Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m infobox
m poprawa linków
Linia 22: Linia 22:


== Podłoże powstania ==
== Podłoże powstania ==
Położenie chłopów pańszczyźnianych w Polsce szlacheckiej było bardzo niekorzystne. W dobrach szlacheckich i [[Dobra martwej ręki|dobrach kościelnych]] masowe rozmiary przybierało [[zbiegostwo chłopów]]. Chłopi, którzy opuszczali te dobra przenosili się do dóbr królewskich tzw. [[Królewszczyzna|królewszczyzn]], chronili się w lasach, górach i innych niedostępnych terenach, często zajmując się [[Zbójnictwo|zbójectwem]]<ref> Tadeusz Łepkowski, ''Słownik historii Polski'', Warszawa 1973, s.573.</ref>. W rejonie Podhala konflikty na linii chłopi-dwór, zaostrzało dodatkowo zachowanie dziedzica ziem [[Mikołaj Komorowski (1578-1633)|Mikołaja Komorowskiego]]<ref>[http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=10272&dirids=1 Gustaw Studnicki, ''Barwałd, zarys dziejów'', s. 124]</ref>, któremu źródła pisane z epoki jak np. materiały z procesów chłopskich itp. przypisują prowokacyjne i lekceważące zachowanie wobec poddanych. Komorowski miał według tych źródeł wprowadzić [[prawo pierwszej nocy]] i szereg innych uciążliwych dla chłopów zarządzeń. Duży wpływ na rewolucyjne nastroje chłopów Podhala miało też trwające od [[1648]] r. [[powstanie Chmielnickiego]] na ruskich ziemiach Rzeczypospolitej. [[Bohdan Chmielnicki|Chmielnicki]] rozesłał po kraju sieć agitatorów, kilku z nich miało też trafić i na Podhale.
Położenie chłopów pańszczyźnianych w Polsce szlacheckiej było bardzo niekorzystne. W dobrach szlacheckich i [[Dobra martwej ręki|dobrach kościelnych]] masowe rozmiary przybierało [[zbiegostwo chłopów]]. Chłopi, którzy opuszczali te dobra przenosili się do dóbr królewskich tzw. [[Królewszczyzna|królewszczyzn]], chronili się w lasach, górach i innych niedostępnych terenach, często zajmując się [[Zbójnictwo|zbójectwem]]<ref> Tadeusz Łepkowski, ''Słownik historii Polski'', Warszawa 1973, s.573.</ref>. W rejonie Podhala konflikty na linii chłopi-dwór, zaostrzało dodatkowo zachowanie dziedzica ziem [[Mikołaj Komorowski (1578-1633)|Mikołaja Komorowskiego]]<ref>[http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=10272&dirids=1 Gustaw Studnicki, ''Barwałd, zarys dziejów'', s. 124]</ref>, któremu źródła pisane z epoki jak np. materiały z procesów chłopskich itp. przypisują prowokacyjne i lekceważące zachowanie wobec poddanych. Komorowski miał według tych źródeł wprowadzić [[prawo pierwszej nocy]] i szereg innych uciążliwych dla chłopów zarządzeń. Duży wpływ na rewolucyjne nastroje chłopów Podhala miało też trwające od 1648 r. [[powstanie Chmielnickiego]] na ruskich ziemiach Rzeczypospolitej. [[Bohdan Chmielnicki|Bohdan Chmielnicki]] rozesłał po kraju sieć agitatorów, kilku z nich miało też trafić i na Podhale.


