Język hurycki: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Imiona własne w języku huryckim: Poprawiono literówkę Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
poprawa przek., WP:SK+ToS+mSK, +wikisłownik |
||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Hurrian-language-rus.PNG|thumb|Rozpowszechnienie języka huryckiego w II tysiącleciu p.n.e.]] |
[[Plik:Hurrian-language-rus.PNG|thumb|Rozpowszechnienie języka huryckiego w II tysiącleciu p.n.e.]] |
||
[[Plik:Hurritische hymne.gif|thumb|Hymn w języku huryckim; tekst z około 1400 rok p.n.e.]] |
[[Plik:Hurritische hymne.gif|thumb|Hymn w języku huryckim; tekst z około 1400 rok p.n.e.]] |
||
'''Język hurycki''' – wymarły język, używany przez [[Huryci|Hurytów]] na obszarach północnej [[Mezopotamia|Mezopotamii]], nad jeziorem [[Wan (jezioro)|Wan]], wschodniej [[Anatolia|Anatolii]] i [[Syria starożytna|Syrii]] północnej już w połowie III tysiąclecia p.n.e. |
'''Język hurycki''' – wymarły język, używany przez [[Huryci|Hurytów]] na obszarach północnej [[Mezopotamia|Mezopotamii]], nad jeziorem [[Wan (jezioro)|Wan]], wschodniej [[Anatolia|Anatolii]] i [[Syria starożytna|Syrii]] północnej już w połowie III tysiąclecia p.n.e. |
||
== Źródła do badań nad językiem huryckim == |
== Źródła do badań nad językiem huryckim == |
||
Język hurycki poświadczony jest w dokumentach, spisanych na tabliczkach glinianych [[Pismo klinowe|pismem klinowym]]<ref name="Uberti46">M. L. Uberti, ''Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu'', Warszawa 2010, s. 46.</ref>. Za źródła do badań nad nim uchodzą huryckie teksty, nazwy własne i geograficzne oraz wyrazy, odkryte w tekstach niehuryckich. |
Język hurycki poświadczony jest w dokumentach, spisanych na tabliczkach glinianych [[Pismo klinowe|pismem klinowym]]<ref name="Uberti46">M. L. Uberti, ''Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu'', Warszawa 2010, s. 46.</ref>. Za źródła do badań nad nim uchodzą huryckie teksty, nazwy własne i geograficzne oraz wyrazy, odkryte w tekstach niehuryckich. |
||
Najstarszym huryckim zabytkiem pisanym jest datowana na koniec III tysiąclecia p.n.e. inskrypcja [[Tiszatal]]a z [[Urkisz]]. Jest to dokument fundacyjny. Następnymi w kolejności chronologicznej są [[Dialekt babiloński|teksty babilońskie]] prawdopodobnie z [[Larsa|Larsy]]. Mają charakter religijny i magiczny. Na koniec XVIII wieku datowana jest dokumentacja religijna z [[Mari]]. Zachowało się sześć fragmentów tekstu. W egipskim [[Tell el-Amarna]] znaleziono tzw. „[[list z Mitanni]]”, napisany przez [[Tuszratta|Tuszrattę]]. List należy do jednego z najważniejszych świadków języka huryckiego. Z XIV–XIII wieku p.n.e. pochodzą odkrycia z [[Hattusa]]. Zabytki stanowią najliczniejszy zbiór tekstów huryckich. Na ten sam okres datowane są teksty z [[Ugarit]], pisane między innymi w [[Alfabet ugarycki|alfabecie ugaryckim]]. Z XIII wieku p.n.e. pochodzą teksty z [[Emar]] o charakterze słownikowym, medycznym i magicznym, oraz z [[Cypr (wyspa)|Cypru]], co do których istnieje przypuszczenie, że zostały napisane w języku huryckim [[Pismo cypro-minojskie|pismem cypro-minojskim]]. Wyrazy huryckie w tekstach, pisanym innym językiem, odkryte zostały w źródłach z [[Arrapha]], [[Alalach]], Ugarit i Hattusa<ref>M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 106.</ref>. |
