Produkt krajowy brutto

Produkt krajowy brutto (PKB, ang. gross domestic product, GDP) – jeden z podstawowych mierników efektów pracy społeczeństwa danego kraju stosowany w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych przez narodowe i zagraniczne czynniki produkcji na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB oraz dynamika tych ruchów stanowi miarę wzrostu gospodarczego. Przy obliczaniu wartości PKB kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia pochodzenie kapitału, własność przedsiębiorstw itp.

PKB per capita według parytetu siły nabywczej w latach 1950–2016 (Stany Zjednoczone = 100%); Źródło: The Conference Board

Metody obliczania wartości PKB

Istnieją trzy zasadnicze metody obliczania wartości PKB, są to: metoda wydatkowa, metoda dochodowa oraz metoda produkcyjna.

Metoda wydatkowa (ang. expenditure approach) opiera się na założeniu, że PKB jest w przybliżeniu równy wydatkom wszystkich nabywców dóbr finalnych wytworzonych w ciągu roku. Zatem od strony popytowej PKB oblicza się według następującego wzoru:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe (bez transferów) + zmiana stanu zapasów.

W metodzie dochodowej (ang. income approach) zakłada się, że wielkość PKB musi być równa sumie dochodów wszystkich właścicieli czynników produkcji. Zatem od strony dochodowej PKB oblicza się w następujący sposób:

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Powyższy wzór wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału), państwo i odtworzenie zużytego majątku.

W metodzie produkcyjnej (ang. production approach) wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. PKB jest więc sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym PKB od strony produkcyjnej oblicza się według następującego wzoru:

PKB = produkcja globalna kraju – zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki krajowej.

Realny i nominalny PKB

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczonej” z wpływu inflacji. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.

Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie, albo według parytetu siły nabywczej – lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli w danym kraju.

Krytyka PKB

PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki – jednak jest nie najlepszą miarą zamożności społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się innego wskaźnika, którym jest PKB per capita (czyli PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca).

Mimo tego zabiegu również PKB per capita krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Ważniejsze powody to:

• nie uwzględnia produkcji nieewidencjonowanej. Szara strefa – niezarejestrowana działalność gospodarcza oraz produkcja gospodarstw domowych przeznaczana na własne potrzeby (np. praca gospodyń domowych) jest wliczana do PKB, jednak czarny rynek, czyli obrót towarem nielegalnym i usługi sprzeczne z prawem, nadal pozostają z niego wyłączone,
• nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku),
• nie uwzględnia wartości wytworzonych bezpłatnie przez wolontariuszy,
• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)
• uwzględnia produkcję tzw. antydóbr (np. wydłużenie dojazdów do pracy, wydatki na administrację),
• nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie PKB parytetem siły nabywczej),
• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (wysoki PKB niekoniecznie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli),
• do PKB wliczane są zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zwiększają użyteczności społeczeństwa, jedynie umożliwiają prowadzenie działalności zwiększającej tę użyteczność,
• nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych,
• nie odzwierciedla faktu, że nie cały wypracowany PKB trafia do obywateli w postaci bezpośredniej (pensje) lub pośredniej (świadczenia, zasiłki itp.) – część PKB transferowana jest w formie zysków za granicę.

Z tego powodu opracowano inne wskaźniki poziomu jakości życia, między innymi wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) czy miernik dobrobytu ekonomicznego netto – NEW (ang. net economic welfare).

Zobacz też

• produkt miejski brutto (PMB)
• produkt krajowy netto (PKN)
• produkt narodowy netto (PNN)
• produkt narodowy brutto (PNB)
• szczęście narodowe brutto
• majątek narodowy
• lista państw świata według PKB nominalnego
• lista państw świata według PKB nominalnego per capita
• lista państw świata według PKB (parytet siły nabywczej)
• lista państw świata według PKB (parytet siły nabywczej) per capita

Bibliografia

• R. Hall, J. Taylor, Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002
• P. Samuelson, W. Nordhaus, Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004
• D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007
• E. Kwiatkowski, R. Milewski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

Linki zewnętrzne

• Gross domestic product (national currency, percent change, U.S. dollars) – all countries; World Economic Outlook Database, October 2015; International Monetary Fund (ang.)
• World Economic Outlook Databases 1999-2015, International Monetary Fund (ang.)
• PKB na głowę z parytetem siły nabywczej w dolarach z 2011, Bank Światowy, International Comparison Program database.