Wolna wola: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m napraw przypis popsuty przeze mnie
→‎Neurologia: sprobuj krotko przedstawic ze te natualistyczne poglady i ewolucja sa niekompatibilne
Linia 37: Linia 37:
Neurologia także dostarcza argumentów, które można interpretować przeciw realności istnienia wolnej woli:
Neurologia także dostarcza argumentów, które można interpretować przeciw realności istnienia wolnej woli:


* Jeśli [[świadomość]] jest [[epifenomen]]em pracy [[kresomózgowie|mózgu]], to nie może być siłą sprawczą jego decyzji. Przekonanie o takim pochodzeniu świadomości (wiec w takie samo pochodzenie wierzeń i wolnej woli) jest jednym z filarów współczesnego [[naturalizm]]u. Inaczej mówiąc, zgodnie z naturalistycznymi ideami, świadomość i wolna wola są tylko złudzeniem. Jednakże wiara w epifenomenizm i w [[ewolucja (biologia)|ewolucję biologiczną]] prowadzi logicznie do fundamentalnych wątpliwości co do rzetelności jakichkolwiek ludzkich przekonań. Tak wiec nie można racjonalnie wierzyć jednocześnie w naturalizm i ewolucjonizm<ref>[[Alvin Plantinga]], "An Evolutionary Argument Against Naturalism" - recorded lecture at the University of Southern California, published by "The Veritas Forum", undated. [https://www.youtube.com/watch?v=PwE_D9GUC0s YouTube]</ref>.
* Jeśli świadomość jest [[epifenomen]]em pracy [[kresomózgowie|mózgu]], to nie może być siłą sprawczą jego decyzji.


* Czas który upływa od podjęcia decyzji do jej uświadomienia sobie to np. kilkaset milisekund dla anulowania postanowienia<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1053810008001311</ref> czy nawet 10 sekund dla niektórych ruchów<ref>http://www.nature.com/news/2008/080411/full/news.2008.751.html</ref>. Nie jest to jednak problemem przy podejściach bliższych [[materializm wulgarny|materializmowi]], w których mózg, nieświadomość i świadomość mają na siebie wzajemny wpływ. Istnienie w sekundowej skali czasowej nieświadomego przygotowywania motorycznego nie wyklucza możliwości podejmowania świadomych decyzji w dłuższych skalach czasowych<ref>Gallagher, Shaun (2009). "Chapter 6: Where's the action? Epiphenomenalism and the problem of free will". Susan Pockett, William P. Banks, Shaun Gallagher. Does Consciousness Cause Behavior?. MIT Press. s. 119–121.</ref>. Zdaniem [[Chomsky]]'iego, wyniki tych eksperymentów nie zaprzeczają istnieniu wolnej woli, a jedynie potwierdzają znaną od dawna rolę nieświadomości w decyzjach.<ref name="chomsky"/>
* Czas który upływa od podjęcia decyzji do jej uświadomienia sobie to np. kilkaset milisekund dla anulowania postanowienia<ref>http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1053810008001311</ref> czy nawet 10 sekund dla niektórych ruchów<ref>http://www.nature.com/news/2008/080411/full/news.2008.751.html</ref>. Nie jest to jednak problemem przy podejściach bliższych [[materializm wulgarny|materializmowi]], w których mózg, nieświadomość i świadomość mają na siebie wzajemny wpływ. Istnienie w sekundowej skali czasowej nieświadomego przygotowywania motorycznego nie wyklucza możliwości podejmowania świadomych decyzji w dłuższych skalach czasowych<ref>Gallagher, Shaun (2009). "Chapter 6: Where's the action? Epiphenomenalism and the problem of free will". Susan Pockett, William P. Banks, Shaun Gallagher. Does Consciousness Cause Behavior?. MIT Press. s. 119–121.</ref>. Zdaniem [[Chomsky]]'iego, wyniki tych eksperymentów nie zaprzeczają istnieniu wolnej woli, a jedynie potwierdzają znaną od dawna rolę nieświadomości w decyzjach.<ref name="chomsky"/>

