Tymczasowy Rząd Narodowy

Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego, 22 stycznia 1863

Tymczasowy Rząd Narodowy właściwie Komitet Centralny Narodowy jako Tymczasowy Rząd Narodowy – centralny organ władz powstania styczniowego od 19 stycznia do 13 marca 1863 i od 21 marca do 23 maja 1863.

Utworzenie

Kontrolowany przez stronnictwo czerwonych Komitet Centralny Narodowy już od 1862 przygotowywał wybuch powstania w zaborze rosyjskim. Zaplanowane na wiosnę 1863 przygotowania powstańcze pokrzyżowała branka przeprowadzona w Warszawie przez margrabiego Aleksandra Wielopolskiego w nocy z 14 na 15 stycznia. Istniała realna groźba rozbicia organizacji spiskowych w całym kraju.

W zaistniałej sytuacji KCN postanowił o przyspieszeniu wybuchu powstania i przekształcił się 19 stycznia w Tymczasowy Rząd Narodowy. TRN wydał manifest 22 stycznia, w którym określając się jako jedyny rząd legalny wzywał do walki orężnej o wolność, równość i niepodległość. Opublikował też dwa dekrety o uwłaszczeniu chłopów. Zygmuntowi Padlewskiemu powierzono zadanie opanowania Płocka, gdzie miał on proklamować Rząd Narodowy. Członkowie rządu oczekiwali na ten moment w Kutnie. Rząd tymczasowy mianował naczelników wojskowych w każdym województwie, powierzając im zadanie opanowania poszczególnych celów.

Komisja Wykonawcza Rządu Narodowego

Próba zajęcia Płocka zakończyła się niepowodzeniem, a pozostający poza Warszawą rząd tymczasowy nie mógł się bezpiecznie ujawnić. W tym czasie rzeczywistą władzę nad powstaniem przejęła kierowana przez rezydującego w Warszawie Stefana Bobrowskiego Komisja Wykonawcza Rządu Narodowego.

Dyktatura Ludwika Mierosławskiego

30 stycznia wysłannicy TRN w Paryżu skłonili Ludwika Mierosławskiego do objęcia dyktatury nad powstaniem. Ten 17 lutego przybył w granice Królestwa Polskiego, jednak na skutek klęsk militarnych już 23 lutego zmuszony był je opuścić. TRN wezwał go do stawienia się na pole walki przed upływem 8 marca.

Dyktatura Mariana Langiewicza

12 marca wykorzystało tę sytuację stronnictwo białych, którego przedstawiciele udając emisariuszy TRN, przekonali niezorientowanego w sprawach politycznych Mariana Langiewicza do objęcia dyktatury. Ten powołał nowy Rząd Narodowy Cywilny, sprawujący w jego imieniu władzę. Dotychczasowi członkowie TRN uznali, że rząd dotychczasową swoją władzę składa w jego ręce i wzywa cały naród do posłuszeństwa dyktatorowi. Jednak zastrzegli sobie, że w części kraju zajętej przez nieprzyjaciela z upoważnienia dyktatora rozporządzenia wydawać będzie Komisja Wykonawcza. Utworzono tym samym Komisję Wykonawczą Dyktatora w Warszawie.

Reaktywacja Tymczasowego Rządu Narodowego

19 marca Langiewicz przekroczył granicę Galicji, gdzie został aresztowany przez Austriaków. Do Krakowa przybył prezes TRN Stefan Bobrowski, który 21 marca ogłosił tam przywrócenie najwyższej władzy Tymczasowego Rządu Narodowego. Powołał rząd koalicyjny z udziałem przedstawicieli białych i czerwonych. Po śmierci Bobrowskiego w pojedynku 12 kwietnia, we władzach powstańczych górę zaczęły brać tendencje umiarkowane. 10 maja Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił się Rządem Narodowym pod przewodnictwem Agatona Gillera.

Struktura

Poszczególni członkowie TRN nadzorowali poszczególne agendy rządowe za pośrednictwem dyrektorów komisji (od maja wydziałów) obsadzanych przez referentów. Tylko najważniejsze kwestie podnoszono na kolegium TRN.

Skład

Pierwotny skład rządu

• Oskar Awejde
• Stefan Bobrowski
• Agaton Giller – sprawy zagraniczne oraz sprawy prasy
• Józef Kajetan Janowski – sprawy wewnętrzne oraz sprawy Litwy i Rusi
• Leon Królikowski od marca 1863
• ks. Karol Mikoszewski – sprawy duchowne i opieka nad ludem
• Jan Majkowski – sprawy skarbu
• Zygmunt Padlewski – naczelnik miasta Warszawy i sprawy wojskowe
• Karol Ruprecht od marca 1863

Rząd reaktywowany w marcu 1863

• Stefan Bobrowski – przewodniczący do 12 kwietnia 1863
• Agaton Giller – przewodniczący od 12 kwietnia 1863, od kwietnia szef Komisji Stosunków Zagranicznych
• Józef Kajetan Janowski – szef Komisji Wojny
• Jan Majkowski – sekretarz, do 12 kwietnia 1863
• Edward Siwiński od kwietnia 1863 – szef Wydziału Prasy
• Oskar Awejde od 12 kwietnia 1863 – sekretarz, szef Komisji Spraw Wewnętrznych
• Karol Ruprecht, do kwietnia 1863 – szef Komisji Spraw Zagranicznych, szef Komisji Skarbu
• Hieronim Władysław Kieniewicz, od maja 1863 – przedstawiciel Litwy

Bibliografia

• Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003
• Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski, Trzy powstania narodowe, Warszawa 1992
• Stefan Kieniewicz, Warszawa w powstaniu styczniowym, Warszawa 1983