Daty nowego i starego porządku

Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego („starego porządku”) na gregoriański („nowego porządku”).

Podwójne datowanie na świadectwie ślubu, Warszawa 1907

Historia wprowadzenia

Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII- a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i we Francji.

Telegram nadany z Leoben w Austrii do Warszawy w lutym 1900. Na drukowanym po rosyjsku formularzu widnieje (po lewej stronie, w rubryce Принята) data przyjęcia 12.2.1900 podana według obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; widoczna jest też data nadania (po prawej, w rubryce Подана), według używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego.

Numer tygodnika Kraj z 1903 roku, z podwójnym datowaniem wydania.

Różnice pomiędzy datami juliańskimi i gregoriańskimi

Zakres lat od 1.03. pierwszego roku do 28.02 ostatniego roku	Korekta (dni)
1500–1700	+10
1700–1800	+11
1800–1900	+12
1900–2100	+13
2100–2200	+14

Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, Francja 20 grudnia – licząc według nowego porządku), Austria, Czechy i Śląsk w 1584 roku, protestancka część Niemiec w 1700 roku, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości 14 „nowego” września 1752, a Rosja i jej posiadłości jeszcze później – po rewolucji październikowej w 1917 – dokładnie 14 lutego 1918 roku (z ilustracji obok – u góry – wynika jednak, że w Polsce – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano niekiedy datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – Rumunia, Serbia, Bułgaria oraz Grecja (ta ostatnia dopiero w 1924 roku), a z krajów muzułmańskich – Turcja oraz Egipt.

Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej.

Początek roku kalendarzowego

Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego na przykład dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadł w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to rok 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.

Podwójne datowanie

Aby uniknąć nieporozumień, historycy do opisywania dat z okresu, w którym obowiązywały różne kalendarze stosują niekiedy (zazwyczaj gdy piszą o krajach posługujących się różnymi kalendarzami) – format podwójny, np. „24 grudnia 1602 / 3 stycznia 1603” albo „25 października / 7 listopada 1917”. Tak samo zresztą, jak pokazano na ilustracji z 1907, postępowali urzędnicy w krajach stosujących kalendarz starego porządku. W tym układzie aktualną (gregoriańską) datą jest ta druga.

W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900 r.). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego – stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze. Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 roku.

Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego

Kraj	1 stycznia jako pierwszy dzień roku	kalendarz gregoriański
Imperium rzymskie	46 p.n.e.	—
567 - zniesienie 1 stycznia jako początku roku
Republika Wenecka	1522	1582
Rzesza Niemiecka	1544	1583
Rzeczpospolita, Hiszpania, Portugalia, i katolicka część Niderlandów	1556	1582
Prusy	1559	1700
Dania	początek XIV wieku	1700
Szwecja	1559	1753
Francja	1564	1582
Lotaryngia	1579	1682
Protestancka część Niderlandów	1583	1700
Szkocja	1600	1752
Rosja	1700	1918
Toskania	1721	1750
Anglia	1752	1752

Linki zewnętrzne

• Szczegóły nt. zmian kalendarza w różnych krajach (ang.)
• Przeliczanie dat nowego i starego porządku (ang.)