Konstytucja weimarska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m wstawiam Szablon:Kontrola autorytatywna |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Weimar Constitution.jpg|thumb| |
[[Plik:Weimar Constitution.jpg|thumb|upright|Strona tytułowa broszurki z konstytucją weimarską]] |
||
'''Konstytucja weimarska''' ({{w języku|de|Die Verfassung des Deutschen Reichs}} – Konstytucja Rzeszy Niemieckiej) – [[konstytucja]] niemiecka z |
'''Konstytucja weimarska''' ({{w języku|de|Weimarer Verfassung}}, oficjalnie {{w języku|de|Die Verfassung des Deutschen Reichs}} – Konstytucja Rzeszy Niemieckiej) – [[konstytucja]] niemiecka z 11 sierpnia 1919 uchwalona przez rewolucyjne Zgromadzenie Narodowe. Zastąpiła [[Konstytucja Rzeszy Niemieckiej 1871|Konstytucję Rzeszy Niemieckiej]] z 1871 r. |
||
== Kraje związkowe == |
== Kraje związkowe == |
||
[[Republika Weimarska|Rzesza Niemiecka]] po 1919 stała się [[republika|republiką]], a [[władza]] pochodziła bezpośrednio od narodu. Na obszar Rzeszy składało się 18 (początkowo 21) [[ |
[[Republika Weimarska|Rzesza Niemiecka]] po 1919 r. stała się [[republika|republiką]], a [[władza]] pochodziła bezpośrednio od narodu. Na obszar Rzeszy składało się 18 (początkowo 21) [[kraje związkowe Niemiec|krajów związkowych]] z wyjątkiem terenów wyłączonych przez [[traktat wersalski]]. Były to: |
||
* [[Anhalt]] |
* [[Anhalt]] |
||
* [[Badenia]] |
* [[Badenia]] |
||
| Linia 24: | Linia 24: | ||
* [[Wirtembergia]] |
* [[Wirtembergia]] |
||
Każdy z krajów miał swój sejm, złożony z członków wybranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach (równych, proporcjonalnych, bezpośrednich, powszechnych i tajnych), parlament jak i rząd. W art. 6 wyliczono 20 spraw, które były w kompetencji głównych organów federacji. Były m.in. polityka finansowa, polityka zagraniczna, administracja kolonii, sprawy łączności (poczta, kolej etc.). Ustawodawstwo organów centralnych miało pierwszeństwo przed prawem krajowym, a to nie mogło być z nim sprzeczne. |
Każdy z krajów miał swój sejm ({{w języku|de|Landtag}}), złożony z członków wybranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach (równych, proporcjonalnych, bezpośrednich, powszechnych i tajnych), parlament, jak i rząd. W art. 6 wyliczono 20 spraw, które były w kompetencji głównych organów federacji. Były m.in. [[polityka finansowa]], [[polityka zagraniczna]], administracja kolonii, sprawy łączności ([[poczta]], [[kolej]] etc.). Ustawodawstwo organów centralnych miało pierwszeństwo przed prawem krajowym, a to nie mogło być z nim sprzeczne. |
||
== Sejm Rzeszy == |
== Sejm Rzeszy == |
||
[[Reichstag]] składał się z posłów wybranych przez naród w |
[[Reichstag]] składał się z posłów wybranych przez naród w liczbie proporcjonalnej do ludności danego kraju, lecz ich liczba nie mogła przekroczyć 40%. [[Prawa wyborcze]] posiadali zarówno mężczyźni, jak i kobiety, a cenzus wieku obniżono do lat 20. Miał obowiązek zbierania się minimum co roku, na żądanie [[prezydent]]a lub 1/3 posłów. Jego kadencja trwała 4 lata, przy czym mógł zostać rozwiązany przez prezydenta. Posiadał inicjatywę ustawodawczą, jak i wyznaczał kierunek polityce rządu, który kontrolował. |
||
== Prezydent Rzeszy == |
== Prezydent Rzeszy == |
||
Prezydent Rzeszy ({{w języku|de|Reichspräsident}}) wybierany był przez naród na 7-letnią [[kadencja (politologia)|kadencję]] w wyborach powszechnych. Mógł nim zostać każdy Niemiec, który ukończył 35 lat. Prezydent reprezentował państwo na zewnątrz, zawierał w imieniu Rzeszy traktaty, przyjmował ambasadorów, mianował [[premier|kanclerza]] (szefa rządu) oraz na jego wniosek ministrów, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, podpisywał i ogłaszał ustawy oraz posiadał [[prawo łaski]]. Mógł rozwiązać Reichstag ''jednak tylko raz jeden z tego samego powodu'' (art. 25). Wszystkie rozporządzenia prezydenta wymagały [[kontrasygnata|kontrasygnaty]] kanclerza lub odpowiedniego