Białoruś

Republika Białorusi

Рэспубліка Беларусь
Республика Беларусь

Flaga Godło
Hymn: Мы, беларусы (My, Białorusini)
Konstytucja	Konstytucja Białorusi
Język urzędowy	białoruski, rosyjski
Stolica	Mińsk
Ustrój polityczny	autorytaryzm (republika semiprezydencka)
Typ państwa	państwo unitarne
Głowa państwa	prezydent Alaksandr Łukaszenka
Szef rządu	premier Michaił Miasnikowicz
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	207 600 km² 0%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	9 468 100 46 osób/km² Białorusini: 83,7 Rosjanie: 8,3% Polacy: 3,1%
PKB (2012)  • całkowite   • na osobę	71,71 mld USD 7577 USD
PKB (PSN) (2013)  • całkowite   • na osobę	149,1 mld USD 15 753 USD
Waluta	1 rubel białoruski = 100 kopiejek (BYR)
Niepodległość	od ZSRR 25 sierpnia 1991
Religia dominująca	prawosławie
Strefa czasowa	UTC +3
Kod ISO 3166	BY
Domena internetowa	.by
Kod samochodowy	BY
Kod samolotowy	EW
Kod telefoniczny	+375

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "n2_flaga", "p2_flaga", "gęstość_miejsce", "n1", "p1", "p3_flaga", "n3_flaga", "uwagi", "język_używany", "p4", "n4", "p4_flaga", "n4_flaga", "powierzchnia_miejsce", "n5_flaga", "p3", "p5_flaga", "p1_flaga", "ludność_miejsce", "państwo", "p5", "n3", "n5", "n2", "p2" oraz "n1_flaga".

Białoruś, Republika Białorusi (również często używane Republika Białoruś) (biał. Беларусь^ⓘБеларусь, Рэспубліка Беларусь^ⓘРэспубліка Беларусь, Biełaruś, Respublika Biełaruś ros. Беларусь, Республика Беларусь) – państwo w Europie Wschodniej. Graniczy z Polską (na zachodzie), Litwą, Łotwą (na północy), Rosją (na wschodzie) i Ukrainą (na południu). W odróżnieniu od swoich sąsiadów nie ma dostępu do morza.

Białoruś jest członkiem założycielem ONZ oraz organizacji regionalnych i subregionalnych, tj. Wspólnota Niepodległych Państw, EWG, ZBiR i OBWE.

Białoruska SRR była członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych i członkiem ośmiu organizacji wyspecjalizowanych ONZ; obok Rosyjskiej FSRR i Ukraińskiej SRR była jedną z trzech republik radzieckich będących podmiotem prawa międzynarodowego.

Od 1991 Republika Białorusi jest suwerennym państwem.

Historia

Zasięg terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1619 na tle współczesnej mapy Europy (w tym Białorusi).
Legenda:

     Korona

     Prusy – lenno Królestwa Polskiego

     Wielkie Księstwo Litewskie

     Inflanty – posiadłość Korony i Litwy

     Kurlandia – lenno Rzeczypospolitej

Granice deklarowane przez rząd Białoruskiej Republiki Ludowej na uchodźstwie w 1919 r.

W IX wieku powstały księstwa wschodniosłowiańskie m.in. Księstwo połockie, Turowskie, Pińskie i Smoleńskie. W X wieku rozpoczęła się chrystianizacja Słowian wschodnich, zakończona dopiero w XV-XVI wieku.

Ludność wschodniosłowiańska mówiąca językiem ruskim stanowiła większość w Wielkim Księstwie Litewskim. Na państwo księcia Witolda składała się Ruś Biała i Czarna, jak również częściowo Zaleska.

Język ruski był w okresie panowania Giedyminowiczów językiem państwowym, zanim wyparty został przez język polski (oficjalnie w 1696 roku).

W konsekwencji rozbiorów Rzeczypospolitej Polskiej (lata 1793–1795) tereny na których istnieje współczesne państwo Białoruś przeszły pod władanie Rosji. Tłumiono wówczas wszelkie oznaki niezależności Rusinów – zaczynając od języka, poprzez likwidację unii brzeskiej na terenach wcielonych do Cesarstwa aż po odbieranie majątków szlachcie ruskiej.

Rusini wzięli udział w polskich powstaniach: listopadowym i styczniowym. Główni działacze polityczni tacy jak Konstanty Kalinowski i Sierakowski opowiadali się za wskrzeszeniem unii polsko-litewskiej z autonomią Białorusi w jej ramach. Za działalność patriotyczną spotykały ich represje ze strony carów (m.in. Konstanty Kalinowski został powieszony w 1864).

Koniec XIX wieku i początek XX to okres, w którym kształtuje się elita kulturalna i polityczna rozpowszechniająca ideę narodu białoruskiego. W roku 1902 Wacław Iwanowski powołuje Białoruską Partię Rewolucyjną, a rok później bracia Iwan i Anton Łuckiewiczowie powołują Białoruską Rewolucyjną Hromadę. Pierwsza legalna gazeta białoruska pod nazwą Nasza Dola wychodzi 1 września 1906 i jest nieoficjalnym pismem BSH.