Najstarszym huryckim zabytkiem pisanym jest datowana na koniec III tysiąclecia p.n.e. inskrypcja [[Tiszatal]]a z [[Urkisz]]. Jest to dokument fundacyjny. Następnymi w kolejności chronologicznej są [[Dialekt babiloński|teksty babilońskie]] prawdopodobnie z [[Larsa|Larsy]]. Mają charakter religijny i magiczny. Na koniec XVIII wieku datowana jest dokumentacja religijna z [[Mari]]. Zachowało się sześć fragmentów tekstu. W egipskim [[Amarna|Tell el-Amarna]] znaleziono tzw. „[[list z Mitanni]]”, napisany przez [[Tuszratta|Tuszrattę]]. List należy do jednego z najważniejszych świadków języka huryckiego. Z XIV–XIII wieku p.n.e. pochodzą odkrycia z [[Hattusa]]. Zabytki stanowią najliczniejszy zbiór tekstów huryckich. Na ten sam okres datowane są teksty z [[Ugarit]], pisane między innymi w [[Alfabet ugarycki|alfabecie ugaryckim]]. Z XIII wieku p.n.e. pochodzą teksty z [[Emar]] o charakterze słownikowym, medycznym i magicznym, oraz z [[Cypr (wyspa)|Cypru]], co do których istnieje przypuszczenie, że zostały napisane w języku huryckim [[Pismo cypro-minojskie|pismem cypro-minojskim]]. Wyrazy huryckie w tekstach, pisanym innym językiem, odkryte zostały w źródłach z [[Arrapha]], [[Alalach]], Ugarit i Hattusa<ref>M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 106.</ref>. |
||
== Charakterystyka języka == |
== Charakterystyka języka == |
||
Język hurycki należy do [[Języki huro-urartyjskie|huro-urartyjskiej]] rodziny językowej. Pokrewieństwo języka huryckiego z urartyjskim, będącym późną formą huryckiego, udowodniono już w dziewiątej i dziesiątej dekadach XIX wieku na skutek badań nad językiem urartyjskim. W 1954 roku badacze języka urartyjskiego – [[Georgij Klimow]] i [[Jan Braun]] – wykazywali jego pokrewieństwo z [[Języki wajnachskie|językami wajnachskimi]] z grupy językowej [[Języki północno-wschodniokaukaskie|nachijsko-dagestańskiej]]<ref name="Popko107"/>, niemniej jednak – z powodu dalszej analizy – twierdzenie, że język hurycki jest spokrewniony z [[Języki kaukaskie|językami kaukaskimi]], jest pozbawione podstaw<ref>J. Laessoe, ''Ludy Asyrii'', Warszawa 1972, s. 41.</ref>. |
Język hurycki należy do [[Języki huro-urartyjskie|huro-urartyjskiej]] rodziny językowej. Pokrewieństwo języka huryckiego z urartyjskim, będącym późną formą huryckiego, udowodniono już w dziewiątej i dziesiątej dekadach XIX wieku na skutek badań nad językiem urartyjskim. W 1954 roku badacze języka urartyjskiego – [[Georgij Klimow]] i [[Jan Braun]] – wykazywali jego pokrewieństwo z [[Języki wajnachskie|językami wajnachskimi]] z grupy językowej [[Języki północno-wschodniokaukaskie|nachijsko-dagestańskiej]]<ref name="Popko107"/>, niemniej jednak – z powodu dalszej analizy – twierdzenie, że język hurycki jest spokrewniony z [[Języki kaukaskie|językami kaukaskimi]], jest pozbawione podstaw<ref>J. Laessoe, ''Ludy Asyrii'', Warszawa 1972, s. 41.</ref>. |
||
Hurycki jest językiem [[Aglutynacyjność|aglutynacyjnym]], [[Język ergatywno-absolutywny|ergatywnym]] i [[Języki polisyntetyczne|polisyntetycznym]]<ref name="Popko107">M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 107.</ref>. |
