Monzaemon Chikamatsu: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 15:48, 23 wrz 2015

Szablon:Pisarz infobox

Monzaemon Chikamatsu (jap. 近松門左衛門 Chikamatsu Monzaemon), prawdziwe imię i nazwisko: Nobumori Sugimori (jap. 杉森信盛 Sugimori Nobumori; ur. 1653, zm. 6 stycznia 1725) – japoński pisarz sztuk w jōruri (typ japońskiego teatru marionetek, później znanego jako bunraku), a także aktor w teatrze kabuki. Zwany japońskim Szekspirem. Pochodził z rodziny samurajów. Źródła podają różne miejsca jego urodzenia: prowincję Echizen, Hagi lub Nagato. Napisał także książkę lekarską.

Życiorys

Chikamatsu urodził się w prowincji Echizen (obecnie wschodnia część prefektury Fukui) jako drugi syn w rodzinie samurajskiej. Przypuszcza się, że w młodości służył na dworze szlacheckim w Kioto, gdzie przeniosła się cała jego rodzina, jednak brak jest dokładniejszych wiadomości na temat wczesnych lat jego życia. Uważa się, że w tym właśnie okresie Chikamatsu zdobył wykształcenie klasyczne. Prawdopodobnie pod wpływem kontaktów z teatrem, Chikamatsu postanowił porzucić życie samuraja i rozpocząć karierę dramaturga. Początkowo, w wieku około trzydziestu lat, związał się z niezwykle wówczas popularnym kantorem Kaganojō Uji (1635-1711), dla którego napisał swój pierwszy ważny utwór Yotsugi Soga (Dziedzic rodu Soga) wystawiony w 1683 roku. Sztuka okazała się tak wielkim sukcesem, że sławny kantor Gidayū Takemoto (1651-1714) otworzył nią sezon w swoim teatrze Takemoto-za w Osace.

W latach późniejszych Chikamatsu stworzył na potrzeby Gidayū wiele innych sztuk jōruri, w tym sławną Shusse Kagekiyo (Kagekiyo zwycięski, 1685). Na współpracy tej skorzystali niewątpliwie obaj artyści: Gidayū, który po sukcesie Yotsugi Soga potrzebował utworów na wysokim poziomie, które pozwoliłyby mu kontynuować pasmo sukcesów oraz Chikamatsu, który wcześniej współpracując z Uji Kaganojō (1635-1711) nie mógł w pełni się rozwijać i usamodzielnić, u Gidayū znalazł natomiast potrzebę stworzenia czegoś nowego, duch nowatorstwa, którego brakowało Kaganojō. Ich kooperacja zrodziła nowe trendy w świecie jōruri, stąd też w his torii gatunku okres przed i po ich współpracy dzieli się zazwyczaj na „stare” i „nowe” jōruri.

W latach 1684-1703, oprócz utworów przeznaczonych dla teatru lalkowego, tworzył także Chikamatsu sztuki kabuki, głównie dla Tōjūrō Sakaty (1647-1709), uznanego za jednego z najwybitniejszych aktorów tego okresu. W 1703 powrócił do jōruri, pisząc Sonezaki shinjū (Samobójstwo kochanków w Sonezaki), sztukę uznaną za pierwszy utwór nurtu sewajōruri, czyli sztuk, podobnie jak w prozie ukiyozōshi, traktujących o uczuciach czy zwyczajach współczesnych autorowi i doskonale przez niego znanych i rozumianych mieszczan.

Ogólnie sztuki jōruri autorstwa Chikamatsu podzielić można na dwie grupy: dramaty jidaimono, czyli opowieści traktujące głównie o legendarnych wojownikach, czy wielkich historiach miłosnych, których akcja dzieje się przed okresem Edo, oraz na utwory sewamono. Tematem sztuk sewamono stawały się często wydarzenia autentyczne, takie jak chociażby samobójstwa nieszczęśliwych kochanków czy opowieści o kurtyzanach. Tematyka ta sprawiła, że dramaty sewamono zyskiwały ogromną popularność i były wysoko cenione zarówno przez znawców teatru, jak i przeciętnych widzów. Po sukcesie Sonezaki shinjū Chikamatsu całkowicie porzucił kabuki na rzecz teatru lalkowego i przeniósł się z Kioto do Osaki.

