Kler (film): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m →‎Odbiór w Polsce: biskup Andrzej Czaja
m →‎Odbiór w Polsce: dominikanin Tomasz Golonka
Linia 234: Linia 234:
Film w zależności od kina wyświetlany był od kilkunastu do kilkudziesięciu razy dziennie (w dniu premiery w [[poznań]]skim [[Multikino|Multikinie]] odbyły się 22 pokazy)<ref name=":4" />. Z powodu ogromnego zainteresowania, w większości kin nie można było rezerwować biletów na seans<ref name=":4" />.
Film w zależności od kina wyświetlany był od kilkunastu do kilkudziesięciu razy dziennie (w dniu premiery w [[poznań]]skim [[Multikino|Multikinie]] odbyły się 22 pokazy)<ref name=":4" />. Z powodu ogromnego zainteresowania, w większości kin nie można było rezerwować biletów na seans<ref name=":4" />.


[[Tomasz Raczek]] napisał, że „nie wyobraża sobie, żeby ''Kleru'' nie obejrzeli wszyscy Polacy”{{r|:1|:0}}. Jego zdaniem obraz można porównać do „amerykańskiego zaangażowanego kina Olivera Stone’a albo filmów w rodzaju »Spotlight«, zaś przedstawioną w nim hierarchię polskiego Kościoła – do „mafii z »Ojca chrzestnego«”, a „gorączka na widowni jest taka, jaką pamiętam sprzed lat, gdy na reglamentowanych seansach pokazywano »[[Człowiek z marmuru|Człowieka z marmuru]]« [[Andrzej Wajda|Wajdy]]”{{r|:1}}. [[Barbara Hollender]] stwierdziła, że przypisywanie Smarzowskiemu „obrazoburczego antyklerykalizmu i chęci walki z katolicyzmem” nie jest właściwe, a film „nie obraża niczyich uczuć”{{r|:1}}. Zdaniem [[Łukasz Maciejewski|Łukasza Maciejewskiego]] z portalu [[Onet.pl]] film bliski jest „potraktowanej ''à rebours'' duchowej literatury spod znaku Bernanosa czy filozoficznych rozważań Ciorana”{{r|:1}}. [[Krzysztof Burnetko]] napisał, że film „robi wrażenie bynajmniej nie przez epatowanie sensacją, lecz przeciwnie: poważnym podejściem do poważnego problemu. (...) Dobry, istotny film”<ref>{{Cytuj stronę | nazwisko =Burnetko | imię =Krzysztof| autor link =Krzysztof Burnetko | tytuł = Antychrześcijanie, ewangelicy i inni Polaków wrogowie| url =https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1765490,1,antychrzescijanie-ewangelicy-i-inni-polakow-wrogowie.read | data =27 września 2018 | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany =Polityka | data dostępu = 2018-09-29}}</ref>. Z kolei Łukasz Adamski z prawicowego portalu [[wPolityce.pl]] napisał, że to „film wściekle antyklerykalny”, „to film nieprzyjaciela Kościoła”{{r|:1|:0}}. Film pozytywnie ocenili publicyści katolickiego kwartalnika [[Więź (czasopismo)|Więź]]<ref>{{Cytuj |tytuł = „Kler” to (jednak) film z pierwiastkiem chrześcijańskim |czasopismo = Więź |data dostępu = 2018-10-01 |url = http://wiez.com.pl/2018/09/27/kler-to-jednak-film-z-pierwiastkiem-chrzescijanskim/ |język = pl}}</ref>, ordynariusz opolski biskup Andrzej Czaja<ref>{{Cytuj |autor = DEON.pl |tytuł = Biskup Czaja po obejrzeniu "Kleru": czasem mam do czynienia z taką patologią wśród księży |czasopismo = DEON.pl |data dostępu = 2018-10-02 |url = https://www.deon.pl/religia/kosciol-i-swiat/z-zycia-kosciola/art,35857,biskup-czaja-po-obejrzeniu-kleru-czasem-mam-do-czynienia-z-taka-patologia-wsrod-ksiezy.html |język = pl-pl}}</ref> oraz [[Jezuici|jezuita]] Grzegorz Kramer<ref>{{Cytuj |tytuł = O pewnym filmie… {{!}} Grzegorz Kramer |data dostępu = 2018-10-01 |opublikowany = grzegorzkramer.pl |url = http://grzegorzkramer.pl/o-pewnym-filmie/ |język = pl}}</ref>.