Hurycki jest językiem [[Aglutynacyjność|aglutynacyjnym]], [[Język ergatywno-absolutywny|ergatywnym]] i [[Języki polisyntetyczne|polisyntetycznym]]<ref name="Popko107">M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 107.</ref>. |
||
Słownictwo Hurytów miało liczne zapożyczenia z [[Język akadyjski|akadyjskiego]] i [[Język sumeryjski|sumeryjskiego]] (m.in. ''szarii'' – król, ''hikalli'' – pałac, ''tamkari'' – kupiec, ''tabali'' – kowal), co sugeruje, że [[Huryci]], zanim przybyli do Mezopotamii, byli ludem stosunkowo słabo rozwiniętym. W dostępnych tekstach huryckich dostrzegalne jest zróżnicowanie dialektalne. Najlepiej rozwinięte wydawały się dialekty zachodnie, prezentowane przez „list z Mitanni”, znaleziska z Hattuszy oraz [[Ugarit]]<ref name="Popko108">M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 108.</ref>. W II tysiącleciu p.n.e. język wzbogacił się o element indoirański. Tzw. ''marijannu'' (rydwan i człowiek na rydwanie<ref>J. Laessoe, ''Ludy Asyrii'', Warszawa 1972, s. 129.</ref>), dzięki umiejętności posługiwania się zaprzęgniętymi w konie rydwanami, przeniknęli na [[Wyżyna Armeńska|Wyżynę Armeńską]] i stworzyli podwaliny do powstania państwa [[Mitanni]]<ref name="Uberti47">M. L. Uberti, ''Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu'', Warszawa 2010, s. 47.</ref>. Z tego okresu pochodzą takie zapożyczenia, jak, na przykład, ''hapalki'' – żelazo. Wyraz ten za pośrednictwem Hurytów przyjął się w języku akadyjskim<ref name="Popko108"/>. |
Słownictwo Hurytów miało liczne zapożyczenia z [[Język akadyjski|akadyjskiego]] i [[Język sumeryjski|sumeryjskiego]] (m.in. ''szarii'' – król, ''hikalli'' – pałac, ''tamkari'' – kupiec, ''tabali'' – kowal), co sugeruje, że [[Huryci]], zanim przybyli do Mezopotamii, byli ludem stosunkowo słabo rozwiniętym. W dostępnych tekstach huryckich dostrzegalne jest zróżnicowanie dialektalne. Najlepiej rozwinięte wydawały się dialekty zachodnie, prezentowane przez „list z Mitanni”, znaleziska z Hattuszy oraz [[Ugarit]]<ref name="Popko108">M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 108.</ref>. W II tysiącleciu p.n.e. język wzbogacił się o element indoirański. Tzw. ''marijannu'' (rydwan i człowiek na rydwanie<ref>J. Laessoe, ''Ludy Asyrii'', Warszawa 1972, s. 129.</ref>), dzięki umiejętności posługiwania się zaprzęgniętymi w konie rydwanami, przeniknęli na [[Wyżyna Armeńska|Wyżynę Armeńską]] i stworzyli podwaliny do powstania państwa [[Mitanni]]<ref name="Uberti47">M. L. Uberti, ''Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu'', Warszawa 2010, s. 47.</ref>. Z tego okresu pochodzą takie zapożyczenia, jak, na przykład, ''hapalki'' – żelazo. Wyraz ten za pośrednictwem Hurytów przyjął się w języku akadyjskim<ref name="Popko108"/>. |
||
Linia 19: | Linia 19: | ||
Łatwe do ustalenia, dzięki dostarczonemu materiałowi źródłowemu, są huryckie imiona osób. Wyróżniają się między nimi imiona teoforyczne, które w większości składają się z dwóch członów: atrybutu i imienia bóstwa, na przykład: Szarrikuszuh – [[Kuszuh]] jest królem. Powszechnie używano zdrobnień od imion, opartych na imionach bóstw, na przykład: Kiliteszub – Kilija. Imiona były tworzone także od wyrazów pospolitych, do których dodawano morfem słowotwórczy<ref>M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 109.</ref>. |