Wersja z 06:38, 17 maj 2014

Wolna wola (łac. voluntas wola, velle chcieć) – hipotetyczna cecha świadomości, z powodu której miałoby się wybór przy podejmowaniu działania. Zagadnienie wolnej woli jest jednym z odwiecznych pytań, będących m.in. częścią etyki oraz teorii bytu. Pogląd, że wolna wola nie istnieje, nazywamy determinizmem, a pogląd, że istnieje to indeterminizm (inaczej woluntaryzm). Według pozytywizmu logicznego istnienie wolnej woli jest względne. Autor książek popularnonaukowych Michael Brooks pisze, że większość neurobiologów jest zdania, że wolna wola nie istnieje[1].

Argumenty za istnieniem wolnej woli

Mechanika kwantowa

Przeciw możliwości przewidzenia przyszłości świadczy zasada nieoznaczoności, zgodnie z którą nie można ustalić dokładnie położenia i pędu cząstek elementarnych, ze względu na ich naturę. Ma to oznaczać, że cząstki elementarne zachowują się "jak chcą", a ich zachowanie można przewidzieć tylko z pewnym prawdopodobieństwem, a skoro one mają coś w rodzaju "własnej wolnej woli", to przekłada się to na obiekty makroskopowe, które są z nich zbudowane.

Jednak nie świadczy to o autonomii ludzkiego umysłu, a o nieprzewidywalnym zachowaniu się cząstek elementarnych, które wynika z natury Wszechświata. Pojedyncza cząstka jest nieprzewidywalna, ale w dużych skupiskach te "nieprzewidywalności" się statystycznie wyrównują, i dlatego "wolna wola" cząstek nie przekłada się na taką samą "wolność" większych obiektów.

Fizyka, biologia

  • Najbardziej "podstawowy poziom" oddziaływań musi być bezprzyczynowy. Nie wiemy, który to poziom. Fizyka nie szuka przyczynowości.[2][3] Niektóre eksperymentalne rezultaty fizyki współczesnej (np., ułamkowy kwantowy efekt Halla) mogą być interpretowane jako wykazujące, że powszechnie zakładany model superweniencji (cząstki elementarne->atomy->molekuły, ...) może być nieprawdziwy. Poziomy, które powszechnie uznawano za "niższe" mogą być (zaskakująco) wynikiem emergencji ("wyłaniania się") z poziomów, które powszechnie uznawane są za "wyższe"[4].
  • Bardzo możliwe, że życie posługuje się prawami, które są jeszcze ludziom nieznane.[4]

Teologia

Katechizm kościoła katolickiego mówi, że człowiek ma wolna wolę.[5]

Empiryzm życia

Twierdzenie, że nie ma wolnej woli "nie sprawdza się w życiu codziennym". Idź do restauracji. Usiądź. Jak kelner zapyta co zaserwować to nic nie mów. Zobaczysz czy i tak przyniesie co by przyniósł jak byś powiedział.[2]

Z argumentów tych którzy twierdzą, że w wolną wolę nie wierzą

Ludzie, którzy twierdzą, że nie ma wolnej woli, gdyby rzeczywiście wierzyli w to co mówią, to by się nie trudzili przekonywaniem innych. Przecież to nie miało by sensu, i tak nikogo nie można przekonać. Na pewno mają przyjemniejsze rzeczy do robienia niż przekonywanie innych. W rzeczywistości ludzie negujący wolną wolę wydają się wiedzieć, że wolna wola istnieje.[6]

Argumenty przeciw istnieniu wolnej woli

Uproszczony schemat najważniejszych filozoficznych stanowisk odnośnie wolnej woli.