Obecnie znanych jest ponad sto sztuk jōruri autorstwa Chikamatsu, chociaż istnieją również sztuki, o których uważa się, że mogły zostać przez niego napisane, nie ma jednak na to wystarczających dowodów. Wśród dramatów z gatunku jidaimono wciąż wystawiane pozostają m.in.: Keisei hangonkō (Kurtyzana, czyli o wonności przeciw duchom, 1708), czy Kokusen'ya kassen (Bitwy Koksingi, 1715). Natomiast wśród sztuk sewamono: Sonezaki shinjū (Samobójstwo kochanków w Sonezaki), Shinjū ten no Amijima (Samobójstwo z miłości w niebiańskiej Amijimie, 1720), Meido no hikyaku (Posłaniec do piekieł, 1711), czy Horikawa nami no tsuzumi (Rzeka Hori, czyli echo bębna na falach, 1707).

Jōruri

Yotsugi Soga (Następca Soga, 1683)
Shusse Kagekiyo (Kagekiyo zwycięski, 1685)
Sonezaki shinjū (Samobójstwo kochanków w Sonezaki, 1703)
Horikawa nami no tsuzumi (Rzeka Hori, czyli echo bębna na falach, 1707)
Meido no hikyaku (Posłaniec do piekieł, 1711)
Kokusen'ya kassen (Bitwy Koksingi, 1715)
Heike nyogogashima (1719)
Shinjū ten no Amijima (Samobójstwo z miłości w niebiańskiej Amijimie, 1720)
Onnagoroshi aburajigoku (Zabójstwo kobiety – olej w piekle, 1721)

Bibliografia

Donald Keene, 1976, World Within Walls (Świat za ścianami), Holt, Rinehart and Wilson, Nowy York.
Mikołaj Melanowicz, 1994, Literatura Japońska t. 1, PWN, Warszawa.

