Kozienice: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nowy burmistrz Kozienic
Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej)
Linia 14: Linia 14:
|prawa miejskie = 8 stycznia 1549
|prawa miejskie = 8 stycznia 1549
|stanowisko zarządzającego =
|stanowisko zarządzającego =
|zarządzający = [[Piotr Kozłowski]]
|zarządzający = [[Piotr Kozłowski (samorządowiec)|Piotr Kozłowski]]
|powierzchnia = 10,45
|powierzchnia = 10,45
|wysokość =
|wysokość =
Linia 199: Linia 199:
* [[Zygmunt I Stary]] (1467-1548) – król Polski i wielki książę litewski, urodzony w Kozienicach
* [[Zygmunt I Stary]] (1467-1548) – król Polski i wielki książę litewski, urodzony w Kozienicach
* [[Franciszek Placidi]] (1710-1782) – włoski architekt i rzeźbiarz, architekt pałacu w Kozienicach
* [[Franciszek Placidi]] (1710-1782) – włoski architekt i rzeźbiarz, architekt pałacu w Kozienicach
* [[Jan Kanty Fontana]] (1731-1800) – architekt, geometra, [[burgrabia (urząd)|burgrabia]] [[Zamek Królewski w Warszawie|zamku warszawskiego]] i administrator ekonomii kozienickiej z lat 1783-1793
* [[Jan Kanty Fontana]] (1731-1800) – architekt, geometra, [[Burgrabia starościński|burgrabia]] [[Zamek Królewski w Warszawie|zamku warszawskiego]] i administrator ekonomii kozienickiej z lat 1783-1793
* [[Isroel Hopsztajn]] (1737-1814) – żydowski rabin, założyciel chasydzkiej dynastii [[Koźnic]], zwany Magidem z Kozienic
* [[Isroel Hopsztajn]] (1737-1814) – żydowski rabin, założyciel chasydzkiej dynastii [[Koźnic]], zwany Magidem z Kozienic
* [[Karol Sierakowski]] (1752-1820) – polski generał, zmarły w Kozienicach
* [[Karol Sierakowski]] (1752-1820) – polski generał, zmarły w Kozienicach

Wersja z 13:39, 24 lis 2018

Kozienice
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Siedziba Urzędu Miasta i Gminy
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

kozienicki

Gmina

Kozienice

Data założenia

1206 r.[1]

Prawa miejskie

8 stycznia 1549

Burmistrz

Piotr Kozłowski

Powierzchnia

10,45 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


17 773[2]
1700,8 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 48

Kod pocztowy

26-900

Tablice rejestracyjne

WKZ

Położenie na mapie gminy Kozienice
Mapa konturowa gminy Kozienice, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kozienice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kozienice”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Kozienice”
Położenie na mapie powiatu kozienickiego
Mapa konturowa powiatu kozienickiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kozienice”
Ziemia51°35′08″N 21°33′04″E/51,585556 21,551111
TERC (TERYT)

1407054

SIMC

0973524

Hasło promocyjne: Kozienice. Idealne na szczęście
Urząd miejski
ul. Parkowa 5
26-900 Kozienice
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kozienice (niem. Koschnitz[3]; jid. ‏קאזשעניץ‎ Kozhenitz[4]) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim. Siedziba władz powiatu i miejsko-wiejskiej gminy Kozienice. Położone nad rzeką Zagożdżonką, na Nizinie Środkowomazowieckiej, historycznie w Małopolsce.

30 czerwca 2009 roku, miasto miało 18 075 mieszkańców[5]. Zajmuje ono 249. miejsce w kraju pod względem liczby mieszkańców. Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zagożdżonka, lewy dopływ Wisły.

Kozienice są członkiem Związku Miast Nadwiślańskich.

Miasto królewskie w powiecie radomskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku[6].

Położenie

Symbol miasta

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, w Dolinie Środkowej Wisły[7].

Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim. Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[8]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do województwa kieleckiego, natomiast w latach 1939–1945 było częścią Dystryktu radomskiego.

Osiedla: Energetyki, Piaski (Wschód), Pokoju, Skarpa, Borki, Zdziczów, Polesie, Stara Wieś, Głowaczowska 1, Głowaczowska 2.