Fizyka

Podstawowy argument przeciw istnieniu wolnej woli:

  • Wszystko, co się dzieje jest warunkowane prawami fizyki, więc istnieje tylko jedna opcja potoczenia się przyszłości − taka, że prawa fizyki zostaną spełnione. Także ludzki umysł przy podejmowaniu decyzji podlega tym prawom. Jako, że istnieje tylko jedna opcja potoczenia się przyszłości, a każdy wybór, z definicji, jest z kilku możliwości, to nie istnieje żadna sposobność wyboru przy podejmowaniu decyzji, w tym i wolna wola. Pogląd, że znając prawa fizyki i stan Wszechświata, można poznać całą przyszłość został sformułowany przez francuskiego matematyka Pierre'a Laplace'a, a wcześniej był on podnoszony przez stoików. Laplace nie uwzględnił zasady nieoznaczoności, ale nie dotyczy ona świadomych decyzji ludzkiego umysłu, a niemożliwości poznania cząstek elementarnych[7].

Przyjęcie fundamentalnego determinizmu fizycznego (lub probabilizmu kwantowego) takiego jak przedstawiony powyżej prowadzi do paradoksu, który opisany może być następującym cytatem:[2]

Jeśli moje procesy umysłowe są całkowicie zdeterminowane przez ruch atomów w moim mózgu, to nie mam powodów do przypuszczenia, że moje wierzenia są prawdziwe ... a wtedy nie mam powodu do przypuszczenia, że mój mózg składa się z atomów

Neurologia

Neurologia także dostarcza argumentów, które można interpretować przeciw realności istnienia wolnej woli:

  • Jeśli świadomość jest epifenomenem pracy mózgu, to nie może być siłą sprawczą jego decyzji. Przekonanie o takim pochodzeniu świadomości (wiec w takie samo pochodzenie wierzeń i wolnej woli) jest jednym z filarów współczesnego naturalizmu. Inaczej mówiąc, zgodnie z naturalistycznymi ideami, świadomość i wolna wola są tylko złudzeniem. Jednakże wiara w epifenomenizm i w ewolucję biologiczną prowadzi logicznie do fundamentalnych wątpliwości co do rzetelności jakichkolwiek ludzkich przekonań. Tak wiec nie można racjonalnie wierzyć jednocześnie w naturalizm i ewolucjonizm[8].
  • Czas który upływa od podjęcia decyzji do jej uświadomienia sobie to np. kilkaset milisekund dla anulowania postanowienia[9] czy nawet 10 sekund dla niektórych ruchów[10]. Nie jest to jednak problemem przy podejściach bliższych materializmowi, w których mózg, nieświadomość i świadomość mają na siebie wzajemny wpływ. Istnienie w sekundowej skali czasowej nieświadomego przygotowywania motorycznego nie wyklucza możliwości podejmowania świadomych decyzji w dłuższych skalach czasowych[11]. Zdaniem Chomsky'iego, wyniki tych eksperymentów nie zaprzeczają istnieniu wolnej woli, a jedynie potwierdzają znaną od dawna rolę nieświadomości w decyzjach.[6]
  • Badaczom udało się (za pomocą neurostymulacji) wpłynąć na decyzje (np. podniesienie ręki) podejmowane przez ludzi, które wydawały im się samodzielne[12]. Patologie, np. guz na mózgu, również mogą "przymusić" człowieka do czynów.[2] Istnienie różnorodnych przymusów jest powszechnie uznawane, i niektóre z nich mogą w wielu przypadkach być uznawane jako czynnik umniejszający autonomię człowieka, np. w odpowiedzialności prawnej, ale nie są dowodem na brak istnienia wolnej woli.[2]

W ujęciu memetycznym argument świadczący o braku wolnej woli sformułowane zostały przez Susan Blackmore:

  • Ludzkie działania są tylko ekspresją memów, a wszelkie decyzje zapadają wcześniej, zanim je sobie człowiek uświadomi. Podejmowane działania służą "interesom" memów, a nie jednostek ludzkich, przy czym ja jest tylko mempleksem pozwalającym odczuwać złudnie istnienie wolnej woli. Wszystkie działania ludzi służą replikowaniu się memów należących przede wszystkim do tego mempleksu.