== Przebieg powstania ==
== Przebieg powstania ==
[[Aleksander Leon Kostka-Napierski|Kostka-Napierski]] przybył na Podhale na przełomie kwietnia i maja 1651 roku i udał się do [[Nowy Targ|Nowego Targu]]. Posiadał sfałszowany bądź ukradziony [[list przypowiedni]], który upoważniał go do werbunku żołnierzy zaciężnych. Umożliwiło mu to nieskrępowaną działalność werbunkową i agitacyjną. Za początek powstania datuje się 14 czerwca, kiedy grupka chłopów dowodzonych przez Kostkę-Napierskiego i Stanisława Łętowskiego zajęła warowny zamek w [[Czorsztyn]]ie, w którym znajdował się zaledwie jeden hajduk i arendarz dóbr, [[Żyd]] Salomon Włochowicz. Po zajęciu Czorsztyna Napierski zaczął wysyłać agitatorów i rozsyłać swój uniwersał do chłopów polskich (nie zachował się). Zamek próbował odzyskać już 18 czerwca oddział 60 piechurów i 25 dragonów dowodzonych przez starostę dobczyckiego Michała Jordana. Wojska szlacheckie w obawie przed okrążeniem i z powodu odcięcia dróg zaopatrzenia przez chłopską [[dywersja|dywersję]], musiały jednak odstąpić od oblężenia zamku.
[[Aleksander Leon Kostka-Napierski|Kostka-Napierski]] przybył na Podhale na przełomie kwietnia i maja 1651 roku i udał się do [[Nowy Targ|Nowego Targu]]. Posiadał sfałszowany bądź ukradziony [[list przypowiedni]], który upoważniał go do werbunku żołnierzy zaciężnych. Umożliwiło mu to nieskrępowaną działalność werbunkową i agitacyjną. Za początek powstania datuje się 14 czerwca, kiedy grupka chłopów dowodzonych przez Kostkę-Napierskiego i Stanisława Łętowskiego zajęła warowny zamek w [[Czorsztyn]]ie, w którym znajdował się zaledwie jeden hajduk i arendarz dóbr, Żyd Salomon Włochowicz. Po zajęciu Czorsztyna Napierski zaczął wysyłać agitatorów i rozsyłać swój uniwersał do chłopów polskich (nie zachował się). Zamek próbował odzyskać już 18 czerwca oddział 60 piechurów i 25 dragonów dowodzonych przez starostę dobczyckiego Michała Jordana. Wojska szlacheckie w obawie przed okrążeniem i z powodu odcięcia dróg zaopatrzenia przez chłopską [[dywersja|dywersję]], musiały jednak odstąpić od oblężenia zamku.


Kolejną próbę odbicia twierdzy podjęła 22 czerwca grupa ok. tysiąca piechoty i dragonów, w większości wojsk biskupa krakowskiego [[Piotr Gembicki|Piotra Gembickiego]] i tamtejszej szlachty. Oddziałem dowodził pułkownik Jarocki. Szacuje się, iż Napierski posiadał do swej dyspozycji jedynie dwudziestu kilku chłopów. Na mocy układów, 24 czerwca Czorsztyn został poddany, Napierski i Łętowski zostali pojmani, a załoga została puszczona wolno. Zamek został zrabowany przez dragonów. Po pewnym czasie pojmano trzeciego dowódcę powstania – rektora Marcina Radockiego. Przywódców doprowadzono do [[Kraków|Krakowa]] i po krótkim procesie skazano. Napierski został skazany na nabicie na pal, Łętowski na ćwiartowanie, a Radocki na ścięcie. Wyrok wykonano. W obawie przed [[zamieszki|zamieszkami]] bądź napadem chłopów, egzekucji asystowało aż 11 chorągwi wojska.
Kolejną próbę odbicia twierdzy podjęła 22 czerwca grupa ok. tysiąca piechoty i dragonów, w większości wojsk biskupa krakowskiego [[Piotr Gembicki|Piotra Gembickiego]] i tamtejszej szlachty. Oddziałem dowodził pułkownik Jarocki. Szacuje się, iż Napierski posiadał do swej dyspozycji jedynie dwudziestu kilku chłopów. Na mocy układów, 24 czerwca Czorsztyn został poddany, Napierski i Łętowski zostali pojmani, a załoga została puszczona wolno. Zamek został zrabowany przez dragonów. Po pewnym czasie pojmano trzeciego dowódcę powstania – rektora Marcina Radockiego. Przywódców doprowadzono do Krakowa i po krótkim procesie skazano. Napierski został skazany na nabicie na pal, Łętowski na ćwiartowanie, a Radocki na ścięcie. Wyrok wykonano. W obawie przed [[zamieszki|zamieszkami]] bądź napadem chłopów, egzekucji asystowało aż 11 chorągwi wojska.