Demografia


Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.

  • Piramida wieku mieszkańców Kozienic w 2014[2].


Nazwa

Kozienice na mapie Topograficznej Królestwa Polskiego z 1839

W 1429 roku nazwa miasta zostaje zapisana jako Coszinicze, co należy czytać jako Kozinice. Obecna forma pojawia się po raz pierwszy w zapiskach z 1569 roku, jako Kozienycze. Przeobrażenie nastąpiło poprzez zmianę grupy -in- w -en-, co było częstym zjawiskiem w ówczesnej polszczyźnie. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kozina, istnienie osoby o takim imieniu, nazwisku lub przezwisku jest potwierdzone przez źródła historyczne[9].

Inną wersję pochodzenia nazwy podaje ks. Franciszek Siarczyński:

Król, mówi podanie, sarnę na krótki strzał chybił; Kozie nic! zawołali obecni łowcy, a król przez pamięć na te wyrazy, osadzie przez siebie założonej miano Kozienic nadał.[10]

Historia

Pierwsza wzmianka o Kozienicach pochodzi z 1206 r. kiedy wraz z sąsiednimi wsiami nadane zostały klasztorowi Norbertanek w Płocku. Włości te były jednak znacznie oddalone od Płocka, więc Kozienice w drodze zamiany stały się własnością królewską i pozostały nią aż do rozbiorów. W 1326 roku wieś Kozienice została przeniesiona na prawo magdeburskie przez Władysława Łokietka. Miejscowość położona na skraju Puszczy Kozienickiej przy trakcie z Wilna do Krakowa została jednym z ulubionych miejsc polowań króla Władysława Jagiełły, który przebywał tu 10 razy. Prawdopodobnie dla niego też wzniesiono tu drewniany dwór myśliwski, a sam król w 1394 ufundował tu kościół. Bliskość puszczy i dostęp do drewna pozwoliła na budowę tutaj mostu pontonowego, który po spławieniu do Czerwińska pozwolił wojskom polskim pomiędzy 30 czerwca a 3 lipca 1410 roku na przeprawę przez Wisłę w czasie Wielkiej wojny z zakonem krzyżackim.

W 1467 roku w królewskim dworze królowa Elżbieta Rakuszanka urodziła syna królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, późniejszego króla Zygmunt I Stary, co upamiętnia do dziś pamiątkowa kolumna wzniesiona w 1518, która jest najstarszym pomnikiem świeckim w Polsce. W 1507 mieszkańcy Kozienic poprosili o prawa miejskie. 8 stycznia 1549 roku król Zygmunt II August wydał na sejmie w Piotrkowie przywilej dla wojewody ruskiego i starosty radomskiego Piotra Firleja z Dąbrowicy na założenie miasta na części gruntów kozienickich, a w 1550 wydany został drugi przywilej lokacyjny. W 1557 król Zygmunt August ufundował tu parafię i uposażył plebana, w roku 1558 Kozienice otrzymały przywilej na organizowanie jarmarków.

W 1652 roku miasto spustoszyła epidemia cholery. W czasie potopu szwedzkiego 6 kwietnia 1656 doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Kozienicami, ale w 1657 roku miasto zostało zniszczone przez siedmiogrodzkie wojska Jerzego Rakoczego. Sejm w 1658 roku wyznaczył Starodubowianom Kozienice jako miejsce sejmików[11]. Ponownie miasto zostało zniszczone przez wojska szwedzkie w 1704 roku w trakcie Wielkiej wojny północnej.

Popiersie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przed muzeum w Kozienicach

W 1764 powstał tu skład soli dla całego powiatu radomskiego, a w 1779 miasto otrzymuje przywilej na 12 jarmarków rocznie[10]. W 1782 miasto o przeważnie drewnianej zabudowie zostaje zniszczone przez pożar i dzięki królowi odbudowane głównie jako murowane. W 1786 roku w miejscowości król Stanisław Poniatowski założył Królewską Manufakturę Broni Palnej[12], która w latach 1784-1788 przekształcona została w Fabrykę Broni w Kozienicach będącą największą fabryką broni palnej w Rzeczypospolitej[13]. Fabryka wytwarzała karabiny, pistolety oraz sztucery w tym pierwszy w historii seryjnie produkowany karabin polskiej konstrukcji tzw. sztucer kozienicki[14][15]. Miasto w okresie tym praktycznie od nowa lokowane zyskało murowaną zabudowę. Odbudową i przebudową miasta zajął się Stanisław August Poniatowski (według projektu Jana Fontany). W 1792 roku w czasie wojny polsko-rosyjskiej pod Kozienicami stało polskie wojsko pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego.

Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie powiatu kozienickiego w 1867 r. Dzięki temu została wybudowana droga do Radomia. Wzniesiono też koszary, przebudowano i rozbudowano pałac. Działała fabryka blachy, garbarnia, browar i młyny. W 1897 r. Kozienice zamieszkiwało 6391 osób, w tym 3764 Żydów.

W czasie rozbiorów w mieście stacjonował 25 Smoleński Pułk Piechoty, przeniesiony później do Woroneża. W 1902 r. przyszedł w Kozienicach na świat Zygmunt Lederman-Lednicki, znany skrzypek i dyrygent. W 1926 r. ukończył Warszawskie Konserwatorium Muzyczne. Był jednym z dyrygentów Polskiego Radia.

W 1940 Niemcy otworzyli w Kozienicach getto dla ludności żydowskiej[16]. Początkowo mieszkało w nim ok. 5 tys. Żydów, jednak we wrześniu 1942 wskutek przesiedleń ludności żydowskiej z innych miejscowości (m.in. Magnuszewa, Sieciechowa i Głowaczowa) ich liczba wzrosła do ok. 13 tys[16]. W tym samym miesiącu getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańców wywieziono do obozu zagłady w Treblince[16].

Podczas II wojny światowej działały w okolicach oddziały partyzanckie (gł. Bataliony Chłopskie).

W czasach Polski Ludowej powstały Zakłady Ceramiki Radiowej, Fabryka Mebli[17]. Obecnie rozwój miasta związany jest z budową Elektrowni Kozienice i towarzyszących zakładów. Obecnie Kozienice przekształcają się z ośrodka przemysłowego w ośrodek rekreacyjno-sportowy.

Gospodarka

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Kozienice[18]. Od 1994 jako Stadnina Koni Kozienice Sp. z o.o.[19].

W mieście zlokalizowane są zakłady: meblowe, artykułów biurowych, elektrotechniczne, materiałów budowlanych i spożywcze. Największy zakład to Elektrownia Kozienice zlokalizowana w pobliżu Kozienic (Świerże Górne) oraz szereg innych dużych zakładów takich jak Esselte, Bakoma, Mleczarnia Obory, Spółdzielnia Inwalidów. Każdy z tych zakładów zatrudnia kilkaset osób.

W mieście siedzibę ma Gospodarstwo Skarbu Państwa należące do Agencji Nieruchomości Rolnych[20].

Transport

Dworzec PKS

Ważny węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe:

W sąsiadującej z Kozienicami od południa miejscowości Aleksandrówka początek ma droga wojewódzka nr 737 relacji Aleksandrówka – Radom.

Przez obrzeża Kozienic przebiega linia kolejowa nr 76 do Bąkowca. Odbywa się jednak na niej tylko transport towarowy (głównie węgiel do Elektrowni Kozienice). Linia została zamknięta dla ruchu pasażerskiego w latach 60. XX wieku.

Atrakcje turystyczne

Panorama pałacu, obecnie Muzeum Regionalne w Kozienicach
Panorama pałacu, obecnie Muzeum Regionalne w Kozienicach