[[Tomasz Raczek]] napisał, że „nie wyobraża sobie, żeby ''Kleru'' nie obejrzeli wszyscy Polacy”{{r|:1|:0}}. Jego zdaniem obraz można porównać do „amerykańskiego zaangażowanego kina Olivera Stone’a albo filmów w rodzaju »Spotlight«, zaś przedstawioną w nim hierarchię polskiego Kościoła – do „mafii z »Ojca chrzestnego«”, a „gorączka na widowni jest taka, jaką pamiętam sprzed lat, gdy na reglamentowanych seansach pokazywano »[[Człowiek z marmuru|Człowieka z marmuru]]« [[Andrzej Wajda|Wajdy]]”{{r|:1}}. [[Barbara Hollender]] stwierdziła, że przypisywanie Smarzowskiemu „obrazoburczego antyklerykalizmu i chęci walki z katolicyzmem” nie jest właściwe, a film „nie obraża niczyich uczuć”{{r|:1}}. Zdaniem [[Łukasz Maciejewski|Łukasza Maciejewskiego]] z portalu [[Onet.pl]] film bliski jest „potraktowanej ''à rebours'' duchowej literatury spod znaku Bernanosa czy filozoficznych rozważań Ciorana”{{r|:1}}. [[Krzysztof Burnetko]] napisał, że film „robi wrażenie bynajmniej nie przez epatowanie sensacją, lecz przeciwnie: poważnym podejściem do poważnego problemu. (...) Dobry, istotny film”<ref>{{Cytuj stronę | nazwisko =Burnetko | imię =Krzysztof| autor link =Krzysztof Burnetko | tytuł = Antychrześcijanie, ewangelicy i inni Polaków wrogowie| url =https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1765490,1,antychrzescijanie-ewangelicy-i-inni-polakow-wrogowie.read | data =27 września 2018 | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany =Polityka | data dostępu = 2018-09-29}}</ref>. Z kolei Łukasz Adamski z prawicowego portalu [[wPolityce.pl]] napisał, że to „film wściekle antyklerykalny”, „to film nieprzyjaciela Kościoła”{{r|:1|:0}}. Równocześnie jednak film pozytywnie ocenili publicyści katolickiego kwartalnika [[Więź (czasopismo)|Więź]]<ref>{{Cytuj |tytuł = „Kler” to (jednak) film z pierwiastkiem chrześcijańskim |czasopismo = Więź |data dostępu = 2018-10-01 |url = http://wiez.com.pl/2018/09/27/kler-to-jednak-film-z-pierwiastkiem-chrzescijanskim/ |język = pl}}</ref>, ordynariusz opolski biskup Andrzej Czaja<ref>{{Cytuj |autor = DEON.pl |tytuł = Biskup Czaja po obejrzeniu "Kleru": czasem mam do czynienia z taką patologią wśród księży |czasopismo = DEON.pl |data dostępu = 2018-10-02 |url = https://www.deon.pl/religia/kosciol-i-swiat/z-zycia-kosciola/art,35857,biskup-czaja-po-obejrzeniu-kleru-czasem-mam-do-czynienia-z-taka-patologia-wsrod-ksiezy.html |język = pl-pl}}</ref>, [[Dominikanie|dominikanin]] Tomasz Golonka<ref>{{Cytuj |autor = dominikanie.pl |tytuł = Byłem na filmie „Kler” – Dominikanie.pl |data dostępu = 2018-10-02 |opublikowany = dominikanie.pl |url = https://dominikanie.pl/2018/10/bylem-na-filmie-kler/ |język = en}}</ref> oraz [[Jezuici|jezuita]] Grzegorz Kramer<ref>{{Cytuj |tytuł = O pewnym filmie… {{!}} Grzegorz Kramer |data dostępu = 2018-10-01 |opublikowany = grzegorzkramer.pl |url = http://grzegorzkramer.pl/o-pewnym-filmie/ |język = pl}}</ref> i wielu innych duchownych.


