Igo Sym: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Julo (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
51 991 edycji
Julo (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
51 991 edycji
drobne techniczne - korekta odwołań {{odn}}
Linia 28: Linia 28:
Był synem [[Polacy|Polaka]], [[Antoni Sym (leśnik)|Antoniego Syma]], i [[Austriacy|Austriaczki]], Julii Seppi. Brat biochemika [[Ernest Sym|Ernesta]] i [[Fred Sym|Alfreda]] (1894–1973) – również aktora i kompozytora muzyki poważnej.
Był synem [[Polacy|Polaka]], [[Antoni Sym (leśnik)|Antoniego Syma]], i [[Austriacy|Austriaczki]], Julii Seppi. Brat biochemika [[Ernest Sym|Ernesta]] i [[Fred Sym|Alfreda]] (1894–1973) – również aktora i kompozytora muzyki poważnej.


W [[I wojna światowa|I wojnie światowej]] walczył cztery lata w szeregach [[Armia Austro-Węgier|Armii Austro-Węgier]], dosłużył się stopnia [[porucznik]]a. Po odzyskaniu przez [[II Rzeczpospolita|Polskę]] niepodległości służył w [[piechota|piechocie]] do 1921. Następnie pracował jako urzędnik. 20 czerwca 1920 w [[Warszawa|Warszawie]] ożenił się z Heleną Ritą Zdzisławą Fałatówną, córką [[Julian Fałat|Juliana]], z którą miał syna, Juliana Piotra. Małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1923. Julian Piotr Sym zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku siedmiu lat w 1929, a dwa lata później matka chłopca Helena Niemczewska (po rozwodzie z Symem wyszła za mąż za adwokata Mariana Niemczewskiego) popełniła samobójstwo{{odn|Roman Włodek|: Igo Sym (1896-1941)}}{{odn|Kunach|2003}}.
W [[I wojna światowa|I wojnie światowej]] walczył cztery lata w szeregach [[Armia Austro-Węgier|Armii Austro-Węgier]], dosłużył się stopnia [[porucznik]]a. Po odzyskaniu przez [[II Rzeczpospolita|Polskę]] niepodległości służył w [[piechota|piechocie]] do 1921. Następnie pracował jako urzędnik. 20 czerwca 1920 w [[Warszawa|Warszawie]] ożenił się z Heleną Ritą Zdzisławą Fałatówną, córką [[Julian Fałat|Juliana]], z którą miał syna, Juliana Piotra. Małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1923. Julian Piotr Sym zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku siedmiu lat w 1929, a dwa lata później matka chłopca Helena Niemczewska (po rozwodzie z Symem wyszła za mąż za adwokata Mariana Niemczewskiego) popełniła samobójstwo{{odn|Włodek|2009-2010}}{{odn|Kunach|2003}}.


=== Okres międzywojenny ===
=== Okres międzywojenny ===
Sym był absolwentem Instytutu Filmowego, prywatnej szkoły aktorstwa filmowego [[Wiktor Biegański|Wiktora Biegańskiego]]{{odn|Tadeusz Lubelski|2008}}. Debiut w filmie – ''Wampiry Warszawy'' z 1925 – umożliwiła Symowi [[Atrakcyjność fizyczna|uroda]]{{r|w24}} i wyniesiona z wojska sprawność fizyczna. Grywał głównie eleganckich mężczyzn, arystokratów i wojskowych. Dwa lata po debiucie aktorskim wyjechał do [[Wiedeń|Wiednia]]. Podpisał tam [[Umowa|kontrakt]] na wyłączność ze studiem „Sascha-Filmindustrie AG”, gdzie potem przez rok sprawował funkcję prezesa. Od 1929 pracował głównie w [[Republika Weimarska|Niemczech]], na ekranie partnerował m. in. [[Marlene Dietrich|Marlenie Dietrich]] i Lilian Harvey. Z tą pierwszą łączył go ponoć przelotny romans{{r|MZ}}.
Sym był absolwentem Instytutu Filmowego, prywatnej szkoły aktorstwa filmowego [[Wiktor Biegański|Wiktora Biegańskiego]]{{odn|Lubelski|2008}}. Debiut w filmie – ''Wampiry Warszawy'' z 1925 – umożliwiła Symowi [[Atrakcyjność fizyczna|uroda]]{{r|w24}} i wyniesiona z wojska sprawność fizyczna. Grywał głównie eleganckich mężczyzn, arystokratów i wojskowych. Dwa lata po debiucie aktorskim wyjechał do [[Wiedeń|Wiednia]]. Podpisał tam [[Umowa|kontrakt]] na wyłączność ze studiem „Sascha-Filmindustrie AG”, gdzie potem przez rok sprawował funkcję prezesa. Od 1929 pracował głównie w [[Republika Weimarska|Niemczech]], na ekranie partnerował m. in. [[Marlene Dietrich|Marlenie Dietrich]] i Lilian Harvey. Z tą pierwszą łączył go ponoć przelotny romans{{r|MZ}}.


