Dżelada brunatna: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m przypisy Artykuł edytowany przez: Marta Długoszewska, Dominika Kozińska
Znaczniki: VisualEditor gettingstarted edit
drobne redakcyjne
Linia 51: Linia 51:


=== Podgatunki ===
=== Podgatunki ===
Dotychczas opisano dwa podgatunki dżelady<ref>Wilson
Dotychczas opisano dwa podgatunki dżelady{{r|msw}}:
Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) ''Theropithecus gelada''. w: ''Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.)'' [on-line]. Johns Hopkins
University Press, 2005. (ang.) [dostęp 17 lipca 2011]
</ref>:
* ''Theropithecus gelada gelada''
* ''Theropithecus gelada gelada''
* ''Theropithecus gelada obscurus''
* ''Theropithecus gelada obscurus''
Prawdopodobnie wzdłuż rzeki [[Uebi Szebelie]] istnieje jeszcze jeden, nieopisany naukowo podgatunek<ref>''Theropithecus gelada''. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (''IUCN Red List of Threatened Species'') (ang.)
Prawdopodobnie wzdłuż rzeki [[Uebi Szebelie]] istnieje jeszcze jeden, nieopisany naukowo podgatunek{{r|iucn}}.
</ref>.


=== Zagrożenia ===
=== Zagrożenia ===
Gatunek był uważany za bliski zagrożenia [[Wymieranie|wyginięciem]] (dawna kategoria LR/nt w klasyfikacji IUCN), głównie z powodu polowań i ograniczania siedlisk. Obecnie nie jest tak liczny jak w latach 70. XX wieku, ale nadal dość szeroko rozprzestrzeniony i stosunkowo liczny.
Gatunek był uważany za bliski zagrożenia [[Wymieranie|wyginięciem]] (dawna kategoria LR/nt w klasyfikacji IUCN), głównie z powodu polowań i ograniczania siedlisk. Obecnie nie jest tak liczny jak w latach 70. XX wieku, ale nadal dość szeroko rozprzestrzeniony i stosunkowo liczny.


=== Przypisy ===
{{Przypisy|przypisy =
<ref name=itis2>{{ITIS|TSN=572828|nazwa=''Theropithecus''|data=17 lipca 2011}}</ref>
<references />
<ref name=msw>{{MSW3|id=12100593|nazwa=''Theropithecus gelada''|data=17 lipca 2011}}</ref>
|stopień = ===}}


[[Plik:Gelada Baboon female.jpg|thumb|200px|Samica]]
[[Plik:Gelada Baboon female.jpg|thumb|200px|Samica]]

Wersja z 22:10, 29 kwi 2014

Dżelada
Theropithecus gelada
(Rüppell, 1835)
Ilustracja
Samiec
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

ssaki żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

Haplorrhini

Nadrodzina

makakokształtne

Rodzina

makakowate

Rodzaj

Theropithecus[1]
I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843

Gatunek

dżelada

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Dżelada, dżelada brunatna (Theropithecus gelada) – gatunek małpy wąskonosej z rodziny makakowatych (Cercopithecidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Theropithecus.

Występowanie

Obecny zasięg występowania dżelady obejmuje wyżyny i góry północno-zachodniej Etiopii i Erytrei. Najliczniej występuje w Parku Narodowym Semien w Etiopii. Większość dżelad jest spotykana na wysokościach 2000-5000 m n.p.m. Dawniej były szeroko rozprzestrzenione w Afryce.

Habitat

Zamieszkuje skaliste i zakrzewione wąwozy górskie. [3]

Wygląd

Długość głowy i tułowia ok. 70cm, ogona ok. 50cm. Sierść na grzbiecie ciemnobrązowa, na spodzie ciała jaśniejsza, szara lub szarawobiała. Otwory nosowe umiejscowione z boku nosa. Występuje charakterystyczne jasne obramowanie oczu. Ogon zakończony pędzlem.[4] Z przodu długie włosy tworzą rodzaj płaszcza, skóra na piersi i gardzieli nieowłosiona, czerwona, o zabarwieniu i wyglądzie zależnym od cyklu płciowego samicy. U samców twarz okolona długimi bokobrodami, [5]występuje bujna grzywa.

Ekologia i rozród

Dżelady żywią się trawą, a przy jej niedoborze innymi roślinami, owocami i kwiatami. Poszukując pokarmu wspinają się w ciągu dnia na wysokość 3000 m, aż po granice śniegu, gdzie znajdują się górskie łąki.[6] Żyją w grupach rodzinnych, które na czas żerowania łączą się w większe stada liczące do 70 osobników. Przewodnikami stada jest kilka starych samców, które w razie niebezpieczeństwa wydają ostrzegawcze szczeknięcia. Atakowane stado broniąc się obrzuca przeciwnika kamieniami.[7] Grupa rodzinna złożona jest z jednego samca i kilku samic z młodymi. Dżelady prowadzą naziemny i dzienny tryb życia, w nocy [8] śpią na skalnych półkach. Ciąża trwa 5-6 miesięcy. Młode rodzą się zwykle w czasie od lutego do kwietnia.[9] Długość życia w warunkach naturalnych nie jest znana. W niewoli odnotowano osobnika, który żył ponad 30 lat.

Podgatunki

Dotychczas opisano dwa podgatunki dżelady[10]:

  • Theropithecus gelada gelada
  • Theropithecus gelada obscurus

Prawdopodobnie wzdłuż rzeki Uebi Szebelie istnieje jeszcze jeden, nieopisany naukowo podgatunek[2].

Zagrożenia

Gatunek był uważany za bliski zagrożenia wyginięciem (dawna kategoria LR/nt w klasyfikacji IUCN), głównie z powodu polowań i ograniczania siedlisk. Obecnie nie jest tak liczny jak w latach 70. XX wieku, ale nadal dość szeroko rozprzestrzeniony i stosunkowo liczny.

  1. ↑ ''Theropithecus'', [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Theropithecus gelada, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa:Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  4. ↑ Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa:Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  5. ↑ Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa:Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  6. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody : Ssaki. Warszawa: Wydawnictwo MUZA SA, 1997, s. 116. ISBN 83-7079-784-9.
  7. ↑ Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa:Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  8. ↑ Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa:Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  9. ↑ Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa:Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  10. ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Theropithecus gelada. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 17 lipca 2011]
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.
Samica

Bibliografia

  1. Hiller, C.: Theropithecus gelada. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 18 maja 2008]. (ang.).
  2. Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Theropithecus gelada. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 31 grudnia 2008]
  3. Mały słownik zoologiczny : Ssaki. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1991, s. 60. ISBN 83-214-0637-8.
  4. Wielka Encyklopedia Przyrody : Ssaki. Warszawa: Wydawnictwo MUZA SA, 1997, s. 116. ISBN 83-7079-784-9.
  5. Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 114. ISBN 83-01-14344-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dżelada_brunatna&oldid=39354724”