Łatwe do ustalenia, dzięki dostarczonemu materiałowi źródłowemu, są huryckie imiona osób. Wyróżniają się między nimi imiona teoforyczne, które w większości składają się z dwóch członów: atrybutu i imienia bóstwa, na przykład: Szarrikuszuh – [[Kuszuh]] jest królem. Powszechnie używano zdrobnień od imion, opartych na imionach bóstw, na przykład: Kiliteszub – Kilija. Imiona były tworzone także od wyrazów pospolitych, do których dodawano morfem słowotwórczy<ref>M. Popko, ''Huryci'', Warszawa 2005, s. 109.</ref>. |
||
{{wikisłownik|hurycki}} |
|||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Linia 25: | Linia 26: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* Laessoe J., ''Ludy Asyrii'', Warszawa 1972. |
* Laessoe J., ''Ludy Asyrii'', Warszawa 1972. |
||
* {{Cytuj|autor = [[Maciej Popko]]; |tytuł = Huryci |data = 2005 |isbn = 83-06-02969-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |oclc = 749506212 |
* {{Cytuj|autor = [[Maciej Popko]]; |tytuł = Huryci |data = 2005 |isbn = 83-06-02969-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |oclc = 749506212}} |
||
* {{Cytuj|autor = Maria Luisa Uberti |tytuł = Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu |data = 2010 |isbn = 978-83-235-0680-5 |inni = Andrzej Mrozek (tłum.); Marek Stępień (red.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |oclc = 751354697 |
* {{Cytuj|autor = Maria Luisa Uberti |tytuł = Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu |data = 2010 |isbn = 978-83-235-0680-5 |inni = Andrzej Mrozek (tłum.); Marek Stępień (red.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |oclc = 751354697}} |
||
[[Kategoria:Języki starożytnego Bliskiego Wschodu|H]] |
[[Kategoria:Języki starożytnego Bliskiego Wschodu|H]] |
Wersja z 22:50, 21 cze 2019
Język hurycki – wymarły język, używany przez Hurytów na obszarach północnej Mezopotamii, nad jeziorem Wan, wschodniej Anatolii i Syrii północnej już w połowie III tysiąclecia p.n.e.
Źródła do badań nad językiem huryckim
Język hurycki poświadczony jest w dokumentach, spisanych na tabliczkach glinianych pismem klinowym[1]. Za źródła do badań nad nim uchodzą huryckie teksty, nazwy własne i geograficzne oraz wyrazy, odkryte w tekstach niehuryckich.
Najstarszym huryckim zabytkiem pisanym jest datowana na koniec III tysiąclecia p.n.e. inskrypcja Tiszatala z Urkisz. Jest to dokument fundacyjny. Następnymi w kolejności chronologicznej są teksty babilońskie prawdopodobnie z Larsy. Mają charakter religijny i magiczny. Na koniec XVIII wieku datowana jest dokumentacja religijna z Mari. Zachowało się sześć fragmentów tekstu. W egipskim Tell el-Amarna znaleziono tzw. „list z Mitanni”, napisany przez Tuszrattę. List należy do jednego z najważniejszych świadków języka huryckiego. Z XIV–XIII wieku p.n.e. pochodzą odkrycia z Hattusa. Zabytki stanowią najliczniejszy zbiór tekstów huryckich. Na ten sam okres datowane są teksty z Ugarit, pisane między innymi w alfabecie ugaryckim. Z XIII wieku p.n.e. pochodzą teksty z Emar o charakterze słownikowym, medycznym i magicznym, oraz z Cypru, co do których istnieje przypuszczenie, że zostały napisane w języku huryckim pismem cypro-minojskim. Wyrazy huryckie w tekstach, pisanym innym językiem, odkryte zostały w źródłach z Arrapha, Alalach, Ugarit i Hattusa[2].