Na [[43. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni|43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych]] oklaski publiczności po filmie trwały 11 min i 2 sek (pomiar nieoficjalny), co było wtedy najdłuższą owacją w historii festiwalu i wskazywało film jako faworyta do nagrody [[Złoty Klakier|Złotego Klakiera]] przyznawanej przez publiczne [[Polskie Radio Gdańsk|Radio Gdańsk]]. Jeszcze w trakcie konkursu, prezes radia, Dariusz Wasielewski poinformował, że nagroda w tej edycji festiwalu nie zostanie przyznana z powodu problemu z oceną prawidłowości pomiarów długości oklasków. Po ogłoszeniu decyzji dziennikarze Radia Gdańsk zmierzyli oklaski po innym konkursowym filmie ''[[Jak pies z kotem (film 2018)|Jak pies z kotem]]'' Janusza Kondratiuka, które trwały 11 min 27 sek.{{r|Nieb}}. 52 pracowników i współpracowników Radia Gdańsk podpisało się później pod listem otwartym, w którym stwierdzili, że prezes rozgłośni Dariusz Wasilewski wykorzystał pretekst, aby nie przyznać filmowi ''Kler'' nagrody Złotego Klakiera, a sprawa miała podtekst polityczny<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Załoga Radia Gdańsk o decyzji ws. „Kleru” | czasopismo = Gazeta Wyborcza | strony = 7 | data = 25 września 2018}}</ref>.
Na [[43. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni|43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych]] oklaski publiczności po filmie trwały 11 min i 2 sek (pomiar nieoficjalny), co było wtedy najdłuższą owacją w historii festiwalu i wskazywało film jako faworyta do nagrody [[Złoty Klakier|Złotego Klakiera]] przyznawanej przez publiczne [[Polskie Radio Gdańsk|Radio Gdańsk]]. Jeszcze w trakcie konkursu, prezes radia, Dariusz Wasielewski poinformował, że nagroda w tej edycji festiwalu nie zostanie przyznana z powodu problemu z oceną prawidłowości pomiarów długości oklasków. Po ogłoszeniu decyzji dziennikarze Radia Gdańsk zmierzyli oklaski po innym konkursowym filmie ''[[Jak pies z kotem (film 2018)|Jak pies z kotem]]'' Janusza Kondratiuka, które trwały 11 min 27 sek.{{r|Nieb}}. 52 pracowników i współpracowników Radia Gdańsk podpisało się później pod listem otwartym, w którym stwierdzili, że prezes rozgłośni Dariusz Wasilewski wykorzystał pretekst, aby nie przyznać filmowi ''Kler'' nagrody Złotego Klakiera, a sprawa miała podtekst polityczny<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Załoga Radia Gdańsk o decyzji ws. „Kleru” | czasopismo = Gazeta Wyborcza | strony = 7 | data = 25 września 2018}}</ref>.

Wersja z 13:49, 2 paź 2018

Kler
Gatunek

film obyczajowy

Rok produkcji

2018

Data premiery

18 września 2018 (FPFF)
28 września 2018

Kraj produkcji

Polska

Język

polski

Czas trwania

133 minuty

Reżyseria

Wojciech Smarzowski

Scenariusz

Wojciech Smarzowski, Wojciech Rzehak

Główne role

Jacek Braciak,
Janusz Gajos,
Arkadiusz Jakubik,
Joanna Kulig,
Robert Więckiewicz

Muzyka

Mikołaj Trzaska

Scenografia

Jagna Janicka

Dystrybucja

Kino Świat

Klerpolski film fabularny z 2018 roku w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego; premierowo pokazany 18 września 2018 podczas 43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni1=:0. W kinach wyświetlany od 28 września 2018, ustanowił nowy rekord polskiego kina – w weekend otwarcia obejrzało go 935 tys. osób[1]. To najlepszy wynik w historii ostatnich trzydziestu lat polskiego kina[1].