Zobacz też

@@ Linia 28: / Linia 28: @@
 == Życiorys ==
 [[Plik:ChikamatsuM.jpg|thumb|left|Autoportret]]
-Chikamatsu urodził się w prowincji Echizen (obecnie wschodnia część [[Prefektura Fukui|prefektury Fukui]]) jako drugi syn w rodzinie samurajskiej. Przypuszcza się, że w młodości służył na dworze szlacheckim w [[Kioto]], gdzie przeniosła się cała jego rodzina, jednak brak jest dokładniejszych wiadomości na temat wczesnych lat jego życia. Uważa się, że w tym właśnie okresie Chikamatsu zdobył wykształcenie klasyczne. Prawdopodobnie pod wpływem kontaktów z teatrem, Chikamatsu postanowił porzucić życie samuraja i rozpocząć karierę dramaturga. Początkowo, w wieku około trzydziestu lat, związał się z niezwykle wówczas popularnym kantorem Uji Kaganojō (1635-1711), dla którego napisał swój pierwszy ważny utwór ''Yotsugi Soga'' (Dziedzic rodu Soga) wystawiony w 1683 roku. Sztuka okazała się tak wielkim sukcesem, że sławny kantor [[Gidayū Takemoto]] (1651-1714) otworzył nią sezon w swoim teatrze Takemoto-za w Osace.
+Chikamatsu urodził się w prowincji Echizen (obecnie wschodnia część [[Prefektura Fukui|prefektury Fukui]]) jako drugi syn w rodzinie samurajskiej. Przypuszcza się, że w młodości służył na dworze szlacheckim w [[Kioto]], gdzie przeniosła się cała jego rodzina, jednak brak jest dokładniejszych wiadomości na temat wczesnych lat jego życia. Uważa się, że w tym właśnie okresie Chikamatsu zdobył wykształcenie klasyczne. Prawdopodobnie pod wpływem kontaktów z teatrem, Chikamatsu postanowił porzucić życie samuraja i rozpocząć karierę dramaturga. Początkowo, w wieku około trzydziestu lat, związał się z niezwykle wówczas popularnym kantorem Kaganojō Uji (1635-1711), dla którego napisał swój pierwszy ważny utwór ''Yotsugi Soga'' (Dziedzic rodu Soga) wystawiony w 1683 roku. Sztuka okazała się tak wielkim sukcesem, że sławny kantor [[Gidayū Takemoto]] (1651-1714) otworzył nią sezon w swoim teatrze Takemoto-za w Osace.
 W latach późniejszych Chikamatsu stworzył na potrzeby Gidayū wiele innych sztuk jōruri, w tym sławną ''Shusse Kagekiyo'' (Kagekiyo zwycięski, 1685). Na współpracy tej skorzystali niewątpliwie obaj artyści: Gidayū, który po sukcesie Yotsugi Soga potrzebował utworów na wysokim poziomie, które pozwoliłyby mu kontynuować pasmo sukcesów oraz Chikamatsu, który wcześniej współpracując z Uji Kaganojō (1635-1711) nie mógł w pełni się rozwijać i usamodzielnić, u Gidayū znalazł natomiast potrzebę stworzenia czegoś nowego, duch nowatorstwa, którego brakowało Kaganojō. Ich kooperacja zrodziła nowe trendy w świecie jōruri, stąd też w his torii gatunku okres przed i po ich współpracy dzieli się zazwyczaj na „stare” i „nowe” jōruri.
@@ Linia 36: / Linia 36: @@
 Ogólnie sztuki jōruri autorstwa Chikamatsu podzielić można na dwie grupy: dramaty jidaimono, czyli opowieści traktujące głównie o legendarnych wojownikach, czy wielkich historiach miłosnych, których akcja dzieje się przed okresem Edo, oraz na utwory sewamono. Tematem sztuk sewamono stawały się często wydarzenia autentyczne, takie jak chociażby samobójstwa nieszczęśliwych kochanków czy opowieści o kurtyzanach. Tematyka ta sprawiła, że dramaty sewamono zyskiwały ogromną popularność i były wysoko cenione zarówno przez znawców teatru, jak i przeciętnych widzów. Po sukcesie ''Sonezaki shinjū'' Chikamatsu całkowicie porzucił kabuki na rzecz teatru lalkowego i przeniósł się z Kioto do [[Osaka|Osaki]].
-Obecnie znanych jest ponad sto sztuk jōruri autorstwa Chikamatsu, chociaż istnieją również sztuki, o których uważa się, że mogły zostać przez niego napisane, nie ma jednak na to wystarczających dowodów. Wśród dramatów z gatunku jidaimono wciąż wystawiane pozostają m.in.: ''Keisei hangonkō'' (''Kurtyzana, czyli o wonności przeciw duchom'', 1708), czy ''Kokusen'ya kassen'' (Bitwy Koksingi, 1715). Natomiast wśród sztuk sewamono: ''Sonezaki shinjū'' (Samobójstwo kochanków w Sonezaki), ''Shinjū ten no Amijima'' (Samobójstwo z miłości w niebiańskiej Amijimie, 1720), ''Meido no hikyaku'' (Posłaniec do piekieł, 1711), czy ''Horikawa nami no tsuzumi'' (Rzeka Hori, czyli echo bębna na falach, 1707).
+Obecnie znanych jest ponad sto sztuk jōruri autorstwa Chikamatsu, chociaż istnieją również sztuki, o których uważa się, że mogły zostać przez niego napisane, nie ma jednak na to wystarczających dowodów. Wśród dramatów z gatunku jidaimono wciąż wystawiane pozostają m.in.: ''Keisei hangonkō'' (Kurtyzana, czyli o wonności przeciw duchom, 1708), czy ''Kokusen'ya kassen'' (Bitwy Koksingi, 1715). Natomiast wśród sztuk sewamono: ''Sonezaki shinjū'' (Samobójstwo kochanków w Sonezaki), ''Shinjū ten no Amijima'' (Samobójstwo z miłości w niebiańskiej Amijimie, 1720), ''Meido no hikyaku'' (Posłaniec do piekieł, 1711), czy ''Horikawa nami no tsuzumi'' (Rzeka Hori, czyli echo bębna na falach, 1707).
 == Jōruri ==