Umlaut: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy |
Diaeresis available in Windows Character Map, websites do not allow diaeresis (write with "e" instead) & 1 example. |
||
| Linia 39: | Linia 39: | ||
== Transkrypcja == |
== Transkrypcja == |
||
{| style = "float: right" |
{| style = "float: right" |
||
|[[Plik:Umlaut forms.png|thumb|120px|right|Nowsza i starsza grafia]] |
|[[Plik:Umlaut forms.png|thumb|120px|right|Nowsza (na górze) i starsza grafia]] |
||
|} |
|} |
||
W języku niemieckim przy niedostępności odpowiednich czcionek umlauty są zastępowane przez dodanie litery "e" po literze ze znakiem diakrytycznym oznaczającym umlaut, czyli: |
W języku niemieckim przy niedostępności odpowiednich czcionek lub w adresach internetowych umlauty są zastępowane przez dodanie litery "e" po literze ze znakiem diakrytycznym oznaczającym umlaut, czyli: |
||
* ä – [[æ]] – ae |
* ä – [[æ]] – ae |
||
* ö – [[œ]] – oe |
* ö – [[œ]] – oe |
||
* ü – ue |
* ü – ue |
||
Przykłady: Franz Neul'''ä'''ndtner → Franz Neul'''ae'''ndtner, Gerhard Schr'''ö'''der → Gerhard Schr'''oe'''der, M'''ü'''ller → M'''ue'''ller, f'''ü'''r → f'''ue'''r |
Przykłady: Franz Neul'''ä'''ndtner → Franz Neul'''ae'''ndtner, Gerhard Schr'''ö'''der → Gerhard Schr'''oe'''der, M'''ü'''ller → M'''ue'''ller, f'''ü'''r → f'''ue'''r, https://www.zdf.de/dokumentation/terra-x/zugvoegel-kundschafter-in-fernen-welten-100.html<nowiki/>(Zugf'''ö'''gel → Zugv'''oe'''gel). |
||
Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ''ä'', ''ü'', ''ö'' występują słowa zawsze pisane przez ''ae'', ''ue'', ''oe'' – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazwisk (np. Goethe, równoległe postacie Schröder i Schroeder). Zapis ''ä'', ''ö'' i ''ü'' jako ''ae'', ''oe'' i ''ue'' pochodzi stąd, że dawniej nie stosowano kropek, ale nadpisywano małą literkę ''e'' nad odpowiednią samogłoską. W [[Kurrentschrift|odręcznym piśmie gotyckim]] pisana litera ''e'' przypomina dwie pionowe kreski, które po skróceniu przekształciły się w dwie kropki. |
Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ''ä'', ''ü'', ''ö'' występują słowa zawsze pisane przez ''ae'', ''ue'', ''oe'' – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazwisk (np. Goethe, równoległe postacie Schröder i Schroeder). Zapis ''ä'', ''ö'' i ''ü'' jako ''ae'', ''oe'' i ''ue'' pochodzi stąd, że dawniej nie stosowano kropek, ale nadpisywano małą literkę ''e'' nad odpowiednią samogłoską. W [[Kurrentschrift|odręcznym piśmie gotyckim]] pisana litera ''e'' przypomina dwie pionowe kreski, które po skróceniu przekształciły się w dwie kropki. |
||
| Linia 76: | Linia 77: | ||
* {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|1}}{{Klawisz|5}}{{Klawisz|4}} lub {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|0}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|0}} = '''Ü''' |
* {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|1}}{{Klawisz|5}}{{Klawisz|4}} lub {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|0}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|0}} = '''Ü''' |
||
* {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|1}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|9}} lub {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|0}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|5}}{{Klawisz|2}} = '''ü''' |
* {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|1}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|9}} lub {{Klawisz|Alt}} + {{Klawisz|0}}{{Klawisz|2}}{{Klawisz|5}}{{Klawisz|2}} = '''ü''' |
||
* Litery z ''umlautem'' znajdują się też na Tablicy Znaków w Windowsie. |
|||
W systemie [[Linux]] w środowisku graficznym umlauty wprowadza się wciskając kolejno {{Klawisz|AltGr}}+{{Klawisz|[}} (prawy alt z klawiszem lewego nawiasu prostokątnego), a następnie właściwą samogłoskę, np: |
W systemie [[Linux]] w środowisku graficznym umlauty wprowadza się wciskając kolejno {{Klawisz|AltGr}}+{{Klawisz|[}} (prawy alt z klawiszem lewego nawiasu prostokątnego), a następnie właściwą samogłoskę, np: |
||
Wersja z 21:18, 21 kwi 2018
 |
Zasugerowano, aby ten artykuł podzielić na różne artykuły – o znaku diakrytycznym i przegłosie germańskim. |
 |
Ten artykuł od 2014-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Umlaut (dosłownie: przegłos) – zmiana brzmienia samogłoski spotykana w językach germańskich.
| Ä ä |
| Ë ë |
| Ï ï |
| L̈ l̈ |
| Ö ö |
| Ü ü |
| Ẅ ẅ |
| Ÿ ÿ |
| Ё ё |
| Ї ї |
| Ӝ ӝ |
Wymowa
W alfabecie niemieckim samogłoski z umlautem mają następujące znaczenie:
- ä oznacza tzw. "e nienapięte", czyli głoskę [ε] (polskie e, niemieckie e krótkie) lub [ε:], przy czym ta druga raczej zastępowana jest przez długie "e napięte" [e:] (dźwięk pośredni między e i i, jak polskie e między spółgłoskami miękkimi, identyczny z niemieckim e długim) – zastępowanie [ε:] przez [e:], mimo że częste, nie jest dopuszczalne w wymowie wzorcowej.