Fabuła

Przed kilkoma laty tragiczne wydarzenia połączyły losy trzech księży katolickich. Teraz, w każdą rocznicę katastrofy, z której cudem uszli z życiem, duchowni spotykają się, by uczcić fakt swojego ocalenia. Na co dzień układa im się bardzo różnie. Lisowski (Jacek Braciak) jest pracownikiem kurii w wielkim mieście i robi karierę, marząc o Watykanie. Problem w tym, że na jego drodze staje arcybiskup Mordowicz (Janusz Gajos), pławiący się w luksusach dostojnik kościelny, używający politycznych wpływów przy budowie największego sanktuarium w Polsce. Drugi z księży – Trybus (Robert Więckiewicz) jest proboszczem wiejskiej parafii. Sprawując posługę w miejscu pełnym ubóstwa, coraz częściej ulega ludzkim słabościom. Niezbyt dobrze wiedzie się też Kukule, który – pomimo swojej żarliwej wiary – właściwie z dnia na dzień traci zaufanie parafian. Wkrótce historie trójki duchownych połączą się po raz kolejny, a wydarzenia, które będą mieć miejsce, nie pozostaną bez wpływu na życie każdego z nich[2].

Obraz Kościoła katolickiego, jako instytucji oglądanej „od strony zakrystii”, rzucający światło na tematy niewygodne, trudne, na ogół przemilczane, ale też poruszające. Wszystko to ukazane przez pryzmat losów trójki duchownych, których przeżycia pokazują, że księżom – podobnie jak społeczności „świeckich” wiernych, nic co ludzkie nie jest obce i to bez ironicznego podtekstu.

Produkcja

Roboczy tytuł filmu brzmiał „3”[3]. Zdjęcia były kręcone głównie na Zaolziu w Czechach1=:0 (parafia pw. Narodzenia Maryi Panny w Orłowej)[4]. Część z nich powstała w brzeskim Pałacu Goetzów (m.in. bibliotece i kaplicy)[5]. Film na różnych etapach produkcji – od rozpoczęcia prac nad scenariuszem, do powstania ostatecznej wersji – był konsultowany z przedstawicielami Kościoła katolickiego: zarówno obecnymi, jak i byłymi księżmi1=:02=:3. Podczas pracy nad filmem do reżysera zgłaszały się osoby skrzywdzone przez duchownych1=:3. Fragmenty zeznań ofiar księży pedofilów, które pojawiają się w filmie, zostały zaczerpnięte z książki Lękajcie się. Ofiary pedofilii w polskim Kościele mówią Ekke Overbeeka1=:3.

Obsada

Źródło: Filmpolski.pl[6]

W rolach głównych
W pozostałych rolach

Odbiór w Polsce

Recenzje
Publikacja Ocena
Movies Film 9/10 gwiazdek[7]
wPolityce.pl 3/6 gwiazdek[8]
Na Ekranie 9/10 gwiazdek[9]
Soundrive 4.5/5 gwiazdek[10]
Telemagazyn 7/10 gwiazdek[11]
WP 8/10 gwiazdek[12]
Film.org.pl 7/10 gwiazdek[13]
Interia 7/10 gwiazdek[14]
Spider’s Web 3.5/5 gwiazdek[15]
Trojmiasto.pl 8/10 gwiazdek[16]
Spór w kinie 7/10 gwiazdek[16]
FDB 8/10 gwiazdek[17]
Filmweb 7/10 gwiazdek[18]
Okiem Krytyka 3.5/5 gwiazdek[19]
Filmożercy 5/6 gwiazdek[20]
Multikino 8/10 gwiazdek[21]
PPE 7/10 gwiazdek[22]
Sfilmowani 4.5/6 gwiazdek[23]
Antyradio 8/10 gwiazdek[24]
Co Jest Grane 24 5/6 gwiazdek[25]
Esensja 6/10 gwiazdek[26]
Film 8/10 gwiazdek[27]
MovieAway 8/10 gwiazdek[28]
Radio RAM 5/6 gwiazdek[29]
Pociąg do kina 5.5/10 gwiazdek[30]
Popkultura Elitarna 6/10 gwiazdek[31]
Dobry Tygodnik Sądecki 9/10 gwiazdek[32]
Gamerweb 8/10 gwiazdek[33]
Myśliwiec Ogląda 7/10 gwiazdek[34]
Pełna Sala 3.5/5 gwiazdek[35]
Quentin 7/10 gwiazdek[36]
Spider's Web 3.5/5 gwiazdek[37]
Dziennik Łódzki 5/6 gwiazdek[38]
Filmawka 3.5/5 gwiazdek[39]
Nie Tylko Gry 7/10 gwiazdek[40]
arytmia.eu 8/10 gwiazdek[41]