ministra. Był odpowiedzialny konstytucyjnie, jak i mógł zostać odwołany poprzez referendum ludowe na wniosek 2/3 posłów. Zwoływał obrady parlamentu. Mógł zawiesić [[prawa obywatelskie]] po powiadomieniu parlamentu<ref>Zgodnie z art. 48 Konstytucji w przypadku ''poważnego naruszenia lub zagrożenia bezpieczeństwa publicznego i porządku'', prezydent mógł wydać ''konieczne zarządzenia'' (''nötige Maßnahmen'') w celu przywrócenia owego bezpieczeństwa i porządku, a w razie potrzeby uciec się do pomocy siły zbrojnej. W tym celu mógł przejściowo zawiesić zupełnie lub częściowo prawa obywatelskie, gwarantowane w Konstytucji w art. 114 (wolność osobista), 115 (nietykalność mieszkania), 117 ([[tajemnica korespondencji]]), 118 ([[wolność słowa]] i druku), 124 (wolność zrzeszania) i 153 ([[prawo własności]]). Wszystkie takie zarządzenia powinien podać bezzwłocznie do wiadomości Reichstagu, który mógł je uchylić. Bliższe szczegóły określić miała ustawa, do której uchwalenia przez Reichstag nie doszło. [[Pożar Reichstagu]] był pretekstem do wydania takiego rozporządzenia w 1933 r. Analiza: Eberhard Jäckel, ''Panowanie Hitlera'', Wrocław 1989.</ref>. |
|||
{{osobny artykuł|Prezydenci Niemiec}} |
{{osobny artykuł|Prezydenci Niemiec}} |
||
== Rząd Rzeszy == |
== Rząd Rzeszy == |
||
Rząd Rzeszy ({{w języku|de|Reichsregierung}}) składał się z kanclerza i [[minister|ministrów]]. [[rząd (prawo)|Rząd]] musiał uzyskać poparcie [[parlament]]u, był przed nim odpowiedzialny politycznie i konstytucyjnie. Wytyczne jego [[polityka|polityki]] określał kanclerz. |
|||
== Rada Rzeszy == |
== Rada Rzeszy == |
||
Kraje związkowe reprezentowane były przez członków swoich rządów. Każdy posiadał jeden głos. Więksi członkowie 1 delegata na 1 milion mieszkańców, przy czym nie można było przekroczyć 40% |
Kraje związkowe reprezentowane były w Radzie Rzeszy ({{w języku|de|Reichsrat}}) przez członków swoich rządów. Każdy posiadał jeden głos. Więksi członkowie 1 delegata na 1 milion mieszkańców, przy czym nie można było przekroczyć 40% liczby głosów w celu uniknięcia dominacji jednego z krajów. Rada jako taka nie posiadała prawa inicjatywy ustawodawczej. Składane były do niej projekty ustaw przez rządy krajowe, a ta przekazywała je do Sejmu. Posiadała weto zawieszające. Mogło zostać odrzucone kwalifikowaną większością 2/3 głosów Reichstagu. Miała być kontynuacją Rady Związkowej działającej w II Rzeszy. W rzeczywistości posiadała o wiele mniejsze znaczenie. Konstytucja nie zawierała dokładnego opisu zadań i kompetencji, przez co jej rola znacznie zmalała w porównaniu do pierwowzoru. |
||
== Sądownictwo == |
== Sądownictwo == |
||
| Linia 45: | Linia 45: | ||
== Po roku 1933 == |
== Po roku 1933 == |
||
Ustawa o pełnomocnictwach z 23 marca 1933 |
[[Ustawa o pełnomocnictwach]] z 23 marca 1933 pozwalała rządowi Rzeszy<ref>Był to rząd koalicyjny i likwidacja partii innych niż [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] latem 1933 r. pozbawiała tę ustawę podstaw. Tamże.</ref> na wydawanie ustaw bez względu na brzmienie Konstytucji i bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Ograniczenia były czysto formalne (zakaz likwidacji instytucji Reichstagu, Rady Rzeszy, rządu i prezydenta) i wkrótce zlekceważone. Radę Rzeszy rozwiązano 14 lutego 1934, wkrótce po ustawie z 30 stycznia 1934 o ''przejęciu suwerenności krajów przez Rzeszę'', latem tego roku połączono urzędy prezydenta i kanclerza. Pozostałe wymienione instytucje obradowały coraz rzadziej, Reichstag ostatni raz 26 kwietnia 1942, rząd zaprzestał posiedzeń 5 lutego 1938 od [[Afera Blomberga-Fritscha|afery Blomberga]] (podpisy ministrów pod uchwałami zbierano obiegiem), kluczowe decyzje kanclerz podejmował sam (czasem zlecając podpisanie ich dygnitarzom, jak szef [[Oberkommando der Wehrmacht|OKW]], [[Plan Czteroletni (III Rzesza)|pełnomocnik Planu Czteroletniego]] czy [[Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums|Komisarz Rzeszy Umacniania Niemczyzny]]). |