Zabytki

Kościół św. Krzyża
Willa z 1923 roku, obecnie biblioteka
  • kościół par. pw. Świętego Krzyża z lat 1868-1869, nr rej.: 277/A z 27.12.1984
  • zespół pałacowy z XVIII wieku, przebudowany w 2 poł. XIX wieku w stylu renesansu francuskiego i znacznie po zniszczeniach w 1939 r., nr rej.: 315/A/67 z 15.06.1967 oraz 98/A z 18.03.1981:
    • pałac, (obecnie Muzeum Regionalne), nr rej.: 200 z 20.08.1955
    • park, nr rej.: 630 z 17.12.1957
  • cmentarz parafialny rzym.-kat. z poł. XIX, nr rej.: 464/A z 5.11.1991
  • cmentarz żydowski, XVI-XX, nr rej.: 403/A z 3.04.1989
  • cmentarzyk rodziny Dehnów z 1 poł. XIX, nr rej.: 523/A z 6.04.1992
  • kramy, drewn.-mur., poł. XIX, nr rej.: 246/A z 20.03.1984
  • willa z 1923 roku, ul. Kochanowskiego 20, nr rej.: 340/A z 10.04.1986
  • dworek z poł. XIX w., ul. 1 Maja 10, nr rej.: 531/A z 30.10.1992
  • kaplica z końca XVIII, nr rej.: 627 z 28.10.1971, 830 z 29.01.1959
  • kolumna pamiątkowa z XVI wieku

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół pw. Świętej Rodziny

Na terenie Kozienic działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

  • zbór w Kozienicach, ul. Lubelska 9[22]

Organizacje charytatywne

  • Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych „Tęcza”.

Sport

  • KTS Kozienice - tenis stołowy
  • KKS Armat Kozienice – piłka siatkowa
  • MG MZKS Kozienice – piłka nożna
  • KS "Energia" Kozienice – piłka nożna
  • UKS "Jedynka" Kozienice – piłka siatkowa
  • MGUKS Kozienice – męska koszykówka
  • UKS "AQUATOR" Kozienice – pływanie
  • KSO "HAMER" KOZIENICE – strzelectwo
  • KŻ "DAL" Kozienice – żeglarstwo

Współpraca międzynarodowa

Gmina podpisała trzy umowy z:

Związani z Kozienicami

Kolumna z XVI wieku, upamiętniająca narodziny króla Zygmunta I Starego

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ http://www.kozienice.pl/strona-170-historia.html, w oparciu o dane historyczne.
  2. ↑ a b Kozienica polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Virtual Shtetl: Kozienice
  4. ↑ Kozienice - Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2017-04-08] (pol.).
  5. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-11-24. ISSN 1734-6118.
  6. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
  7. ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
  8. ↑ Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski : województwo sandomierskie : XIII-XVI wiek, Kilece 1994, s. 17.
  9. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 117. ISBN 83-04-02436-5.
  10. ↑ a b Franciszek Siarczyński: Opis powiatu radomskiego przez ks. Franciszka Siarczyńskiego w rękopismie pozostały. Warszawa, Drukarnia Komisji Rządowej Sprawiedliwości, 1847.
  11. ↑ Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom IV: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie. XIV-XVIII wiek, redakcja: Andrzej Rachuba, opracowanie: Henryk Lulewicz, Andrzej Rachuba, Przemysław P. Romaniuk, Andrzej Haratym, przy współpracy: Andreja Macuka i Jaugiena Aniszczankis, Warszawa 2009, s. 18.
  12. ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 12. ISBN 83-11-07350-3.
  13. ↑ Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1985, s. 109-110. ISBN 83-206-0509-1.
  14. ↑ Stanisław Kobielski: Polska broń – broń palna. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975, s. 100-101.
  15. ↑ Marian Maciejewski: Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717-1945. Szczecin: Glob, 1991, s. 20-23. ISBN 83-7007-066-3.
  16. ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 248. ISBN 83-01-00065-1.
  17. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 159
  18. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych Dz.U. 1990 nr 49 poz. 291
  19. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych Dz.U. 1994 nr 83 poz. 383
  20. ↑ "Dane kontaktowe do Gospodarstw Skarbu Państwa w administrowaniu – Agencja Nieruchomości Rolnych". [zarchiwizowane z tego adresu].
  21. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
  22. ↑ – Woj. mazowieckie | Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
  23. ↑ Współpraca zagraniczna gminy Kozienice na [w: www.Kozienice.pl]. [dostęp 25 grudnia 2011]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Gmina Kozienice
Miasto
Części miasta
Wsie
Części wsi
Osada leśna

Herb gminy Kozienice

Powiat kozienicki
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu kozienickiego

Powiat kozienicki (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta województwa mazowieckiego
Na prawach powiatu
Powiatowe
Gminne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kozienice&oldid=55109442”