7 sierpnia 2018 zwiastun filmu został usunięty z sieci internetowej przez dystrybutora. Zwiastun powrócił dzień później z wyciętą sceną łóżkową z udziałem prawie nagich Joanny Kulig i Roberta Więckiewicza[42]. 10 września ks. Isakowicz-Zaleski skrytykował Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego za dofinansowanie filmu[43] i stwierdził, że „»Kler« to tylko agitka wojującego ateisty, a nie „moralny niepokój”1=:1. Minister kultury Piotr Gliński odciął się od informacji o jego finansowaniu[1][44].

Z retransmisji gali z festiwalu filmowego w Gdyni w TVP Kultura wycięto fragment wypowiedzi Smarzowskiego, który odbierając Nagrodę Publiczności zażartował, że liczył na odebranie jej z rąk Jacka Kurskiego[1][45]. W odpowiedzi na to prezes TVP nazwał film „szmirą” i „tandetną prowokacją”, a Wiadomości TVP poświęciły mu materiał w głównym wydaniu[1][45]. Pod adresem filmu padły zarzuty o brak wiarygodności i atakowanie Kościoła[1][45].

Wejściówki i bilety na film rozchodziły się „błyskawicznie”1=:2[46]3=:1 i „w rekordowym tempie”[1], zorganizowano także dodatkowy pokaz dla tysiąca osób (na dużej scenie Teatru Muzycznego)1=:2. Film okazał się „hitem frekwencyjnym festiwalu filmowego w Gdyni1=:2.

Film w zależności od kina wyświetlany był od kilkunastu do kilkudziesięciu razy dziennie (w dniu premiery w poznańskim Multikinie odbyły się 22 pokazy)[1]. Z powodu ogromnego zainteresowania, w większości kin nie można było rezerwować biletów na seans[1].

Tomasz Raczek napisał, że „nie wyobraża sobie, żeby Kleru nie obejrzeli wszyscy Polacy”1=:12=:0. Jego zdaniem obraz można porównać do „amerykańskiego zaangażowanego kina Olivera Stone’a albo filmów w rodzaju »Spotlight«, zaś przedstawioną w nim hierarchię polskiego Kościoła – do „mafii z »Ojca chrzestnego«”, a „gorączka na widowni jest taka, jaką pamiętam sprzed lat, gdy na reglamentowanych seansach pokazywano »Człowieka z marmuru« Wajdy1=:1. Barbara Hollender stwierdziła, że przypisywanie Smarzowskiemu „obrazoburczego antyklerykalizmu i chęci walki z katolicyzmem” nie jest właściwe, a film „nie obraża niczyich uczuć”1=:1. Zdaniem Łukasza Maciejewskiego z portalu Onet.pl film bliski jest „potraktowanej à rebours duchowej literatury spod znaku Bernanosa czy filozoficznych rozważań Ciorana”1=:1. Krzysztof Burnetko napisał, że film „robi wrażenie bynajmniej nie przez epatowanie sensacją, lecz przeciwnie: poważnym podejściem do poważnego problemu. (...) Dobry, istotny film”[47]. Z kolei Łukasz Adamski z prawicowego portalu wPolityce.pl napisał, że to „film wściekle antyklerykalny”, „to film nieprzyjaciela Kościoła”1=:12=:0. Równocześnie jednak film pozytywnie ocenili publicyści katolickiego kwartalnika Więź[48], ordynariusz opolski biskup Andrzej Czaja[49], dominikanin Tomasz Golonka[50] oraz jezuita Grzegorz Kramer[51] i wielu innych duchownych.