25 marca 1918 Białoruś po raz pierwszy w historii (na krótko) ogłosiła niezależność – na części terytorium Białorusi okupowanym wówczas przez Niemcy ogłoszono państwo białoruskie pod nazwą Białoruska Republika Ludowa, które zakończyło swoje istnienie po wycofaniu się armii niemieckiej i proklamowaniu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w styczniu 1919.

27 lutego 1919 powołana została sowiecka Litewsko-Białoruska Republika Rad, która upadła 1 września 1919.

23 lutego 1920 w Rydze przedstawiciele Polski oraz rządu na emigracji Białoruskiej Republiki Ludowej podpisali umowę o charakterze konwencji wojskowej mówiącej o wspólnej walce z bolszewikami Wojska Polskiego i Białoruskiej Armii Narodowej (którą dowodził gen. Stanisław Bułak-Bałachowicz).

18 marca 1921 na mocy pokoju ryskiego tereny obecnej Białorusi podzielone zostały między Polskę a Rosję Radziecką. Głównym ośrodkiem kulturalnym inteligencji białoruskiej stało się Wilno oraz w niewielkim stopniu Białystok.

Po sowieckiej stronie kordonu dokonano reaktywacji Białoruskiej Republiki Radzieckiej (BSRR) początkowo ograniczoną terytorialnie do Mińska i okolic. W 1924 i 1926 r. przeniesiono spod jurysdykcji Rosyjskiej FSRR do Białoruskiej SRR: Połock, Witebsk, Homel i Mohylew. W wyniku agresji radzieckiej na Polskę 17 września 1939 do Białoruskiej SRR przyłączono wschodnią część Mazowsza, część Podlasia, Polesia i Grodno. W latach 1941–1944 Białoruś była okupowana przez wojska niemieckie. W okresie II wojny światowej kilka milionów Białorusinów walczyło w Armii Czerwonej (w tym ok. 400 tys. – w partyzantce); próby tworzenia struktur państwowych pod patronatem niemieckim nie znalazły szerszego poparcia. Niemcy wymordowali bardzo licznych na Białorusi Żydów, a także co najmniej 750 tys. białoruskiej ludności cywilnej. Po zakończeniu wojny znaczna część Polaków została wysiedlona w nowe granice Polski. Łączne straty wojenne Białorusi należą do największych w Europie: 2,5 mln zabitych i zamordowanych (ok. 28% ludności); kraj poniósł także duże straty w majątku narodowym.

Zmiany terytorialne BSRR

• 
  BSRR po 17 września 1939 r.
• BSRR w 1940 r.
  BSRR w 1940 r.
• 
  BSRR w 1944 r.

W 1945 Ziemia Białostocka powróciła do Polski na mocy porozumienia z ZSRR.

W celu zrównoważenia sił pomiędzy państwami zachodnimi a blokiem wschodnim w ONZ Białoruska SRR stała się pełnoprawnym członkiem ONZ, obok Rosyjskiej FSRR i Ukraińskiej SRR. Sytuacja ta wynikała z faktu przyznania członkostwa w ONZ dominiom brytyjskim.

26 kwietnia 1986 r. w ukraińskiej elektrowni atomowej w Czarnobylu doszło do jednej z największych na świecie katastrof atomowych w wyniku której została poważnie skażona część Białorusi.

Deklaracja suwerenności została uchwalona przez Radę Najwyższą 27 lipca 1990. 8 grudnia 1991 zawarto układ białowieski. Traktat ten głosił, że ZSRR jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć, a na jego miejsce już suwerenne kraje powołują Wspólnotę Niepodległych Państw. Układ podpisali ze strony Białorusi – Stanisłau Szuszkiewicz, Rosji – Borys Jelcyn i Ukrainy – Leonid Krawczuk.

System polityczny Białorusi po 1994 przerodził się w republikę prezydencką, z wyraźnymi cechami państwa autorytarnego. Prezydentem niezmiennie pozostaje Alaksandr Łukaszenka, który oskarżany jest przez wielu obywateli i społeczność międzynarodową o łamanie praw człowieka. Przez lata adwokatem białoruskich interesów na arenie międzynarodowej pozostawała Rosja, jednak po 2000 roku stosunki białorusko-rosyjskie weszły w fazę regularnych napięć i konfliktów, zwłaszcza na gruncie dostaw rosyjskich nośników energii.

Terytorium

Pierwsze wzmianki o ziemiach określanych jako Biała Ruś pojawiły się w średniowieczu, lecz nazwę tę, w odniesieniu do terytorium, stosowano niekonsekwentnie. Jan z Czarnkowa określił tym mianem Księstwo połockie i takie same określenia pojawiają się w późniejszych kronikach krzyżackich. W Rzeczypospolitej w XVI wieku tą nazwą określano ziemie utracone na rzecz Moskwy w wojnie w latach 1558–1570 (Połock z zamkiem Turowla, część ziemi witebskiej z zamkami Ozierzyszcze i Uświat), a od początku XVII w. także wschodnie województwa Wielkiego Księstwa Litewskiego. Według Leksykonu Geograficznego Hilariona Karpińskiego z 1766 roku, Białoruś pod względem geograficznym obejmowała województwo mścisławskie, smoleńskie i połockie. W 1860 roku w Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda pod pojęciem Białoruś wzmiankowano 5 województw I Rzeczypospolitej. Oprócz wymienionych wcześniej, były to także województwo witebskie oraz mińskie (bez powiatu rzeczyckiego i mozyrskiego. Od początku XX wieku terminem „Białoruś” zaczęto określać także, położone na zachód, tereny Czarnej Rusi, Grodzieńszczyzny oraz Polesia.

