Państwo prawa: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Wikicytaty i in. |
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia|zasady ustrojowej|[[Państwo Prawa]] - iracka koalicja polityczna}} |
{{Inne znaczenia|zasady ustrojowej|[[Państwo Prawa]] - iracka koalicja polityczna}} |
||
{{Wikicytaty|Państwo prawa}} |
{{Wikicytaty|Państwo prawa}} |
||
'''Państwo prawa''' ('''państwo prawne''') – koncepcja [[państwo|państwa]], w którym stanowione w procesie demokratycznym [[prawo]] ma pozycję nadrzędną w [[system polityczny|systemie politycznym]], wiąże [[władza|rządzących]] i wyznacza zakres ich [[kompetencja|kompetencji]], a obywatelom gwarantuje szereg praw i wolności. W państwie prawa [[organy państwowe|organy]] i instytucje państwowe mogą działać jedynie w zakresie określonym przez prawo, natomiast obywatele mogą czynić to wszystko, czego prawo nie zakazuje<ref>Zakrzewska, s. 326.</ref>. Przeciwieństwem państwa prawnego jest państwo, w którym władza sprawowana jest arbitralnie, a prawo jest [[instrumentalizacja prawa|traktowane instrumentalnie]]. |
'''Państwo prawa''' ('''państwo prawne''') – koncepcja [[państwo|państwa]], w którym stanowione w procesie demokratycznym [[prawo]] ma pozycję nadrzędną w [[system polityczny|systemie politycznym]], wiąże [[władza|rządzących]] i wyznacza zakres ich [[kompetencja|kompetencji]], a obywatelom gwarantuje szereg praw i wolności. Oprócz tego w demokratycznym państwie prawnym wybory powinny zostać przeprowadzone według demokratycznych zasad, które określa ustawa Konstytucji RP.W państwie prawa [[organy państwowe|organy]] i instytucje państwowe mogą działać jedynie w zakresie określonym przez prawo, natomiast obywatele mogą czynić to wszystko, czego prawo nie zakazuje<ref>Zakrzewska, s. 326.</ref>. Przeciwieństwem państwa prawnego jest państwo, w którym władza sprawowana jest arbitralnie, a prawo jest [[instrumentalizacja prawa|traktowane instrumentalnie]]. |
||
Koncepcja państwa prawnego ma korzenie [[liberalizm|liberalne]], a obecnie jest ściśle związana z [[demokracja liberalna|demokracją liberalną]]. Jest ona charakterystyczna dla państw Europy kontynentalnej i wywodzi się z niemieckiej idei ''Rechtsstaat''. Zbliżoną (choć odmienną) koncepcją, charakterystyczną dla [[kraje anglosaskie|krajów anglosaskich]], jest idea [[praworządność|rządów prawa]] (''rule of law''). Anglosaska koncepcja ''rule of law'' wywodzi się z brytyjskiej [[parlamentaryzm|tradycji parlamentarnej]], i przeciwstawia prawo (obejmujące gwarancje praw jednostki) władzy państwa<ref>Uziębło, s. 223.</ref>. |
Koncepcja państwa prawnego ma korzenie [[liberalizm|liberalne]], a obecnie jest ściśle związana z [[demokracja liberalna|demokracją liberalną]]. Jest ona charakterystyczna dla państw Europy kontynentalnej i wywodzi się z niemieckiej idei ''Rechtsstaat''. Zbliżoną (choć odmienną) koncepcją, charakterystyczną dla [[kraje anglosaskie|krajów anglosaskich]], jest idea [[praworządność|rządów prawa]] (''rule of law''). Anglosaska koncepcja ''rule of law'' wywodzi się z brytyjskiej [[parlamentaryzm|tradycji parlamentarnej]], i przeciwstawia prawo (obejmujące gwarancje praw jednostki) władzy państwa<ref>Uziębło, s. 223.</ref>. |
Wersja z 11:36, 19 paź 2017
Państwo prawa (państwo prawne) – koncepcja państwa, w którym stanowione w procesie demokratycznym prawo ma pozycję nadrzędną w systemie politycznym, wiąże rządzących i wyznacza zakres ich kompetencji, a obywatelom gwarantuje szereg praw i wolności. Oprócz tego w demokratycznym państwie prawnym wybory powinny zostać przeprowadzone według demokratycznych zasad, które określa ustawa Konstytucji RP.W państwie prawa organy i instytucje państwowe mogą działać jedynie w zakresie określonym przez prawo, natomiast obywatele mogą czynić to wszystko, czego prawo nie zakazuje[1]. Przeciwieństwem państwa prawnego jest państwo, w którym władza sprawowana jest arbitralnie, a prawo jest traktowane instrumentalnie.
Koncepcja państwa prawnego ma korzenie liberalne, a obecnie jest ściśle związana z demokracją liberalną. Jest ona charakterystyczna dla państw Europy kontynentalnej i wywodzi się z niemieckiej idei Rechtsstaat. Zbliżoną (choć odmienną) koncepcją, charakterystyczną dla krajów anglosaskich, jest idea rządów prawa (rule of law). Anglosaska koncepcja rule of law wywodzi się z brytyjskiej tradycji parlamentarnej, i przeciwstawia prawo (obejmujące gwarancje praw jednostki) władzy państwa[2].
Zasady państwa prawa
- Główny artykuł:
Istnieje wiele elementów państwa prawnego. Do najważniejszych zalicza się[3]:
- nadrzędny charakter konstytucji i opierających się na niej ustaw: konstytucja określa podstawowe organy państwa i ich kompetencje (zasada praworządności), ustawy natomiast są podstawową formą regulacji sytuacji obywateli[4].