Na 43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oklaski publiczności po filmie trwały 11 min i 2 sek (pomiar nieoficjalny), co było wtedy najdłuższą owacją w historii festiwalu i wskazywało film jako faworyta do nagrody Złotego Klakiera przyznawanej przez publiczne Radio Gdańsk. Jeszcze w trakcie konkursu, prezes radia, Dariusz Wasielewski poinformował, że nagroda w tej edycji festiwalu nie zostanie przyznana z powodu problemu z oceną prawidłowości pomiarów długości oklasków. Po ogłoszeniu decyzji dziennikarze Radia Gdańsk zmierzyli oklaski po innym konkursowym filmie Jak pies z kotem Janusza Kondratiuka, które trwały 11 min 27 sek.[52]. 52 pracowników i współpracowników Radia Gdańsk podpisało się później pod listem otwartym, w którym stwierdzili, że prezes rozgłośni Dariusz Wasilewski wykorzystał pretekst, aby nie przyznać filmowi Kler nagrody Złotego Klakiera, a sprawa miała podtekst polityczny[53].

Anna Sobecka, posłanka PiS, wystąpiła z zapytaniem do ministra kultury o powód dofinansowania filmu z budżetu państwa[54]. Z kolei w kilku polskich miastach zapowiadano, że nie będzie projekcji filmu w miejscowych kinach, lub czyniono próby aby do pokazów filmowych nie dopuścić. Takie sytuacje miały miejsce m.in. w Ostrołęce[55][56], Grodzisku Mazowieckim[57], Sokółce[58] czy Ełku[59].

Paweł Soloch, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, ocenił, że najnowsza produkcja Smarzowskiego zrobiona jest „ze złą intencją, w takiej konwencji, jak hitlerowcy robili filmy o Żydach”[1].

Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy wezwało do bojkotu filmu[60]. Obóz Narodowo-Radykalny oraz organizatorzy Marszu Niepodległości zapowiadają blokowanie i egzorcyzmy przed kinami pokazującymi film „Kler”, m.in. w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Rzeszowie, Toruniu, Warszawie i Wrocławiu[61].

W 2019 roku film ma trafić do streamingowego serwisu Showmax[62][1].

W pierwszy weekend wyświetlania filmu w kinach obejrzało go 935 357 widzów. To rekord otwarcia kinowego w Polsce po 1989 roku[63].

