Ziębice

Szablon:POL miasto infobox Ziębice (niem. Münsterberg, cz. Minstrberk) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ziębice.

Według danych z 30 czerwca 2016 r. miasto miało 8 966 mieszkańców.

W mieście znajduje się jedyne w Polsce Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego w Ziębicach, które posiada w swoich zbiorach dużą kolekcję sprzętu gospodarstwa domowego w tym żelazek, naczyń, sztućców, mebli oraz zbiory śląskiej sztuki i rzemiosła artystycznego z bogatą kolekcją śląskiego artysty malarza i kolekcjonera Josepha Langera.

Nazwa

Miejscowość była wzmiankowana jako Sambice w 1234 roku. Ten i podobne zapisy (np. Sambiz, Sambicia) można odczytać jako Zębice czyli osada potomków kogoś, kto nosił imię czy przezwisko Ząb, albo też Ziębice tj. siedlisko potomków Zięby (obu tych nazw osobowych używano w średniowiecznej Polsce). Po lokacji miasta (przed 1250) wchodzi w użycie nazwa Münsterberg, w języku niemieckich kolonistów znacząca tyle co 'wzgórze klasztorne' lub 'wzgórze z wysokim kościołem, wysoką wieżą', jednak poprzednia nazwa była jeszcze używana, o czym świadczy dokument z 1268 roku, gdzie określono miasto jako Sambiz oder Mustenberg. Mylnie, jako Brukaliz, wymieniono Ziębice w łacińskim dokumencie z 9 maja 1256 roku sygnowanym przez księcia Przemysła I z 1256 roku wydanym w Poznaniu.

W historii miasta pojawiały się różne warianty niemieckiej nazwy i różne jej adaptacje do języka łacińskiego, czeskiego i polskiego. Np. w dokumencie lennym z 1336 r. miasto wymienione jest jako Munsterberch, w Kronice Zbrasławskiej (1340) Monsterberch, w dokumentach i listach książąt podiebradzkich (1472-1500) Minsterberk, Minstrberk, Munsterberk, na mapie Śląska Martina Helwiga (1561) Monsterberg, w wydanym po polsku zarządzeniu Fryderyka II Wielkiego (1750) Minsterberga.

Nazwę Zambice oraz Ziembice w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa. Obecną nazwę miasta wprowadziła Komisja ustalania nazw miejscowości 7 maja 1946 r.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 15,07 km².

Historycznie leży na Dolnym Śląsku na Przedgórzu Sudeckim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego.

Historia

Mury obronne, (XIII-XIV w.)

Kalendarium:

• ok. 1250 – miasto lokowane przez księcia śląskiego Henryka III na miejscu dawnej polskiej osady zniszczonej przez Tatarów w 1241.
• ok. 1270 – zaproszenie zakonu krzyżowców przez Henryka IV Probusa.
• do 1290 – miasto w rękach Piastów wrocławskich.
• koniec XIII w. – Bolko I Surowy, książę świdnicko-jaworski zbudował zamek, który następnie stał się rezydencją książąt ziębickich.
• 1322–1428 – stolica piastowskiego księstwa ziębickiego do śmierci księcia Jana w bitwie pod Starym Wielisławiem.
• 1336–1742 – księstwo ziębickie, wraz z całym Śląskiem stanowi lenno Korony Czeskiej
• 1454–1647 – stolica podiebradzkiego księstwa ziębickiego (od 1569 księstwo stanowiło bezpośredni majątek Korony Czeskiej, Podiebradowie zachowali jednak tytuł książąt ziębickich aż do wygaśnięcia dynastii)
• 1488 – zburzenia zamku książęcego (resztki zamku widoczne były jeszcze w 1809, kiedy zakładano w tym miejscu ogród).
• 1654 – cesarz rzymski i król czeski Ferdynand III nadaje księstwo ziębickie słoweńskim Auerspergom.
• 1791 – książę Karl J. A. von Auersperg odsprzedaje księstwo (wraz z Ząbkowicami Śląskimi) królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi II.
• 1795 – utworzenie wolnego mniejszego państwa stanowego ziębicko-ząbkowickiego – oba miasta wyłączono ze sprzedaży księstwa ziębickiego Ludwigowi W. von Schlabrendorfowi (za 300 000 talarów).
• XIX w. – rozwój przemysłu: fabryka chemiczna, zakłady ceramiczne i spożywcze, połączenie kolejowe w 1872.
• 1905 – w mieście mieszkało 8475 osób, w tym 98% Niemców, 0,8% Polaków i 0,8% Żydów. 78,3% mieszkańców jest katolikami, zaś 20,8% – ewangelikami.
• 1945 – przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie dotychczasowej ludności do Niemiec.

W miejscowości działało Państwowe gospodarstwo rolne Ziębice.

28 maja 2008 roku ziębicki kościół św. Jerzego Męczennika i Sanktuarium Męki Pańskiej został uroczyście nominowany przez papieża Benedykta XVI tytułem bazyliki mniejszej; ogłoszenie nominacji odbyło się 29 listopada 2008 roku.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Ziębic w 2014 roku.