Symbole historyczne z lat 1918–1995

Ilustracje poniżej przedstawiają historyczne symbole Białorusi. Godło Białoruskiej SRR zawierało typowe elementy zawarte w godłach republik radzieckich: w centralnym miejscu umieszczony był sierp i młot – symbol sojuszu robotniczo-chłopskiego oraz najważniejszy element godła Związku Radzieckiego, a także wschodzące słońce – mające wyrażać świt, początek nowej ery w życiu kraju. Wcześniej (1927–1950) używano godeł, których wygląd był zbliżony, ale z kilkoma różnicami, m.in.: napis „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!” umieszczony był w czterech wersjach językowych: poza językiem białoruskim i rosyjskim, także w jidysz oraz po polsku. Na godle i fladze Białoruskiej SRR opierają się obecnie obowiązujące symbole kraju.

• 
  Flaga Białoruskiej Republiki Ludowej
  z lat 1918–1919
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z roku 1919
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z roku 1937
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z roku 1940
• 
  Flaga Białoruskiej SRR
  z lat 1951–1991
• 
  Flaga Białorusi
  z lat 1991–1995
  (identyczna jak w latach 1918–1919)

• 
  Herb Białoruskiej SSR
  z lat 1919–1937
• 
  Godło Białoruskiej SSR
  z lat 1937–1950
• 
  Godło Białoruskiej SSR
  z lat 1951–1991
• 
  Pogoń białoruska
  (biał. Пагоня, Pahonia), herb państwowy w latach 1918–1919 i 1991–1995

Biało-czerwono-biała flaga oraz herb Pogoń (biał. Пагоня) używane były przez Białoruską Republikę Ludową (1918–1919) oraz od momentu uzyskania niepodległości w 1991 do kontrowersyjnego referendum w sprawie symboli narodowych w 1995 (niezależni obserwatorzy stwierdzili, że referendum nie spełniało standardów demokratycznych). Herb nawiązuje do historycznej Pogoni Wielkiego Księstwa Litewskiego, które obejmowało swoim terytorium m.in. dzisiejszą Białoruś. Stąd podobieństwo do Pogoni – herbu Litwy (lit. Vytis).

Geografia

Białoruś na zdjęciu satelitarnym, MODIS Terra, 29 czerwca 2010

Jezioro na Białorusi

Mińsk

Białoruś graniczy od zachodu z Polską, od północy z Litwą i Łotwą, od wschodu z Rosją i od południa z Ukrainą. Nie posiada dostępu do morza.

• Całkowita granica lądowa: 2986 km
• Długość granic z sąsiadującymi państwami: Łotwa 143 km, Litwa 462 km, Polska 416 km, Rosja 990 km, Ukraina 975 km
• Najwyższy punkt: Góra Dzierżyńska (Święta Góra) 346 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Niemen 90 m n.p.m.

Największe miasta: Mińsk (stolica) – ponad 1,9 mln mieszkańców, Homel, Grodno, Witebsk, Mohylew, Bobrujsk, Brześć nad Bugiem, Baranowicze, Borysów, Pińsk, Orsza, Nowopołock, Mozyrz, Lida, Mołodeczno.

Na Białorusi kryteria przyznania statusu miasta precyzuje zarządzenie z 5 maja 1998 r. (Закон Республики Беларусь от 5 мая 1998 г. №154-З «Об административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь»). Miasta podzielone są na kategorie:

• stolica – Mińsk
• miasta na prawach obwodu (города областного подчинения)
• miasta na prawach rejonu (города районного подчинения).

W 2008 status miasta miało 112 miejscowości.

Na podstawie Zarządzenia Republiki Białorusi z 5 maja 1998 roku (Закон Республики Беларусь от 5 мая 1998 г. №154-З «Об административно-территориальном делении и порядке решения вопросов административно-территориального устройства Республики Беларусь») na Białorusi do kategorii osiedli typu miejskiego zalicza się:

• osiedla miejskie (городские посёлки) – powyżej 2000 mieszkańców, z działalnością przemysłową i komunalną, udogodnieniami kulturalno-socjalne, działalnością handlową, obsługą mieszkańców;
• osiedla wypoczynkowe (курортные посёлки, nazywane też osiedlami kurortowymi) – nie mniej niż 2000 mieszkańców, na terenie których znajdują się sanatoria, domy wypoczynkowe, pensjonaty, udogodnieniami kulturalno-socjalne, działalnością handlową, obsługą mieszkańców;
• osiedla robocze (рабочие посёлки, nazywane też osiedlami fabrycznymi) – nie mniej niż 500 mieszkańców, położone w obszarach działalności przemysłowej, elektrowniach, budowach, stacjach kolejowych i innych.

Na dzień 1 lutego 2008 status ten posiada:

• 87 osiedli miejskich,
• 7 osiedli roboczych,
• 1 osiedle wypoczynkowe.