||
[[Ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec]] w art. 140 przejęła z Konstytucji z 1919 art. 136 (wolność wyznania), 137 (zakaz religii urzędowej), 138 (gwarancje własności związków wyznaniowych i stowarzyszeń dobroczynnych), 139 (ustawowe regulowanie dni wolnych) i 141 (gwarancja dobrowolności obrzędów religijnych w siłach zbrojnych, zakładach karnych, szpitalach i innych zakładach publicznych). |
[[Ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec]] w art. 140 przejęła z Konstytucji z 1919 art. 136 ([[wolność wyznania]]), 137 (zakaz religii urzędowej), 138 (gwarancje własności związków wyznaniowych i stowarzyszeń dobroczynnych), 139 (ustawowe regulowanie dni wolnych) i 141 (gwarancja dobrowolności obrzędów religijnych w siłach zbrojnych, zakładach karnych, szpitalach i innych zakładach publicznych). |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
| Linia 58: | Linia 58: | ||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* [http://www.documentarchiv.de/wr/wrv.html Die Verfassung des Deutschen Reichs ( |
* [http://www.documentarchiv.de/wr/wrv.html Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11.08.1919 in Volltext] |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
||
Wersja z 13:20, 22 wrz 2018
Konstytucja weimarska (niem. Weimarer Verfassung, oficjalnie niem. Die Verfassung des Deutschen Reichs – Konstytucja Rzeszy Niemieckiej) – konstytucja niemiecka z 11 sierpnia 1919 uchwalona przez rewolucyjne Zgromadzenie Narodowe. Zastąpiła Konstytucję Rzeszy Niemieckiej z 1871 r.
Kraje związkowe
Rzesza Niemiecka po 1919 r. stała się republiką, a władza pochodziła bezpośrednio od narodu. Na obszar Rzeszy składało się 18 (początkowo 21) krajów związkowych z wyjątkiem terenów wyłączonych przez traktat wersalski. Były to:
- Anhalt
- Badenia
- Bawaria
- Brunszwik
- Brema
- Hamburg
- Hesja
- Lippe
- Lubeka
- Meklemburgia-Schwerin
- Meklemburgia-Strelitz
- Oldenburg
- Prusy
- Saksonia
- Schaumburg-Lippe
- Turyngia
- Waldeck
- Wirtembergia
Każdy z krajów miał swój sejm (niem. Landtag), złożony z członków wybranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach (równych, proporcjonalnych, bezpośrednich, powszechnych i tajnych), parlament, jak i rząd. W art. 6 wyliczono 20 spraw, które były w kompetencji głównych organów federacji. Były m.in. polityka finansowa, polityka zagraniczna, administracja kolonii, sprawy łączności (poczta, kolej etc.). Ustawodawstwo organów centralnych miało pierwszeństwo przed prawem krajowym, a to nie mogło być z nim sprzeczne.
Sejm Rzeszy
Reichstag składał się z posłów wybranych przez naród w liczbie proporcjonalnej do ludności danego kraju, lecz ich liczba nie mogła przekroczyć 40%. Prawa wyborcze posiadali zarówno mężczyźni, jak i kobiety, a cenzus wieku obniżono do lat 20. Miał obowiązek zbierania się minimum co roku, na żądanie prezydenta lub 1/3 posłów. Jego kadencja trwała 4 lata, przy czym mógł zostać rozwiązany przez prezydenta. Posiadał inicjatywę ustawodawczą, jak i wyznaczał kierunek polityce rządu, który kontrolował.
Prezydent Rzeszy
Prezydent Rzeszy (niem. Reichspräsident) wybierany był przez naród na 7-letnią kadencję w wyborach powszechnych. Mógł nim zostać każdy Niemiec, który ukończył 35 lat. Prezydent reprezentował państwo na zewnątrz, zawierał w imieniu Rzeszy traktaty, przyjmował ambasadorów, mianował kanclerza (szefa rządu) oraz na jego wniosek ministrów, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, podpisywał i ogłaszał ustawy oraz posiadał prawo łaski. Mógł rozwiązać Reichstag jednak tylko raz jeden z tego samego powodu (art. 25). Wszystkie rozporządzenia prezydenta wymagały kontrasygnaty kanclerza lub odpowiedniego ministra. Był odpowiedzialny konstytucyjnie, jak i mógł zostać odwołany poprzez referendum ludowe na wniosek 2/3 posłów. Zwoływał obrady parlamentu. Mógł zawiesić prawa obywatelskie po powiadomieniu parlamentu[1].