== Skutki powstania ==
== Skutki powstania ==
Na skutek powstania, w obawie przed zajęciem Krakowa, zwiększono garnizon miejski, rozpoczęto też rozbudowę i naprawę [[fortyfikacje|fortyfikacji]] miejskich. Zakazano też zgromadzeń [[ludzi wolnych]] w Krakowie, a miejsca w których się gromadzili, jak szynki i oberże, tymczasowo zamknięto. Wzmożono też kontrolę nad górnikami i hutnikami, którzy mogli przyłączyć się do chłopskiego spisku. Niebezpieczeństwo wybuchu powstań chłopskich, w trakcie wojny istniało też m.in. w [[Poznańskie]]m i na [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]], agitatorów Chmielnickiego szybko jednak pojmano.
Na skutek powstania, w obawie przed zajęciem Krakowa, zwiększono garnizon miejski, rozpoczęto też rozbudowę i naprawę [[fortyfikacje|fortyfikacji]] miejskich. Zakazano też zgromadzeń [[Ludzie luźni|ludzi wolnych]] w Krakowie, a miejsca w których się gromadzili, jak szynki i oberże, tymczasowo zamknięto. Wzmożono też kontrolę nad górnikami i hutnikami, którzy mogli przyłączyć się do chłopskiego spisku. Niebezpieczeństwo wybuchu powstań chłopskich, w trakcie wojny istniało też m.in. w Poznańskiem i na [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]], agitatorów Chmielnickiego szybko jednak pojmano.


== Powstanie w kulturze ==
== Powstanie w kulturze ==
O powstaniu nakręcono film "[[Podhale w ogniu]]" (premiera w [[1956]]). Reżyserami byli [[Jan Batory]] i [[Henryk Hechtkopf]]<ref>{{Filmpolski|tytuł|122441|Podhale w ogniu}}</ref>. [[Lucjan Siemieński]] napisał [[ballada|balladę]] zatytułowaną ''[[Napierski (ballada)|Napierski]]''<ref>Jan Majda, ''Literatura o Tatrach i Zakopanem (do roku 1918)'', Ossolineum-PAN Kraków, 1981, s. 17, ISBN 83-04-00863-7</ref>.
O powstaniu nakręcono film "[[Podhale w ogniu]]" (premiera w 1956). Reżyserami byli [[Jan Batory]] i [[Henryk Hechtkopf]]<ref>{{Filmpolski|tytuł|122441|Podhale w ogniu}}</ref>. [[Lucjan Siemieński]] napisał [[ballada|balladę]] zatytułowaną ''[[Napierski (ballada)|Napierski]]''<ref>Jan Majda, ''Literatura o Tatrach i Zakopanem (do roku 1918)'', Ossolineum-PAN Kraków, 1981, s. 17, ISBN 83-04-00863-7</ref>.


{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

Wersja z 17:17, 31 sie 2016

Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651
Powstanie Chmielnickiego
ilustracja
Czas

{{{czas}}}

Miejsce

Podhale

Terytorium

Polska

Wynik

stłumienie powstania

Strony konfliktu
chłopi wojska biskupa Piotra Gembickiego
Dowódcy
Aleksander Kostka-Napierski
Siły
nieznane 1000 żołnierzy
Straty
nieznane nieznane
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego w 1651 roku – rebelia chłopska w dniach 14–24 czerwca 1651 na Podhalu, pod przywództwem Aleksandra Kostki-Napierskiego oraz Stanisława Łętowskiego i Marcina Radockiego.

Podłoże powstania

Położenie chłopów pańszczyźnianych w Polsce szlacheckiej było bardzo niekorzystne. W dobrach szlacheckich i dobrach kościelnych masowe rozmiary przybierało zbiegostwo chłopów. Chłopi, którzy opuszczali te dobra przenosili się do dóbr królewskich tzw. królewszczyzn, chronili się w lasach, górach i innych niedostępnych terenach, często zajmując się zbójectwem[1]. W rejonie Podhala konflikty na linii chłopi-dwór, zaostrzało dodatkowo zachowanie dziedzica ziem Mikołaja Komorowskiego[2], któremu źródła pisane z epoki jak np. materiały z procesów chłopskich itp. przypisują prowokacyjne i lekceważące zachowanie wobec poddanych. Komorowski miał według tych źródeł wprowadzić prawo pierwszej nocy i szereg innych uciążliwych dla chłopów zarządzeń. Duży wpływ na rewolucyjne nastroje chłopów Podhala miało też trwające od 1648 r. powstanie Chmielnickiego na ruskich ziemiach Rzeczypospolitej. Bohdan Chmielnicki rozesłał po kraju sieć agitatorów, kilku z nich miało też trafić i na Podhale.