Nagrody i wyróżnienia

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k Rekordowy wynik „Kleru”. 935 tys. widzów w weekend otwarcia, „Onet Kultura”, 1 października 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  2. Kler – opis filmu [online], filmweb.pl [dostęp 2018-09-29].
  3. Kler – tytuły filmu [online], filmweb.pl [dostęp 2018-09-29].
  4. Kler kręcony w Czechach, bo polska hierarchia ”niegotowa” na taki film [online], 4stars.pl [dostęp 2018-09-19].
  5. Film „KLER” był kręcony m.in. w Pałacu Goetzów w Brzesku, Wydarzenia – Bochnianin.pl – Bochnia – Internetowy Serwis Lokalny. Wiadomości z Bochni [online], bochnianin.pl [dostęp 2018-09-29] (ang.).
  6. Kler w bazie filmpolski.pl
  7. ''Kler'' – recenzja filmu Wojciecha Smarzowskiego prosto z Gdyni!, „Movies Room”, 18 września 2018 [dostęp 2018-09-19].
  8. ''Kler''. Ja znam inny Kościół. Recenzja [online] [dostęp 2018-09-19].
  9. ''Kler'' – recenzja filmu [43. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni] – naEKRANIE.pl, „naEKRANIE.pl” [dostęp 2018-09-19].
  10. 43. FPFF: ''Kler'', „Soundrive” [dostęp 2018-09-19].
  11. ''Kler'' [Recenzja]. Pedofilia, pijaństwo, pozamałżeńskie ciąże i drogie samochody, czyli polski Kościół według Wojciecha Smarzowskiego – Telemagazyn.pl [online], telemagazyn.pl [dostęp 2018-09-19].
  12. Artur Zaborski, „Dostajemy pięścią między oczy”. Widzieliśmy film ''Kler'', „film.wp.pl”, 14 września 2018 [dostęp 2018-09-19].
  13. ''Kler''. Recenzja najnowszego filmu Wojciecha Smarzowskiego (Gdynia 2018), „Film.org.pl”, 19 września 2018 [dostęp 2018-09-19].
  14. l, ''Kler'' [recenzja]: Ludzie grzeszni [online] [dostęp 2018-09-19].
  15. Smarzowski uderza z wielką siłą w splot słoneczny moralności. ''Kler'' wzbudzi potężne emocje [online], 19 września 2018 [dostęp 2018-09-19].
  16. a b Recenzja filmu ''Kler'' Wojtka Smarzowskiego, „trojmiasto.pl” [dostęp 2018-09-19].
  17. Gdynia 2018: ''Kler'' (reż. Wojciech Smarzowski), „fdb.pl” [dostęp 2018-09-21].
  18. Zło w dom, „filmweb.pl” [dostęp 2018-09-21].
  19. Kler odarty z szat, „okiemkrytyka.com” [dostęp 2018-09-21].
  20. Kler – recenzja filmu, „Filmozercy.com”, 22 września 2018 [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  21. KLER | 43. PFFF w Gdyni [online], Multikino Vue [dostęp 2018-09-28] (ang.).
  22. Kler – recenzja filmu. Diabeł tkwi w szczegółach – PPE.pl [online], ppe.pl [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  23. Kler – Recenzja przedpremierowa #416. Sfilmowani 2018-09-26. [dostęp 2018-09-28].
  24. „Kler”, reż. Wojciech Smarzowski [RECENZJA] [online], „Kler”, reż. Wojciech Smarzowski [RECENZJA] [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  25. „Kler” Wojciecha Smarzowskiego to więcej niż kino, to szansa na oczyszczenie [RECENZJA], „cojestgrane24.wyborcza.pl” [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  26. Esensja: ‹Sztuka? Gdzieś zaginęła. Ale szlak został przetarty› – Gabriel Krawczyk, „Esensja.pl” [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  27. Michał Kaczoń, KLER – Wojciech Smarzowski o kościele, „Magazyn FILM”, 26 września 2018 [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  28. „Kler”, reż. Wojciech Smarzowski (2018) | Movieway [RECENZJA], „Movieway”, 26 września 2018 [dostęp 2018-09-28] (pol.).
  29. Kler *****, „Radio Wrocław” [dostęp 2018-09-28].
  30. Kler, „Pociąg do kina”, 28 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  31. Recenzja: Kler (2018, reż. Wojtek Smarzowski), „Popkultura Elitarna”, 29 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  32. Szarek o filmach (133): Człowiekiem jestem, czyli „Kler” Wojciecha Smarzowskiego [WIDEO] | dts24.pl – codzienne informacje z Nowego Sącza i regionu, „Dobry Tygodnik Sądecki/dts24”, 29 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  33. Kler – recenzja filmu – Gamerweb.pl [online], gamerweb.pl [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  34. KLER. Smarzowski kontra Kościół – Myśliwiec ogląda = Myśli, więc ogląda, „Myśliwiec