Dwór obronny

Dwór obronny to określenie obiektu o cechach mieszkalnych i obronnych, łączącego cechy wieży mieszkalnej, rezydencji typu motte, dworu na kopcu i zamku. Nazywane często zameczkami lub mylnie szlacheckimi fortalicjami.

Renesansowy dwór obronny w Szymbarku

Późnorenesansowy dwór obronny we wsi Bzie Zameckie

Obiekty tego typu są często mylone z zamkami, ale także mylnie nazywane w przewodnikach są lamusami, spichlerzami czy stodołami. Istnieją też różne rodzaje dworów obronnych: renesansowa rezydencja nazywana kamienicą, zredukowana forma wieżowa (lamus) oraz kasztel (łac. Castellum).

Podstawowe cechy wyróżniające dwory obronne to:

• kilkukondygnacyjny budynek murowany, co najmniej składający się z piwnicy i piętra, zbudowany na planie prostokąta lub kwadratu i pozbawiony dziedzińca,
• wysoki, czterospadowy dach, czasem otoczony attyką (np. Szymbark, Frydman),
• grube mury, często przekraczające metr grubości, czasem podparte przyporami,
• na parterze budynku znajdują się małe okienka i strzelnice kluczowe, okna i drzwi posiadają kamienne obramowania (czasem wejście prowadzi przez portal),
• wieże lub wieżyczki, często w narożach bryły budynku (np. Żuków), ale niekoniecznie,
• sklepienia kolebkowe w dolnych kondygnacjach,
• sala reprezentacyjna na piętrze, często posiadająca zdobiony belkowy strop drewniany.

Budynki tego typu wznoszone głównie były w okresie XIV-XVI wieku i były to zazwyczaj siedziby bogatszych rodów rycerskich. Utraciły swoje znaczenie wraz z rozwojem artylerii, a w związku z trudnościami z ogrzewaniem tak grubych murów, ich właściciele z czasem przenieśli się do wygodniejszych dworów i pałaców.

Literatura

• Leszek Kajzer, "Archeologiczny rodowód dworu", Łódź 1988
• Teresa Jakimowicz, "Dwór murowany w Polsce w XVI wieku", Warszawa-Poznań 1979.
• Juliusz Marszałek, "Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach", Warszawa 1993.
• S. Kołodziejski, "Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego", Kraków 1994.
• A. Nierychlewska, "Budownictwo obronne powiatu radomskiego w okresie od XIII do XVIII wieku", Radom 2002.

Linki zewnętrzne

• Dwory obronne w Małopolsce