy. Na czterech kondygnacjach pokazano historię od czasów najdawniejszych do 1945 roku.

• Piwnica Baszty – w piwnicy baszty zorganizowano stalą wystawę archeologiczną przedstawiającą pradzieje Ziemi Szamotulskiej; ekspozycję tworzą rekonstrukcje pochówków od epoki brązu do wczesnego średniowiecza oraz umieszczone w gablotach wybrane zabytki z poszczególnych epok archeologicznych
• II kondygnacja – komnata Halszki, celem tej ekspozycji, prezentowanej na drugiej kondygnacji baszty, jest ukazanie funkcji mieszkalnych tego wnętrza,
• III kondygnacja – dzieje miasta od 1231 r. (najstarsza wzmianka dotycząca Szamotuł) do początku XIX wieku – temu problemowi poświęcona jest trzecia kondygnacja baszty,
• IV kondygnacja – dzieje miasta od XIX wieku do 1945 r.

• 
• 
• 

Historia

Związana jest z nią tragiczna historia księżny Elżbiety Ostrogskiej (Halszki). Elżbieta była córką księcia Ilii Ostrogskiego i Beaty Kościelskiej. Zmarły tuż przed jej urodzeniem 19 listopada 1539 r. ojciec pozostawił olbrzymi majątek położony na Wołyniu. O rękę Halszki, która oprócz wielkich posiadłości po ojcu, po matce odziedziczyła niezwykłą urodę, zaczęli ubiegać się liczni panowie polscy, litewscy i ruscy. Ich zakusy skutecznie odpierała księżna Beata, pragnąca jak najkorzystniejszego układu majątkowego, a także stryj Halszki – książę Wasyl Konstanty Sanguszko. Jako jej prawny opiekun chciał on, aby majątek Ostrogskich nie dostał się w ręce panów polskich. Beata jednak zwlekała z wydaniem córki z mąż. O ożenek z Halszką starał się m.in. starosta czerkaski Dymitr Sanguszko, który w 1553 roku najechał Ostróg i siła zmusił Halszkę do ożenku. Postępek Dymitra wywołał wielkie oburzenie w całym kraju. Król Zygmunt August skazał Dymitra na śmierć i infamię. Król zdecydował wydać Halszkę za mąż za wojewodę poznańskiego Łukasza III Górkę. Beata nie popierała tego małżeństwa, ale nie ośmieliła postawić się królowi. Wesele miało miejsce w Warszawie w 1555 r. Halszka jednak posłuszna woli matki uciekła wraz z nią do Lwowa, chroniąc się za murami jednego z klasztorów. Beata doprowadziła do ślubu Halszki z kniaziem Symeonem Olelkowiczem Słuckim. Jednak ślub kniazia z Elżbietą nie zdał się na nic. Górka po zdobyciu klasztoru zabrał żonę do swojego zamku w Szamotułach. W Szamotułach, jak głosi legenda, uwięził ją w baszcie, a na twarz założył czarną, metalową maskę. Każdego dnia mogła udawać się podziemnym krużgankiem do pobliskiej Kolegiaty, aby wysłuchać mszy św. i żałować za popełnione grzechy. W wieży przebywała przez 14 lat aż do śmierci Łukasza Górki w 1573 roku.

Bibliografia

• Krygier R, Mordal P., Vademecum Krajoznawcze Ziemi Szamotulskiej, Szamotuły: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział w Szamotułach, 2002.
• Mordal P., 'Ziemia Szamotulska, Poznań 1993.