ogląda = Myśli, więc ogląda”, 29 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  35. Było ich trzech – recenzja filmu „Kler” – Pełna Sala, „Pełna Sala”, 28 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  36. Recenzja filmu Kler (2018), reż. Wojtek Smarzowski., „Quentin.pl”, 28 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  37. Kler od dzisiaj w kinach. Jaki jest film, który podzielił Polaków? [online], 28 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  38. Dariusz Pawłowski, „Kler”: Trzepanie pałą dywanu z tego, co pod niego zostało zamiecione [RECENZJA], „Dzienniklodzki.pl” [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  39. „Kler” – Recenzja | Filmawka, „Filmawka”, 29 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  40. Ludzie ułomni – recenzja filmu Kler | Nie Tylko Gry, „Nie Tylko Gry”, 30 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  41. Krzyż Pański z Kościołem. Recenzja filmu Kler | arytmia.eu [online], arytmia.eu [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  42. Kler: zwiastun filmu Wojciecha Smarzowskiego wrócił do sieci. Co się w nim zmieniło?
  43. ''Kler'' sfinansowany z publicznych pieniędzy [online], dorzeczy.pl [dostęp 2018-09-11].
  44. Gliński do Isakowicza-Zaleskiego: nie dałem ani grosza na film „Kler”, „Onet Kultura”, 11 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  45. a b c 43. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni: w TVP Kultura wycięto żart Smarzowskiego o prezesie TVP, „Onet Kultura”, 23 września 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  46. W sekundę.
  47. Krzysztof Burnetko: Antychrześcijanie, ewangelicy i inni Polaków wrogowie. Polityka, 27 września 2018. [dostęp 2018-09-29].
  48. „Kler” to (jednak) film z pierwiastkiem chrześcijańskim, „Więź” [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  49. DEON.pl, Biskup Czaja po obejrzeniu "Kleru": czasem mam do czynienia z taką patologią wśród księży, „DEON.pl” [dostęp 2018-10-02] (pol.).
  50. l, Byłem na filmie „Kler” – Dominikanie.pl [online], dominikanie.pl [dostęp 2018-10-02] (ang.).
  51. O pewnym filmie… | Grzegorz Kramer [online], grzegorzkramer.pl [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  52. Nie będzie Złotego Klakiera dla filmu Kler, 21 września 2018.
  53. Załoga Radia Gdańsk o decyzji ws. „Kleru”. „Gazeta Wyborcza”, s. 7, 25 września 2018. 
  54. Kompromitacja Sobeckiej. Nie widziała „Kleru”, a już rozważa wycofanie filmu z kin.
  55. Tomasz Molga, Ostrołęka zdejmuje film "Kler". Patronem miasta jest Jan Paweł II, prezydentem katecheta
  56. „Kler” Wojciecha Smarzowskiego zakazany w Ostrołęce? Mieszkańcy są oburzeni
  57. Kolejne miasto nie pokaże "Kleru" po premierze. Dziwne tłumaczenie w miejscowym kinie
  58. Paulina, Emisja filmu „Kler” w Sokółce pod znakiem zapytania [Zwiastun] [online] [dostęp 2018-09-26] (pol.).
  59. WBG, "Kler" zablokowany też w Ełku? Radny powołał się na Jana Pawła II: "Nie opluwa się własnej matki" 26.09.2018
  60. Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy wzywa do bojkotu filmu „Kler”. wyborcza.pl. [dostęp 2018-09-26].
  61. Będzie BLOKADA kin i EGZORCYZM! „Nie dopuścimy do oglądania filmu „KLER”
  62. „Kler” online na Showmax w przyszłym roku, „Onet Kultura”, 1 października 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  63. „Kler” pobił rekord kinowego otwarcia. 935 tys. widzów w trzy dni, „businessinsider.com”, 1 października 2018 [dostęp 2018-10-01] (pol.).
  64. Marta Kowalska, Specjalne Złote Lwy dla "Kleru" Wojciecha Smarzowskiego!, 22.09.2018
  65. pg, murasz, "Zimna Wojna" ze Złotymi Lwami na 43. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych. Trwa gala zamknięcia, 22 września 2018
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:0”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:1”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:2”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „:3”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Linki zewnętrzne