Rząd Rzeszy
Rząd Rzeszy (niem. Reichsregierung) składał się z kanclerza i ministrów. Rząd musiał uzyskać poparcie parlamentu, był przed nim odpowiedzialny politycznie i konstytucyjnie. Wytyczne jego polityki określał kanclerz.
Rada Rzeszy
Kraje związkowe reprezentowane były w Radzie Rzeszy (niem. Reichsrat) przez członków swoich rządów. Każdy posiadał jeden głos. Więksi członkowie 1 delegata na 1 milion mieszkańców, przy czym nie można było przekroczyć 40% liczby głosów w celu uniknięcia dominacji jednego z krajów. Rada jako taka nie posiadała prawa inicjatywy ustawodawczej. Składane były do niej projekty ustaw przez rządy krajowe, a ta przekazywała je do Sejmu. Posiadała weto zawieszające. Mogło zostać odrzucone kwalifikowaną większością 2/3 głosów Reichstagu. Miała być kontynuacją Rady Związkowej działającej w II Rzeszy. W rzeczywistości posiadała o wiele mniejsze znaczenie. Konstytucja nie zawierała dokładnego opisu zadań i kompetencji, przez co jej rola znacznie zmalała w porównaniu do pierwowzoru.
Sądownictwo
Został utworzony Najwyższy Trybunał Rzeszy w celu rozwiązywania sporów między członkami federacji. Każdy z krajów członkowskich miał prawo do posiadania własnego sądownictwa.
Po roku 1933
Ustawa o pełnomocnictwach z 23 marca 1933 pozwalała rządowi Rzeszy[2] na wydawanie ustaw bez względu na brzmienie Konstytucji i bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Ograniczenia były czysto formalne (zakaz likwidacji instytucji Reichstagu, Rady Rzeszy, rządu i prezydenta) i wkrótce zlekceważone. Radę Rzeszy rozwiązano 14 lutego 1934, wkrótce po ustawie z 30 stycznia 1934 o przejęciu suwerenności krajów przez Rzeszę, latem tego roku połączono urzędy prezydenta i kanclerza. Pozostałe wymienione instytucje obradowały coraz rzadziej, Reichstag ostatni raz 26 kwietnia 1942, rząd zaprzestał posiedzeń 5 lutego 1938 od afery Blomberga (podpisy ministrów pod uchwałami zbierano obiegiem), kluczowe decyzje kanclerz podejmował sam (czasem zlecając podpisanie ich dygnitarzom, jak szef OKW, pełnomocnik Planu Czteroletniego czy Komisarz Rzeszy Umacniania Niemczyzny).
Ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec w art. 140 przejęła z Konstytucji z 1919 art. 136 (wolność wyznania), 137 (zakaz religii urzędowej), 138 (gwarancje własności związków wyznaniowych i stowarzyszeń dobroczynnych), 139 (ustawowe regulowanie dni wolnych) i 141 (gwarancja dobrowolności obrzędów religijnych w siłach zbrojnych, zakładach karnych, szpitalach i innych zakładach publicznych).
Przypisy
- ↑ Zgodnie z art. 48 Konstytucji w przypadku poważnego naruszenia lub zagrożenia bezpieczeństwa publicznego i porządku, prezydent mógł wydać konieczne zarządzenia (nötige Maßnahmen) w celu przywrócenia owego bezpieczeństwa i porządku, a w razie potrzeby uciec się do pomocy siły zbrojnej. W tym celu mógł przejściowo zawiesić zupełnie lub częściowo prawa obywatelskie, gwarantowane w Konstytucji w art. 114 (wolność osobista), 115 (nietykalność mieszkania), 117 (tajemnica korespondencji), 118 (wolność słowa i druku), 124 (wolność zrzeszania) i 153 (prawo własności). Wszystkie takie zarządzenia powinien podać bezzwłocznie do wiadomości Reichstagu, który mógł je uchylić. Bliższe szczegóły określić miała ustawa, do której uchwalenia przez Reichstag nie doszło. Pożar Reichstagu był pretekstem do wydania takiego rozporządzenia w 1933 r. Analiza: Eberhard Jäckel, Panowanie Hitlera, Wrocław 1989.
- ↑ Był to rząd koalicyjny i likwidacja partii innych niż NSDAP latem 1933 r. pozbawiała tę ustawę podstaw. Tamże.
Bibliografia
- Michał Szczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, Wydanie 9 LexisNexis
- Krystyna Kamińska, Andrzej Gaca, Historie powszechna ustrojów państwowych, TNOiK 2002.