Polityka

Plik:Belarus-Minsk-House of Government and Vladimir Lenin Monument (perspective corrected).jpg

Parlament Białorusi

System polityczny na Białorusi jest autorytarny. Władzy Łukaszenki i jego zwolenników przeciwstawiają się organizacje opozycyjne. Wśród organizacji opozycyjnych najsilniej działa Białoruski Front Ludowy. Inne opozycyjne wobec rządów Łukaszenki siły to: Żubr, Karta'97, Zjednoczona Partia Obywatelska, Białoruski Kongres Sił Demokratycznych, Białoruska Socjaldemokratyczna Partia (Hramada), Młody Front. Organizacje opozycyjne głównie domagają się respektowania praw człowieka, wolności słowa oraz możliwości używania w życiu publicznym języka białoruskiego, mimo że oficjalnie ma być używany na równi z rosyjskim (art. 17 Konstytucji Białorusi) a też „każdy ma prawo używania języka ojczystego, wybierania języka komunikacji” (art. 50).

Podział administracyjny

Miński

Homelski

Rosja

Polska

Miasto Mińsk

Grodzieński

Brzeski

Litwa

Mohylewski

Witebski

Łotwa

Ukraina

Białoruś w roku 1960 jeszcze za czasów Białoruskiej SRR podzielona została na jedno miasto wydzielone Mińsk (biał. Мінск, Minsk lub Менск, Miensk) oraz obwody (biał. вобласць, wobłasć), które dzielą się rejony (biał. раён, rajon). Ten podział administracyjny obowiązuje do dziś. Aktualnie istnieje jedno miasto wydzielone (Mińsk, który jest zarazem stolicą obwodu mińskiego i de facto tworzy oddzielny obwód) oraz 6 obwodów, które dzielą się na 118 rejonów. Z kolei miasto wydzielone Mińsk jest podzielone na 9 rejonów miejskich (dzielnic).

• Obwód brzeski
• Obwód grodzieński
• Obwód homelski
• Obwód miński
• Miasto Mińsk
• Obwód mohylewski
• Obwód witebski

Siły zbrojne

Białoruś, z racji braku dostępu do morza, dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Białorusi składało się w 2014 roku z: 1 756 czołgów, 2 321 opancerzonych pojazdów bojowych, 601 dział samobieżnych, 20 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 350 zestawów artylerii holowanej. Białoruskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 38 myśliwców, 36 samolotów transportowych, 16 samolotów szkolno-bojowych, 56 śmigłowców oraz 20 śmigłowców szturmowych.

Wojska białoruskie w 2014 roku liczyły 62 tys. żołnierzy zawodowych oraz 290 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) białoruskie siły zbrojne stanowią 52. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 725 mln dolarów (USD).

Kultura

Starobiałoruska literatura zaczęła się rozwijać już w XI w., głównie w dziełach religijnych. W XVI w. Franciszek Skaryna przetłumaczył Biblię na język starobiałoruski. Okres nowożytnej literatury białoruskiej zaczął kształtować się dopiero pod koniec XIX w., a ważnym pisarzem tego okresu był Janka Kupała. Jedną z najstarszych białoruskich gazet jest Nasza Niwa, która została po raz pierwszy opublikowana w Wilnie w 1906 r. Po tym jak Białoruś została włączona do Związku Radzieckiego, rząd radziecki przejął kontrolę nad kulturą. Wolny rozwój literatury następował jedynie na terytorium Polski, aż do okupacji sowieckiej w 1939 roku. Ostatnie poważne ożywienie białoruskiej literatury nastąpiło w 1960 r. z powieści opublikowanych przez Wasyla Bykaua i Uładzimira Karatkiewicza.

Kultura białoruska nie może się swobodnie rozwijać w granicach kraju. Prezydent skutecznie dusi w zarodku wszelkie ogniska wolnomyślicieli, w których rozwinąć może się działalność opozycyjna, m.in. zamknięto Uniwersytet Humanistyczny oraz inne szkoły, gdzie językiem wykładowym był białoruski.

Media są w większości upaństwowione i propagują kulturę zgodną z linią rządu. To w Polsce najprężniej działają organizacje antyreżimowe. W Białymstoku znajduje się rozgłośnia radiowa, która nadaje audycje dostępne na Białorusi. Nieopodal (w Gródku) co roku z inicjatywy BAS-u na uroczysku Boryk odbywa się Festiwal Muzyki Młodej Białorusi „Basowiszcza”, gdzie młodzi muzycy wprost ze sceny mają możliwość wykrzyczenia gniewu i haseł nawołujących do walki z reżimem.

Znanym przedstawicielem muzyki białoruskiej jest zespół N.R.M. (dobrze znany także w Polsce: liczne koncerty, współpraca z Pidżamą Porno), równie dużą popularnością cieszą się takie grupy jak: Gods Tower, Rasta, St.Mir, Indiga, Ściana, B.N., Krama, Żyhimont Vaza, Ulis, IQ 48, Neuro Dubel i inni. Znanym „zakazanym” wykonawcą jest też Źmicier Wajciuszkiewicz.

W Mińsku ma swoją główną siedzibę firma en:Wargaming.net tworząca popularne wojenne gry komputerowe, m.in. Massive Assault, Order of war oraz World of tanks.

Tradycyjny strój białoruski pochodzi z Rusi kijowskiej. Ze względu na zimny klimat, ubrania uszyte są zazwyczaj z lnu lub wełny. Zostały tak zaprojektowane, aby utrzymać ciepło ciała. Ozdobione są wzorcami ludowymi, kształtującymi się często pod wpływem sąsiednich kultur; polskiej, litewskiej, łotewskiej, rosyjskiej i innych europejskich. Każdy region Białorusi opracował specyficzne wzorce projektowe. Wzorzec używany na pierwszych białoruskich strojach zdobi białoruską flagę, przyjętą w referendum w 1995 r.