- trójpodział władz
- związanie władzy wykonawczej prawem uchwalanym przez władzę ustawodawczą
- niezależną władzę sądowniczą sprawowaną przez niezawisłych sędziów
- prawo do sądu,
- zasadę suwerenności narodu,
- ochronę praw i wolności obywatelskich
- świecki charakter państwa
- samorządność,
- sądową kontrolę aktów administracyjnych,
- odpowiedzialność cywilnoprawną funkcjonariuszy państwowych za działania bezprawne.
Niemiecka koncepcja Rechtsstaat
Koncepcja państwa prawnego przechodziła ewolucję. Jako koncepcja ustrojowa powstała w środowisku niemieckich i austriackich liberałów, przeciwstawiającym się rządom absolutystycznym. Klasyczny absolutyzm utożsamiał władcę z państwem, a prawo traktował czysto instrumentalnie. Absolutyzm oświecony, mimo deklarowanej służebnej roli władcy wobec państwa, nadal traktował system prawny jako jedność z aparatem władzy i umieszczał funkcjonariuszy państwowych ponad społeczeństwem. Liberałowie określali absolutystyczną koncepcję państwa jako Polizeistaat i przeciwstawiali mu odmienną koncepcję ustrojową, w której prawo miało charakter autonomiczny, wiązało rządzących, a obywatelom gwarantowało szereg praw (Rechtsstaat)[3].
Najważniejszymi wczesnymi teoretykami państwa prawnego byli Immanuel Kant (1742-1804) i Wilhelm von Humboldt (1767-1835) . W ich koncepcjach państwo miało charakter ograniczony. Jego podstawowym celem było zaś gwarantowanie bezpieczeństwa oraz wolności i praw obywatelskich. Tę koncepcję państwa prawa rozszerzyli następnie Robert von Mohl (1799-1875) i Lorenz von Stein (1815-1890), wprowadzając elementy socjalne (szczególnie von Stein, który używał pojęcia społecznego państwa prawnego)[5]. W ich koncepcjach państwo prawne miało nie tylko chronić jednostkę, ale i wspierać ją w jej dążeniach. Szczególne zasługi położył tutaj von Mohl, który upowszechnił ten termin i włączył go na trwałe do myśli społecznej, politycznej i prawnej[6]. Tym samym na początku XIX w. ukształtowały się dwie koncepcje liberalnego państwa prawa: pierwsza akcentująca jedynie ochronny charakter państwa i druga dodająca do tego cele socjalne. W obu nurtach podkreślano również świecki charakter państwa i prawa[3].
Koncepcjom teoretycznym towarzyszyły również stopniowe zmiany ustrojowe, które stopniowo prowadziły do upodmiotowienia jednostki, rozszerzenia katalogu jej praw i wolności oraz rozwinięcia systemu organów kontroli praworządności.
Państwo prawa jako zasada konstytucyjna
Zasada państwa prawa po raz pierwszy została wyraźnie sformułowana w Niemczech w konstytucji z 1949. Art. 28 stanowi, iż "Porządek konstytucyjny krajów związkowych musi odpowiadać republikańskim, demokratycznym i socjalnym zasadom państwa prawa"[7].
W drugiej połowie XX w. zasada ta była zapisywana również w innych konstytucjach demokratyzujących się krajów. W konstytucji Hiszpanii z 1978 zasada ta została ujęta w art. 1, zgodnie z którym "Hiszpania konstytuuje się w postaci społecznego i demokratycznego państwa prawnego, które chroni jako najwyższe wartości swego porządku prawnego wolność, sprawiedliwość, równość i pluralizm polityczny"[8].
Po 1989 zasada państwa prawa była wprowadzana do konstytucji państw postkomunistycznych.
Do polskiego prawa zasadę demokratycznego państwa prawnego wprowadziła ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, która weszła w życie 31 grudnia 1989 r. Ustawa ta znowelizowała artykuł 1 Konstytucji PRL, nadając mu treść "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej"[9]. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. w art. 2 powiela to postanowienie. Elementy zasady państwa prawnego uregulowane są także w innych artykułach Konstytucji, np. art. 7 formułuje zasadę legalizmu zgodnie z którą "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa".
- ↑ Zakrzewska, s. 326.
- ↑ Uziębło, s. 223.
- ↑ a b c Dziadzio.
- ↑ Zakrzewska, s. 327.
- ↑ Dziadzio; Bosiacki, s. XXVII-XXVIII.
- ↑ Bosiacki, s. VIII.
- ↑ Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949
- ↑ Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978
- ↑ Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 75, poz. 444).
Bibliografia
- Adam Bosiacki: Wstęp. W: Encyklopedia umiejętności politycznych. Robert von Mohl. Liber, 2003. ISBN 83-7206-072-X.
- Andrzej Dziadzio. Koncepcja państwa prawa w XIX w. Idea i rzeczywistość. „Czasopismo Prawno-Historyczne”, s. 177-201, 2005.
- Piotr Uziębło: Państwo prawa. W: Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło (red.). Warszawa: C.H. Beck, 2007, s. 221-228. ISBN 978-83-7483-519-0.
- Janina Zakrzewska: Państwo prawa a nowa konstytucja. W: Prawo w zmieniającym się społeczeństwie. Grażyna Skąpska (red.). Adam Marszałek, 1992, s. 325-334.