Charakterystyka języka
Język hurycki należy do huro-urartyjskiej rodziny językowej. Pokrewieństwo języka huryckiego z urartyjskim, będącym późną formą huryckiego, udowodniono już w dziewiątej i dziesiątej dekadach XIX wieku na skutek badań nad językiem urartyjskim. W 1954 roku badacze języka urartyjskiego – Georgij Klimow i Jan Braun – wykazywali jego pokrewieństwo z językami wajnachskimi z grupy językowej nachijsko-dagestańskiej[3], niemniej jednak – z powodu dalszej analizy – twierdzenie, że język hurycki jest spokrewniony z językami kaukaskimi, jest pozbawione podstaw[4].
Hurycki jest językiem aglutynacyjnym, ergatywnym i polisyntetycznym[3].
Słownictwo Hurytów miało liczne zapożyczenia z akadyjskiego i sumeryjskiego (m.in. szarii – król, hikalli – pałac, tamkari – kupiec, tabali – kowal), co sugeruje, że Huryci, zanim przybyli do Mezopotamii, byli ludem stosunkowo słabo rozwiniętym. W dostępnych tekstach huryckich dostrzegalne jest zróżnicowanie dialektalne. Najlepiej rozwinięte wydawały się dialekty zachodnie, prezentowane przez „list z Mitanni”, znaleziska z Hattuszy oraz Ugarit[5]. W II tysiącleciu p.n.e. język wzbogacił się o element indoirański. Tzw. marijannu (rydwan i człowiek na rydwanie[6]), dzięki umiejętności posługiwania się zaprzęgniętymi w konie rydwanami, przeniknęli na Wyżynę Armeńską i stworzyli podwaliny do powstania państwa Mitanni[7]. Z tego okresu pochodzą takie zapożyczenia, jak, na przykład, hapalki – żelazo. Wyraz ten za pośrednictwem Hurytów przyjął się w języku akadyjskim[5].
Imiona własne w języku huryckim
Za pośrednictwem języka huryckiego przetrwały we współczesnej toponimii starożytne nazwy niektórych rzek na obszarze Mezopotamii, na przykład: Puranti – Eufrat, Purana – grc. Pyramos (współczesna Ceyhan)[5].
Łatwe do ustalenia, dzięki dostarczonemu materiałowi źródłowemu, są huryckie imiona osób. Wyróżniają się między nimi imiona teoforyczne, które w większości składają się z dwóch członów: atrybutu i imienia bóstwa, na przykład: Szarrikuszuh – Kuszuh jest królem. Powszechnie używano zdrobnień od imion, opartych na imionach bóstw, na przykład: Kiliteszub – Kilija. Imiona były tworzone także od wyrazów pospolitych, do których dodawano morfem słowotwórczy[8].
Przypisy
- ↑ M. L. Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2010, s. 46.
- ↑ M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 106.
- ↑ a b M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 107.
- ↑ J. Laessoe, Ludy Asyrii, Warszawa 1972, s. 41.
- ↑ a b c M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 108.
- ↑ J. Laessoe, Ludy Asyrii, Warszawa 1972, s. 129.
- ↑ M. L. Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2010, s. 47.
- ↑ M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 109.
Bibliografia
- Laessoe J., Ludy Asyrii, Warszawa 1972.
- Maciej Popko, Huryci, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2005, ISBN 83-06-02969-0, OCLC 749506212 .
- Maria Luisa Uberti , Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Andrzej Mrozek (tłum.), Marek Stępień (red.), Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, ISBN 978-83-235-0680-5, OCLC 751354697 .