Białoruska kuchnia składa się głównie z warzyw, mięsa (zwłaszcza wieprzowiny) i pieczywa. Pokarmy są zazwyczaj albo gotowane lub powoli duszone. Typowy Białorusin spożywa bardzo lekkie śniadanie i dwa posiłki, obiad jest największym posiłkiem dnia. Popularnym napojem na Białorusi jest kwas chlebowy. Kwas chlebowy może być również dodany do krojonych warzyw, tak aby stworzyć zimną zupę o nazwie Okroszka.

Gospodarka

Dane statystyczne za lata 2003–2006
struktura zatrudnienia:	– rolnictwo 14% – przemysł 34,7% – usługi 51,3%
Produkt krajowy brutto ważony parytetem siły nabywczej(PKB):	82,94 mld USD
wzrost PKB:	9,9%
PKB na jednego mieszkańca:	8100 USD
udział w strukturze PKB:	– rolnictwo 9,3% – przemysł 31,6% – usługi 59,1%
budżet:	– dochody: 6,578 mld USD – wydatki: 7,164 mld USD
inflacja:	40,9% (szacowana za rok 2011)
dług zagraniczny:	5,498 mld USD
rezerwy złota i dewizy:	1,329 mld USD
siła robocza:	4,3 miliona ludzi
ludność żyjąca poniżej progu ubóstwa:	27,1%
bezrobocie:	1,6%
inwestycje:	25,9% PKB
elektryczność:	– produkcja: 29,33 mld kWh – konsumpcja: 31,05 mld kWh
ropa naftowa:	– produkcja: 34 260 bar/d – konsumpcja: 165 000 bar/d
gaz ziemny:	– produkcja: 180 mln m³ – konsumpcja: 20,5 mld m³
import:	21,12 mld USD
eksport:	19,61 mld USD
eksport (najważniejsi partnerzy):	Rosja: 35,8% Holandia: 15,1% Wielka Brytania: 7% Ukraina: 5,7% Polska: 5,3% Niemcy: 4,4%
import (najważniejsi partnerzy):	Rosja: 60,6% Niemcy: 6,7% Ukraina: 5,4%

Pod względem rozwoju gospodarczego, Białoruś uważana była za jedną z lepiej rozwiniętych republik radzieckich. Po rozpadzie ZSRR gospodarka białoruska przeżyła okres silnej recesji. W roku 1996 regres został powstrzymany i rozpoczął się wzrost gospodarczy. W latach 2000–2003 gospodarka Białorusi rozwijała się w tempie 4,7–6,8% rocznie. Głównym czynnikiem wzrostu PKB Białorusi była stymulująca rozwój polityka rządowa, wspierana kredytami bankowymi. Pomimo wzrostu udokumentowanego przez oficjalne statystyki gospodarkę białoruską nadal cechuje brak reform rynkowych, bariery biurokratyczne, wysokie koszty świadczeń socjalnych ponoszone przez białoruskie przedsiębiorstwa oraz utrzymywanie systemu administracyjno-nakazowego.

Sektor państwowy wypracowuje 80% PKB. Gospodarka oparta jest na rolnictwie i przemyśle i pozostaje w dużej zależności ekonomicznej od Rosji. Dochód narodowy wynosi 79,13 mld USD, 7700 USD na 1 mieszkańca (2005); inflacja: 40,9% (2011). Wzrost PKB: 6,4% (2010). Stopa bezrobocia: 1% (oficjalne dane 2010). Według portalu Karta'97 realne bezrobocie wyniosło 30% (2009). Rezerwy walutowe Białorusi obecnie topnieją i wyniosły: 5,03 mld USD (2011). Zadłużenie zagraniczne: 8,5 mld USD (2010). Struktura zatrudnienia: przemysł (41,9%), usługi (40,2%), rolnictwo (18,9%). Handel zagraniczny: eksportuje się gł. maszyny (45%), artykuły konsumpcyjne (17,8%), natomiast importuje się maszyny (31,1%), artykuły konsumpcyjne (13,7%). Głównymi partnerami handlowymi są kraje byłego ZSRR. Obroty handlowe z zagranicą – eksport: 15,9 mld USD (2005) z czego do Rosji 5,7 mld $. Import: 11,09 mld USD (2003).

Według raportu OECD na 2003 rok Białoruś jako jedyny, obok Uzbekistanu, kraj byłego ZSRR uzyskał PKB większe niż w 1991 roku, tuż przed rozpadem.