Złudzenie istnienia wolnej woli jest tak tłumaczone:

  • Każdy świadoma decyzja człowieka jest efektem jego przekonań (będących efektem istnienia układu połączeń w korze mózgowej, czyli myślenia) oraz procesów emocjonalnych (będących efektem istnienia hormonów zwierzęcych i neuroprzekaźników). Jeśli podczas podejmowania decyzji człowiek dysponuje silnymi przekonaniami, które ukształtowały dostateczne mechanizmy obronne, wówczas może postąpić wbrew naturalnym tendencjom, jak gniew czy lenistwo. Jeżeli przekonania są zbyt słabe (tj. nie towarzyszą im alternatywne szlaki nerwowe), człowiek zaczyna własnym umysłem bronić naturalnej reakcji − jeżeli w ogóle jakieś zawahanie się pojawi. Złudzenie posiadania wolnej woli powstaje dzięki korze ciemieniowej[13].

Fatalizm

  • Słownik filozoficzny podaje, że nikt nie ma wyboru przy podejmowaniu działania, gdyż każdy może zrobić tylko to, o czym wie wszechwiedzący bóg[14].

Chrześcijaństwo

Z zarzutem determinizmu spotkał się Augustyn z Hippony, w swej koncepcji predestynacji oraz roli łaski w przezwyciężaniu dziedzictwa grzechu pierworodnego w kontrowersji pelagianskiej. Na zarzuty te odpowiedział w traktatach O przeznaczeniu świętych (De praedestinatione sanctorum)[15] oraz Dar wytrwania (De dono perseverantiae)[16][17].

Tomasz z Akwinu uważał, że Bóg celowo tak urządził świat, aby dać wolną wolę człowiekowi. Pociąga to za sobą wniosek, że Bóg do końca nie zna przyszłości, a nie jest wszechwiedzący, tylko zna przyszłość świata w ogólnym zarysie - ma "plan Boży". Co do szczegółowych żywotów poszczególnych ludzi Bóg zostawił celowo pewien margines wolności i przypadkowości. Wolna wola jest w tym systemie darem od Boga, który człowiek może spożytkować dobrze albo źle. Wolna wola spożytkowana w dobrym kierunku, to wybór takiego działania, które jest zgodne z ogólnym "planem Bożym" dla świata. Zły wybór nie zmienia "planu Bożego" na dłuższą metę, ale spowalnia i utrudnia jego wprowadzanie, a osobie dokonującej złego wyboru zagraża jej zbawieniu. Wolna wola jest też w tym systemie możliwością wyboru rozmaitych działań dobrych, gdyż ludzie mają często wybór kilku różnych działań zgodnych z ogólnym "planem Bożym". Obojętne, co w takiej sytuacji wybiorą, będą uczestniczyć w "dziele Bożym", ich decyzja więc nie zmienia tego planu, a dopomoże w jego osiągnięciu. Poglądy Tomasza z Akwinu są zgodne z doktryną Kościoła katolickiego w tym względzie.

Istnieniem wolnej woli zajmował się także w XVI w. Jan Kalwin.

Inną kwestią jest ingerencja Boga w działania człowieka. Według doktryny Kościoła katolickiego działanie Boga nie może być sprzeczne z ludzką naturą, więc Bóg jest wszechmocny z wyjątkiem sytuacji narzucania swojej woli człowiekowi. Natomiast ta relacja między Bogiem i człowiekiem ma charakter relacji między wolnymi osobami, zatem narzucanie przez Boga swojej woli nie może być zgodne z jego naturą. Taką wizję relacji Boga z człowiekiem opisywali Jan Paweł II i Benedykt XVI (np. w encyklice "Deus caritas est").