Zabytki

Bazylika pw. św. Jerzego Męczennika i Sanktuarium Męki Pańskiej z XIII wieku

Zespół poklasztorny krzyżowców z czerwoną gwiazdą – kościół pw. śś. Piotra i Pawła

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• ośrodek historyczny miasta
• kościół par. – bazylika pw. św. Jerzego Męczennika i sanktuarium Męki Pańskiej, z 1270 r., XIV w., XV w., XIX w.
• dawny kościół ewangelicki, obecnie sala gimnastyczna, z l. 1796–97, 1902 r.
• synagoga, obecnie nieużytkowana, ul. Wąska 9, z 1844–1845 r.
• zespół klasztorny krzyżowców z czerwoną gwiazdą, z ok. 1270 r. w obecnym kształcie z XVIII w., XIX w./XX w., ul. Kolejowa 29: kościół, pw. śś. Piotra i Pawła, klasztor, obecnie szpital
• cmentarz żydowski, ul. Piaskowa, z poł. XIX w.: kaplica przedpogrzebowa, ogrodzenie
• mury obronne, fragmenty z XIII–XIV w.
• brama Paczkowska, z 1491 r. – XV w.
• ratusz miejski z XIX wieku z wcześniejszą wieżą z wieku XVI. Fundamenty wieży pochodzą z epoki średniowiecza z pierwszego ratusza. Sama wieża jest renesansowa – pozostałość po drugim tzw. "starym ratuszu" zbudowanym w drugiej połowie XVI wieku. Gmach budynku przebudowano w końcu XIX wieku i nowy ratusz w stylu eklektycznym (neogotyckim z neorenesansowym) stoi od 1890 roku
• wille, ul. Bolesława Chrobrego 11, z 1899 r., nr 12, z l. 1899–1900
• dawna szkoła parafialna, obecnie dom, ul. Księdza Gacka 5 (d. Kościelna 1), z 1565 r., 1725 r.
• dawna remiza straży pożarnej, ul. Garbarska 3, z XIX w.
• dom, ul. Grunwaldzka 2 b, po 1870 r.
• domy, ul. Kolejowa 22, 26, 28, z XVII w., XVIII w., pocz. XIX w./XX w.
• dom, ul. Kościelna 6, 8, z XVIII w., XIX w.
• dom, ul. Przemysłowa 2, z XVIII w., k. XIX w.
• kamienice mieszczańskie w Rynku – domy: Rynek 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 20, 22, 42, XVI, XVII, XVIII w. po 1860–80 r., XIX w., l. 1900–10, pocz. XX w.
• kamienica, obecnie hotel, Rynek 31, z 1702 r., XIX w.
• miejski dwór-dom opatów cysterskich z Henrykowa, Rynek 42, z 1600 r., 1702 r.
• dawny urząd skarbowy, obecnie szkoła, pl. Wolności 1, z 1910 r.
• zespół cukrowni, ul. Przemysłowa, z 1883 r., l. 1920–30 budynki: pakowni cukru, produktowni, surowni i filtracji, krajalnicy, płuczki buraków, suszarni cukru, biura technicznego

inne zabytki:

• kolumna maryjna z 1686 r.
• kaplica Bożego Ciała, z 1738 r.
• pomnik Orła Piastowskiego zbudowany na 1000-lecie istnienia Państwa Polskiego. Wysokość pomnika to ok. 7 metrów a rozpiętość skrzydeł blisko 10 metrów.

• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Kruchta kościoła ewangelickiego
• 
  Synagoga
• 
  Cmentarz żydowski
• 
  Brama Paczkowska
• 
  Ratusz
• 
  Dawna szkoła parafialna
• 
  Budynki zabytkowej cukrowni

Kultura

Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego

W Ziębicach znajduje się jedyne w Polsce Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego w Ziębicach.

W Ziębicach w 1990r powstał punkrockowy zespół FATE.

Wspólnoty wyznaniowe

• Parafia św. Jerzego w Ziębicach
• Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ziębicach
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa

Znani ziębiczanie

Z Ziębic pochodził Julius Schottländer kupiec i filantrop oraz niemiecki artysta malarz, konserwator dzieł sztuki i kolekcjoner Joseph Langer. W Ziębicach urodziła się piosenkarka – Edyta Górniak oraz operator filmowy, dwukrotny zdobywca Oscara – Janusz Kamiński, tu także mieszkał i trenował – Marian Kasprzyk (mistrz olimpijski w boksie), który swoją karierę zawodniczą rozpoczął w miejscowej "Sparcie". Na początku XX wieku w Ziębicach mieszkał i działał Karl Denke – słynny niemiecki morderca i kanibal.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Jaroměř (Czechy)
• Ebreichsdorf (Austria)
• Brighton (Stany Zjednoczone)

Rynek w Ziębicach

Szlaki turystyczne

• Strzelin – Góra Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka
• Nowina - Rozdroże pod Mlecznikiem - Raczyce - Henryków – Skalice – Skalickie Skałki – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Bożnowice – Ostrężna – Miłocice – Gromnik – Jegłowa – Żeleźnik – Wawrzyszów – Grodków – Żarów – Starowice Dolne – Strzegów – Rogów – Samborowice – Szklary – Wilemowice leśniczówka –

Biskupi Las – Dębowiec – Ziębice

• Ziębice – Osina Wielka – Starczówek – Lubnów – Chałupki – Paczków
• Ziębice – Lipa – Jasłówek – Krzelków – Zameczny Potok – Ciepłowody – Kawia Góra (Łysica) – Ruszkowice – Ostra Góra – Podlesie – Przerzeczyn-Zdrój – Grzybowiec – Piława Górna – Piława Dolna

Zobacz też

• gmina Nieszków
• Ziębice (stacja kolejowa)

Bibliografia

• B. Guerquin, Zamki Śląskie, Warszawa 1957.
• Münsterberger Land: ein Heimatbuch für Schule und Haus , Münsterberg 1930.
• Ziębice – miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej, red. Bogusław Czechowicz, wyd. Quaestio, Wrocław 2010.
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie. Przedgórze Paczkowskie (N–Ż), t. 21, pod red. Marka Staffy, I-BiS, Wrocław 2008, ISBN 83-85773-93-1, s. 510-538.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona gminy Ziębice
• Zdjęcie pomnika
• Muensterberg, pol. Ziembice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 797 .