Rolnictwo

Ziemie uprawne zajmują 9,11 mln ha, czyli około 44% powierzchni kraju. Uprawia się głównie zboża (jęczmień, żyto, pszenicę, pszenżyto), ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa i len, hoduje bydło, trzodę chlewną i drób. Największy areał upraw stanowią zboża (42,3%) oraz rośliny pastewne (41,8%), uprawy ziemniaków zajmują 8,5% obszaru upraw. Większość produkcji (ponad 60%) przypada na gospodarstwa państwowe oraz duże gospodarstwa farmerskie. Z około 2500 państwowych i kolektywnych gospodarstw istniejących na początku lat dziewięćdziesiątych w ciągu ostatnich 15 lat zreorganizowano lub przekształcono w różnego rodzaju spółki i przedsiębiorstwa rolne, zaledwie kilka procent ogólnej liczby tych podmiotów. Indywidualne gospodarstwa rolne, w posiadaniu których znajduje się jedynie kilkanaście procent obszarów uprawnych, dostarcza blisko 40% produkcji sektora. Ustawodawstwo nie sprzyja indywidualnym rolnikom, a pomoc ze strony państwa jest mniejsza niż dla kołchozów i sowchozów. Pomoc dla państwowych gospodarstw jest dwojakiego rodzaju: bezpośrednia – z dotacji budżetowych lub pośrednia – w postaci niskooprocentowanych kredytów bankowych. Rolnictwo stanowi istotne obciążenie dla finansów państwa.

Rozwinięte jest leśnictwo. Białoruś posiada ogromne obszary leśne, zajmujące 38% powierzchni kraju. Największe zbiorowiska leśne stanowią puszcze: Grodzieńska, Nalibocka i Białowieska, rozciągające się wzdłuż granicy z Polską. Jakość pozyskiwanego drewna, zwłaszcza z drzew iglastych, jest wysoka. Leśnictwo zajmuje ważną pozycję w gospodarce. Oprócz drewna, lasy dostarczają owoców leśnych (jagody, jeżyny, borówki), grzybów, ziół i miodu. Bogaty jest też zwierzostan (łosie, dziki, bobry, żubry, jenoty). Rocznie pozyskuje się 690 ton dziczyzny i dużą ilość skór.

Wskutek wybuchu elektrowni jądrowej w Czarnobylu na Ukrainie w 1986 znaczne obszary rolne w południowo-wschodniej części kraju zostały silnie skażone i nie są wykorzystywane rolniczo.

Przemysł

Rozwinięty jest przemysł: elektromaszynowy (produkcja obrabiarek), środków transportu (produkcja samochodów ciężarowych MAZ, BiełAZ, ciągników, rowerów), chemiczny (produkcja nawozów potasowych, włókien syntetycznych), petrochemiczny (rafinerie ropy naftowej), elektroniczny (telewizory, radioodbiorniki, układy scalone), włókienniczy (lniarski, wełniany), spożywczy (mięsny, mleczarski), drzewny (produkcja mebli), papierniczy, materiałów budowlanych, szklarski (słynna w świecie produkcja kryształów i porcelany), skórzany. Liczne zakłady rzemieślnicze (garncarskie, wikliniarskie). Eksploatacja węgla kamiennego, ropy naftowej, fosforytów, soli kamiennej i potasowej, rud metali, torfu, łupków bitumicznych oraz surowców budowlanych (wapieni, margli, gliny, piasków). Energia elektryczna (31,4 TWh, w 1995, co daje 3045 kWh na 1 mieszkańca) produkowana jest głównie w elektrowniach cieplnych, a największe z nich to: Berezowska (900 MW), Łukomlska (2400), Nowopołocka. Liczne elektrownie opalane przeważnie gazem.

Transport jest dobrze rozwinięty, największą rolę odgrywa transport kolejowy (5,5 tys. km linii kolejowej), gł. linia kolejowa Brześć – Mińsk – Orsza, fragment magistrali Berlin – Warszawa – Moskwa, oraz samochodowy (52 tys. dróg w tym 36,5 tys. asfaltowych). Liczne żeglowne rzeki (największe Dniepr, Prypeć, Niemen, Dźwina Zachodnia) oraz kanał rzeczny Dniepr–Bug. Międzynarodowy port lotniczy w Mińsku. Rozwinięty jest transport rurociągowy (2906 km) przesyłający ropę naftową i gaz ziemny, m.in. do Polski, Niemiec, Czech i Słowacji. Przemysł jest rozwinięty, lecz bardzo kosztowny ze względu na przestarzałość technologiczną, w większości poradziecką.

Handel i usługi

Handel i usługi na Białorusi są jedynym sektorem, w którym przeważa własność prywatna (81,9%). Własność państwową stanowi tu tylko 15,8%, a własność inwestorów zagranicznych 2,3%. Ponad połowa podmiotów handlowych i usługowych na Białorusi zlokalizowana jest w stolicy kraju, Mińsku. Obroty handlu detalicznego w 2007 roku osiągnęły wartość 38,16 mld BYR i były wyższe o około 22% niż w roku poprzednim. Na koniec 2007 roku działało 36,1 tys. punktów handlu detalicznego. Łączna wartość usług w 2007 roku wyniosła blisko 9988,2 mld BYR.

Transport

Transport odgrywa ważną rolę w gospodarce Białorusi. Białoruś posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę transportową, na którą składają się magistrale kolejowe i kołowe, wewnętrzne drogi wodne, a także ropo- i gazociągi. Białoruś leży na skrzyżowaniu ważnych szlaków transportowych północ-południe oraz wschód-zachód, prowadzących z krajów Europy Zachodniej i Środkowej przez Rosję do Azji. Przez terytorium kraju transportuje się około 80% obrotu towarowego pomiędzy Europą a Rosją.