- ö – może oznaczać głoski [ø:] lub [œ], rzadziej [ø] (stanowiące zasadniczo dźwięki pośrednie między polskimi o i e)
- ü – może oznaczać głoski [y:] lub [ʏ] (stanowiące zasadniczo dźwięki pośrednie między polskimi u i i)
Także w innych językach ö i ü oznaczają zwykle odpowiednio [ø] lub [œ] i [y] lub [ʏ]. Znak ä może natomiast oznaczać [æ] (dźwięk pośredni między polskimi a i e), tak jak dawniej również w niemieckim.
Transkrypcja
 |
W języku niemieckim przy niedostępności odpowiednich czcionek lub w adresach internetowych umlauty są zastępowane przez dodanie litery "e" po literze ze znakiem diakrytycznym oznaczającym umlaut, czyli:
Przykłady: Franz Neuländtner → Franz Neulaendtner, Gerhard Schröder → Gerhard Schroeder, Müller → Mueller, für → fuer, https://www.zdf.de/dokumentation/terra-x/zugvoegel-kundschafter-in-fernen-welten-100.html(Zugfögel → Zugvoegel).
Równolegle do pisowni z wykorzystaniem liter ä, ü, ö występują słowa zawsze pisane przez ae, ue, oe – dotyczy to przede wszystkim niektórych nazwisk (np. Goethe, równoległe postacie Schröder i Schroeder). Zapis ä, ö i ü jako ae, oe i ue pochodzi stąd, że dawniej nie stosowano kropek, ale nadpisywano małą literkę e nad odpowiednią samogłoską. W odręcznym piśmie gotyckim pisana litera e przypomina dwie pionowe kreski, które po skróceniu przekształciły się w dwie kropki.
Zastępowanie takie nie jest dopuszczalne w innych językach wykorzystujących litery ä itp., np. w języku estońskim, fińskim, szwedzkim.
Przy m.in. polskiej transkrypcji także z innych języków ä, ö (i ø), ü można oddać przez ae, oe, ue, jednak wyłącznie wtedy, gdy niemożliwe jest oddanie liter ze znakami diakrytycznymi – zasadniczo te litery należy podawać w oryginalnej pisowni z zachowaniem swoistych znaków diakrytycznych niestosowanych w polskiej ortografii[1].
W Unikodzie diereza/umlaut występuje w wersjach:
| Znak | Unikod | Kod HTML | Nazwa unikodowa | Nazwa polska |
|---|---|---|---|---|
| ¨ | U+00A8 | ¨ lub ¨ lub ¨
|
DIAERESIS | diereza |
| ̈ | U+0308 | ̈ lub ̈
|
COMBINING DIAERESIS | diereza dostawna |
Wprowadzanie znaków
Dla osób korzystających z popularnych edytorów tekstów w systemie operacyjnym Windows przyda się prosta metoda wpisywania liter z umlautem:
- Alt + 142 = Ä
- Alt + 132 = ä
- Alt + 153 = Ö
- Alt + 148 = ö
- Alt + 154 lub Alt + 0220 = Ü
- Alt + 129 lub Alt + 0252 = ü
- Litery z umlautem znajdują się też na Tablicy Znaków w Windowsie.
W systemie Linux w środowisku graficznym umlauty wprowadza się wciskając kolejno AltGr+[ (prawy alt z klawiszem lewego nawiasu prostokątnego), a następnie właściwą samogłoskę, np:
- AltGr + [, ⇧ Shift + A = Ä
- AltGr + [, A = ä
- AltGr + [, ⇧ Shift + E = Ë
- AltGr + [, E = ë
itp.
W przypadku korzystania z klawiatury maszynistki w systemach Windows i Linux umlauty wprowadza się wciskając kolejno AltGr++ (alt z klawiszem bezpośrednio na prawo od zera), a następnie właściwą samogłoskę, np:
- AltGr + +, ⇧ Shift + A = Ä
- AltGr + +, A = ä
- AltGr + +, ⇧ Shift + E = Ë
- AltGr + +, E = ë
itp.
Zobacz też
- przegłos
- alternacja (oboczność)
- diereza (inne użycie tego znaku diakrytycznego)
- heavymetalowy umlaut
Przypisy
- ↑ Niepolskie znaki w alfabetach łacińskich. Poradnia językowa PWN. [dostęp 2014-01-25].