Praktyczność

Przyjęcie pełnego determinizmu w wielu sytuacjach uniemożliwia stworzenie etyki. Np. jeśli ktokolwiek miałby odpowiadać za swoje czyny, powinna istnieć możliwość, że świadomie mógł postąpić inaczej. Jeśli by nie mógł - czyli nie miał wolnej woli - to nie można go też zasadnie ukarać. Rozumowanie to pochodzi od Williama Jamesa, twórcy pragmatyzmu.

Poglądy pozytywistów logicznych

Stanowisko pozytywistów logicznych w tej sprawie sprowadza się do tego, że pytanie o to, czy człowiek ma wolną wolę, czy nie, jest błędnie postawionym pytaniem.

Wolna wola z punktu widzenia ludzkiej psychiki jest stanem emocjonalnym, odczuciem, że na ogół można podejmować wolne decyzje. Każdy, kto ma takie wrażenie, jest w psychologicznym sensie tego słowa wolny i na tym kończy się dyskusja.

Z zewnętrznego punktu widzenia, pojęcie wolnej woli nie ma sensu. Nie można wolnej woli odnosić do przyrody – jedyne, co można powiedzieć o świecie zewnętrznym, to czy ma on charakter probabilistyczny czy ściśle przyczynowy, czyli są wszystkie w ścisłym łańcuchu przyczyn i skutków.

Zobacz też

  1. 13 rzeczy, które nie mają sensu, str. 260, Michael Brooks, r. 2011
  2. a b c d e William T. Newsome, "Neuroscience, Explanation, and the Problem of Free Will", recorded lecture, Department of Neurobiology, Stanford and Howard Hughes Medical Institute, published by California Institute for Telecommunications and Information Technology, March 14, 2013, http://www.youtube.com/watch?v=Jzn2msnmPso
  3. Bertrand Russell, "On the Notion of Cause", Proceedings of the Aristotelian Society,13:1-26, 1913.
  4. a b Robert Laughlin, "A Different Universe", recorded public lecture, streamed live on Mar 12, 2013, published by SETI Institute http://www.youtube.com/watch?v=yF869nAYlfQ.
  5. "Catechism of the Catholic Church", http://www.vatican.va/archive/ccc_css/archive/catechism/p3s1c1a3.htm . Cytat: "Człowiek jest racjonalny dlatego jest jak Bóg; jest stworzony z wolną wolą i jest panem swoich czynów." (Man is rational and therefore like God; he is created with free will and is master over his acts.)
  6. a b Noam Chomsky, "The machine, the ghost, and the limits of understanding: Newton's contributions to the study of mind", recorded lecture at the University of Oslo, September 2011. http://www.youtube.com/watch?v=D5in5EdjhD0
  7. Stanford Encyclopedia of Philosophy
  8. Alvin Plantinga, "An Evolutionary Argument Against Naturalism" - recorded lecture at the University of Southern California, published by "The Veritas Forum", undated. YouTube
  9. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1053810008001311
  10. http://www.nature.com/news/2008/080411/full/news.2008.751.html
  11. Gallagher, Shaun (2009). "Chapter 6: Where's the action? Epiphenomenalism and the problem of free will". Susan Pockett, William P. Banks, Shaun Gallagher. Does Consciousness Cause Behavior?. MIT Press. s. 119–121.
  12. http://jnnp.bmj.com/content/53/8/705.full.pdf
  13. Wolna wola jest iluzją?
  14. http://plato.stanford.edu/entries/free-will-foreknowledge/
  15. BA 24; PL 44,959-992)
  16. Przeł. Wacław Eborowicz, [w:] Łaska, wiara, przeznaczenie, Poznań 1971 POK 27, s. 335-385. Wydania krytyczne: PL 45,993-1034; BA 24,600-765, kom. i przekład franc. Jean Chéné /1962/.
  17. Por. G. Bonner: St. Augustine of Hippo. Life and Controversies. Norwich: The Canterbury Press, 1986, s. 349. ISBN 0-86078-203-4.

Szablon:Link FA

Szablon:Link GA Szablon:Link GA