Głównym partnerem handlowym pozostaje Rosja, na którą przypada 32% eksportu i 66% importu. Wbrew powszechnym obawom, rozszerzenie Unii Europejskiej nie przyniosło negatywnych skutków w sferze handlu i współpracy gospodarczej Białorusi z państwami, które po 1 maja 2004 roku weszły w skład tego ugrupowania. Wysoka dynamika eksportu Białorusi do tych państw jest m.in. efektem przyjęcia przez nowych członków UE unijnej taryfy celnej i unijnego systemu preferencji, z którego jednak w 2007 roku Białoruś została wykluczona.

Brak współrzędnych

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|52|6|30|N|23|53|53|E}

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|52|31|37|N|31|1|00|E}

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|53|36|7|N|24|3|14|E}

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|53|52|57|N|28|1|57|E}

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|53|57|18|N|30|5|42|E}

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|55|24|42|N|28|44|54|E}

Nieprawidłowe parametry: {Białoruś|55|7|36|N|30|21|6|E}

Porty lotnicze na Białorusi

Turystyka

W 2012 roku kraj ten odwiedziło 119 tys. turystów (2,3% więcej niż w roku poprzednim), generując przy tym przychody na poziomie 664 mln dolarów.

Białoruś posiada cztery obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO:

• Południk Struvego (wraz z 9 krajami)
• Puszcza Białowieska (wraz z Polską)
• Zamek w Mirze
• Zamek w Nieświeżu

Białoruś w rankingach

500 rubli białoruskich

1. Wskaźnik Rozwoju Społecznego 2010 (Wskaźnik Rozwoju Społecznego, HDI, Human Development Index), stosowany przez ONZ-owski Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme, UNDP): Białoruś jest zaliczana do najwyższej kategorii krajów rozwijających się (wysoki HDI), ma wartość wskaźnika 0,732 (wzrost o 0,003) i 61. miejsce na 169. Polska znalazła się w grupie krajów rozwiniętych (bardzo wysoki HDI) o wskaźniku 0,795 (wzrost o 0,004) i zajmuje 41. lokatę.

2. Wskaźnik Jakości Życia 2010 (Quality of Life Index, The Economist): 109. miejsce na 194 (Polska 35).

3. Wskaźnik Wolności Gospodarczej 2010 (Economic Freedom Index): w dorocznym raporcie amerykańskiej Heritage Foundation z 2010 (przygotowanym przy współudziale „Wall Street Journal”), Białoruś została zakwalifikowana do grupy państw o „represjonowanej gospodarce” i zajęła 155. miejsce (na 183), za Togo i Malediwami, tuż przed Lesotho i Gwineą Równikową

4. Indeks Percepcji Korupcji 2010 opublikowany przez Transparency International przyznaje Białorusi 2,5 pkt. w 10 stopniowej skali. Daje to Białorusi 127 miejsce na 178 krajów. Kwalifikuje to Białoruś do krajów wysoce skorumpowanych.

Demografia

Piramida płci i wieku ludności Białorusi

Zmiana populacji Białorusi w latach 1960–2010 (w tysiącach)

Według spisu ludności z 1999 i 2009 roku struktura narodowościowa/etniczna na Białorusi przedstawia się następująco:
Narodowość	Liczba w 1999	Udział %	Liczba w 2009	Udział %	Różnica z 1999 r.
Białorusini	8 158 900	81,2%	7 957 252	83,7%	201 648
Rosjanie	1 141 700	11,4%	785 084	8,3%	356 616
Polacy	395 700	3,9%	294 549	3,1%	101 151
Ukraińcy	237 000	2,4%	158 723	1,7%	78 277
Inni	110 900	1,1%	308 199	3,2%	197 299
Ludność ogółem	10 045 200	100%	9 503 807	100%	541 393

Białoruś ma dwa oficjalne języki urzędowe – białoruski i rosyjski. Według spisu 2009 tak Białorusini, jak i mniejszości narodowe w domu mówią najczęściej po rosyjsku. Tak z 9,5 mln populacji Białorusi tylko 2,2 mln mówi w domu po białorusku, natomiast po rosyjsku trzy razy więcej – 6,7 mln. Polacy według statystyk oficjalnych są jedyną grupą etniczną na Białorusi w większości mówiącą w domu po białorusku.

Ludność Białorusi według narodowości i języka (spis 1999)

Narodowość	tys. osób	zaznaczyli jako język ojczysty język swej narodowości %	zaznaczyli język w którym zwykle rozmawiają w domu %
			białoruski	rosyjski	inne
Białorusini	8 159	85,6	41,3	58,6	0,1
Rosjanie	1 142	90,7	4,3	95,7	–
Polacy	396	16,5	57,6	37,7	4,7
Ukraińcy	237	42,9	10,2	83,6	6,2
Żydzi	28	5,4	3,8	95,7	0,5
Razem	10 045	81,9	36,7	62,8	0,5

Białoruś ma gęstość zaludnienia ok. 50 osób na kilometr kwadratowy (127 mil na ha); 71,7% całkowitej populacji jest skoncentrowane na obszarach miejskich. W Mińsku, stolicy kraju i największym mieście, mieszka 1 814 tys. osób. W Homlu mieszka 481 tys. osób, a samo miasto jest drugim co do wielkości na Białorusi. Inne duże miasta to Mohylew (365,1 tys.), Witebsk (342,4 tys.), Grodno (314,8 tys.) i Brześć (298,3 tys.).