Przebieg powstania

Kostka-Napierski przybył na Podhale na przełomie kwietnia i maja 1651 roku i udał się do Nowego Targu. Posiadał sfałszowany bądź ukradziony list przypowiedni, który upoważniał go do werbunku żołnierzy zaciężnych. Umożliwiło mu to nieskrępowaną działalność werbunkową i agitacyjną. Za początek powstania datuje się 14 czerwca, kiedy grupka chłopów dowodzonych przez Kostkę-Napierskiego i Stanisława Łętowskiego zajęła warowny zamek w Czorsztynie, w którym znajdował się zaledwie jeden hajduk i arendarz dóbr, Żyd Salomon Włochowicz. Po zajęciu Czorsztyna Napierski zaczął wysyłać agitatorów i rozsyłać swój uniwersał do chłopów polskich (nie zachował się). Zamek próbował odzyskać już 18 czerwca oddział 60 piechurów i 25 dragonów dowodzonych przez starostę dobczyckiego Michała Jordana. Wojska szlacheckie w obawie przed okrążeniem i z powodu odcięcia dróg zaopatrzenia przez chłopską dywersję, musiały jednak odstąpić od oblężenia zamku.

Kolejną próbę odbicia twierdzy podjęła 22 czerwca grupa ok. tysiąca piechoty i dragonów, w większości wojsk biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego i tamtejszej szlachty. Oddziałem dowodził pułkownik Jarocki. Szacuje się, iż Napierski posiadał do swej dyspozycji jedynie dwudziestu kilku chłopów. Na mocy układów, 24 czerwca Czorsztyn został poddany, Napierski i Łętowski zostali pojmani, a załoga została puszczona wolno. Zamek został zrabowany przez dragonów. Po pewnym czasie pojmano trzeciego dowódcę powstania – rektora Marcina Radockiego. Przywódców doprowadzono do Krakowa i po krótkim procesie skazano. Napierski został skazany na nabicie na pal, Łętowski na ćwiartowanie, a Radocki na ścięcie. Wyrok wykonano. W obawie przed zamieszkami bądź napadem chłopów, egzekucji asystowało aż 11 chorągwi wojska.

Skutki powstania

Na skutek powstania, w obawie przed zajęciem Krakowa, zwiększono garnizon miejski, rozpoczęto też rozbudowę i naprawę fortyfikacji miejskich. Zakazano też zgromadzeń ludzi wolnych w Krakowie, a miejsca w których się gromadzili, jak szynki i oberże, tymczasowo zamknięto. Wzmożono też kontrolę nad górnikami i hutnikami, którzy mogli przyłączyć się do chłopskiego spisku. Niebezpieczeństwo wybuchu powstań chłopskich, w trakcie wojny istniało też m.in. w Poznańskiem i na Rusi Czerwonej, agitatorów Chmielnickiego szybko jednak pojmano.

Powstanie w kulturze

O powstaniu nakręcono film "Podhale w ogniu" (premiera w 1956). Reżyserami byli Jan Batory i Henryk Hechtkopf[3]. Lucjan Siemieński napisał balladę zatytułowaną Napierski[4].

  1. Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski, Warszawa 1973, s.573.
  2. Gustaw Studnicki, Barwałd, zarys dziejów, s. 124
  3. Podhale w ogniu w bazie filmpolski.pl
  4. Jan Majda, Literatura o Tatrach i Zakopanem (do roku 1918), Ossolineum-PAN Kraków, 1981, s. 17, ISBN 83-04-00863-7

Bibliografia

  • Stanisław Szczotka Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego 1951 Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa
  • Tadeusz Łepkowski: Słownik historii Polski. Warszawa: 1973.