Podobnie jak w wielu innych krajach europejskich, Białoruś ma negatywny wskaźnik wzrostu liczby ludności i ujemny przyrost naturalny. W 2007 r. 69,7% populacji było w wieku od 14 do 64; 16% było poniżej 14, 14,6% populacji jest w wieku 65 lat lub więcej, średnia wieku to 37.

Miasta

Najludniejsze miasta Białorusi (powyżej 100 tysięcy mieszkańców w 2012 roku):

Miasto	Liczba ludności	Powierzchnia (km²)	Region
Mińsk	1 877 604	307,9 km²	Mińsk
Homel	489 392	113 km²	Homelski
Mohylew	361 779	110,5 km²	Mohylewski
Witebsk	354 563	96 km²	Witebski
Grodno	339 406	142,1 km²	Grodzieński
Brześć	318 709	145,2 km²	Brzeski
Bobrujsk	215 694	66 km²	Mohylewski
Baranowicze	169 777	50,2 km²	Brzeski
Plik:Coat of Arms of Barysaŭ, Belarus.png Borysów	148 360	46 km²	Miński
Pińsk	131 708	50,5 km²	Brzeski
Orsza	117 553	38,9 km²	Witebski
Mozyrz	110 299	36,7 km²	Homelski
Soligorsk	103 950	9,2 km²	Miński

Mniejszość polska

Według statystyk oficjalnych liczba Polaków na Białorusi szybko zmniejsza się: spis narodowy 1989 naliczył 418 tys. Polaków, spis 1999 – 396 tys., spis 2009 już tylko 295 tys.

Mniejszość polska w poszczególnych obwodach według spisu 1999.

• miasto Mińsk – 17 tys. (1,0%)
• Brzeski – 27 tys. (1,8%)
• Witebski – 21 tys. (1,5%)
• Homelski – 4 tys. (0,3%)
• Grodzieński – 294 tys. (24,8%)
• Miński – 30 tys. (1,9%)
• Mohylewski – 3 tys. (0,2%)

Głównym skupiskiem Polaków na Białorusi jest obwód grodzieński, gdzie żyje 75% białoruskich Polaków. Liczba osób narodowości polskiej jest sporna, statystyki kościelne oraz własne środowisk polskich podają liczbę od 0,5 do 1,5 miliona.

Religie i wyznania

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• prawosławie – 61,5%
• brak religii – 28,6%
• katolicyzm – 8,7%
• protestantyzm – 1,0% (głównie: zielonoświątkowcy)
• islam – 0,2%.

Struktura religijna kraju w 2012 roku według badań przeprowadzonych przez Centrum Informacyjno-analityczne przy administracji Prezydenta Republiki Białorusi:

Przynależność do religii deklaruje 94,5%, w tym

• prawosławie – 83%
• katolicyzm – 10%
• inne wyznania - 1,5%
• brak przynależności do religii - 5,5%.

Mimo wysokiego poziomu przynależności wyznaniowej tylko 71,5% badanych wierzy w Boga, dalsze 3% wierzy w "siły nadprzyrodzone"; 18% badanych nie mogło określić swojego stosunku do wiary, a 7,5% to niewierzący.

Większość (60,5%) badanych obchodzi niektóre święta religijne (wśród prawosławnych 65%, katolików - 35%), 17% uczestniczy w niektórych obrzędach i przystępuje do sakramentów (wśród prawosławnych 15%, katolików - 36%), a 13% badanych podziela przekonania swojego wyznania, ale osobiście nie bierze udziałów w obrzędach i nie przystępuje do sakramentów (wśród prawosławnych 13%, katolików - 12%), regularnie bierze udział w nabożeństwach 4% (wśród prawosławnych 3%, katolików - 10%), 3% uczestniczy we wszystkich obrzędach i przystępuje do sakramentów 3% (wśród prawosławnych 3%, katolików - 6%).

Statystyki demograficzne

Białoruś posiada dodatnie saldo migracji.

2010
Liczba ludności	9 612 632
Ludność według wieku
0 – 14 lat	14,3%
15 – 64 lat	71,3%
ponad 64 lata	14,5%
Średni wiek
W całej populacji	38,8 lat
Mężczyzn	35,8 lat
Kobiet	41,8 lat
Przyrost naturalny
Współczynnik urodzeń	9,76 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	13,81 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	0,38 imigrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,062 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,06 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	0,94 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,47 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	6,34 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	7,34 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,27 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	70,92 lat
Mężczyzn	65,26 lat
Kobiet	76,93 lat
Rozrodczość	1,25 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS	0,2% (2007)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS	13 000 (2007)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS	1 100 (2007)

Zobacz też

• Związek Białorusi i Rosji
• Przewodniczący Rady Białoruskiej Republiki Ludowej na uchodźstwie
• Reprezentacja Białorusi w piłce nożnej
• Biełaruś (biał. Беларусь) – miesięcznik

Linki zewnętrzne

•  Wikimedia Atlas: Białoruś – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons
• Prezydent Białorusi
• Strona oficjalna Ambasady Republiki Białoruś w RP
• E-Gov w Białorusi
• www.bialorus.pl
• Konstytucja Białorusi (wersja z 1994 roku – przed poprawkami Łukaszenki)
• Dom Polski w Mohylewie – Polacy w Mohylewie (Białoruś)
• Gazetteer
• Białoruś, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 193 .