Na początku [[Lata 30. XX wieku|lat 30.]], po zdaniu egzaminu aktorskiego w Polsce, zaangażował się w warszawskich teatrach rewiowych „Banda” i „Hollywood”. Od tego czasu rzadko, jak na wcześniejszą sławę filmowego [[amant]]a, występował na dużym ekranie. Pojawiał się głównie w drugoplanowych rolach, prawdopodobnie z powodu kłopotów z bezbłędnym opanowaniem [[Język polski|języka polskiego]], co w epoce kina dźwiękowego stało się dla aktorów koniecznym wymogiem{{odn|Tadeusz Lubelski|2008}}. Skupił się na karierze estradowej, celując w [[sztuki muzyczne]] z lżejszego [[repertuar]]u, śpiewał [[recital]]e, a jego popisowym numerem było akompaniowanie sobie grą na pile{{r|staedeli}}. W rozmowach nie akceptował atmosfery nazistowskich Niemiec, cały czas pracując w Polsce{{odn|Tadeusz Wittlin|: ''Pieśniarka Warszawy''}}. Jednakże w 1937 zagrał w niemieckim filmie ''Serenade'', gdzie odtwarzał rolę Ferdinanda Lohnera.
Na początku [[Lata 30. XX wieku|lat 30.]], po zdaniu egzaminu aktorskiego w Polsce, zaangażował się w warszawskich teatrach rewiowych „Banda” i „Hollywood”. Od tego czasu rzadko, jak na wcześniejszą sławę filmowego [[amant]]a, występował na dużym ekranie. Pojawiał się głównie w drugoplanowych rolach, prawdopodobnie z powodu kłopotów z bezbłędnym opanowaniem [[Język polski|języka polskiego]], co w epoce kina dźwiękowego stało się dla aktorów koniecznym wymogiem{{odn|Lubelski|2008}}. Skupił się na karierze estradowej, celując w [[sztuki muzyczne]] z lżejszego [[repertuar]]u, śpiewał [[recital]]e, a jego popisowym numerem było akompaniowanie sobie grą na pile{{r|staedeli}}. W rozmowach nie akceptował atmosfery nazistowskich Niemiec, cały czas pracując w Polsce{{odn|Wittlin|1985}}. Jednakże w 1937 zagrał w niemieckim filmie ''Serenade'', gdzie odtwarzał rolę Ferdinanda Lohnera.


=== II wojna światowa ===
=== II wojna światowa ===
Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Sym pozostał w Warszawie. Podczas [[Obrona Warszawy (1939)|obrony miasta]] pracował w Straży Obywatelskiej: kopał rowy przeciwlotnicze, wydobywał rannych spod gruzów. Po [[Kapitulacja Warszawy (1939)|kapitulacji stolicy]] i rozpoczęciu działań [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|władz okupacyjnych]] na początku pracował w magistracie jako tłumacz i w wojskowej komendanturze rejestrującej pojazdy{{odn|Górska-Damięcka|1997}}.
Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Sym pozostał w Warszawie. Podczas [[Obrona Warszawy (1939)|obrony miasta]] pracował w Straży Obywatelskiej: kopał rowy przeciwlotnicze, wydobywał rannych spod gruzów. Po [[Kapitulacja Warszawy (1939)|kapitulacji stolicy]] i rozpoczęciu działań [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|władz okupacyjnych]] na początku pracował w magistracie jako tłumacz i w wojskowej komendanturze rejestrującej pojazdy{{odn|Górska-Damięcka|1997}}.


Jeszcze przed wojną sądzono, że Sym był agentem [[Abwehra|Abwehry]], ale do kwietnia 1940 wywiad ZWZ nie znalazł na to dowodów{{odn|Janina Hera|: ''Losy aktorów w Generalnym Gubernatorstwie''}}. Dopiero 12 lipca 1940, po czwartym zbadaniu sprawy Syma, stwierdzono niezbicie jego współpracę z Niemcami{{odn|Mirosław Derecki|: ''Roman Niewiarowicz contra Igo Sym''}}. Śledztwo w tej sprawie, na zlecenie „dwójki”, prowadził [[Roman Niewiarowicz]], reżyser Teatru Komedia, potem w podziemiu oficer wywiadu ofensywnego WW-72 (Wywiad Wschód), noszący pseudonim „Łada”{{odn|Niewiarowicz|1946a}}. Zadanie obserwacji Syma oficerowie „dwójki” powierzyli Niewiarowiczowi jeszcze w 1939, w konsulacie polskim w Budapeszcie, w czasie ewakuacji polskich władz{{odn|Janina Hera|: ''Losy artystów polskich w czasach niewoli 1939-1954''}}.
Jeszcze przed wojną sądzono, że Sym był agentem [[Abwehra|Abwehry]], ale do kwietnia 1940 wywiad ZWZ nie znalazł na to dowodów{{odn|Hera|2019}}. Dopiero 12 lipca 1940, po czwartym zbadaniu sprawy Syma, stwierdzono niezbicie jego współpracę z Niemcami{{odn|Derecki|1998a}}. Śledztwo w tej sprawie, na zlecenie „dwójki”, prowadził [[Roman Niewiarowicz]], reżyser Teatru Komedia, potem w podziemiu oficer wywiadu ofensywnego WW-72 (Wywiad Wschód), noszący pseudonim „Łada”{{odn|Niewiarowicz|1946a}}. Zadanie obserwacji Syma oficerowie „dwójki” powierzyli Niewiarowiczowi jeszcze w 1939, w konsulacie polskim w Budapeszcie, w czasie ewakuacji polskich władz{{odn|Hera|1997}}.


Pod koniec 1939 Sym rozpoczął współpracę z okupantem, proponując odbudowę środowiska teatralnego w Warszawie. „''Propagandaabteilung''” (urząd propagandowy [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnego Gubernatorstwa]]) powierzył mu stanowisko dyrektora „''Theater der Stadt Warschau''” (ex [[Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie|Teatr Polski]]) oraz zarządzanie kinem ''[[nur für Deutsche]]'' „Helgoland” (przedwojenne „Palladium” przy ul. Złotej nr 7/9). Otrzymał też koncesję na prowadzenie Teatru Komedia przy ul. Kredytowej 14{{r|Kunert}}. W 1940 organizował werbunek polskich aktorów do antypolskiego filmu ''[[Heimkehr]]''{{r|szpieg}}. Chociaż Sym często posuwał się w swojej działalności do gróźb i szantaży, aktorzy, którzy odmówili gry w tym filmie, nie ponieśli z tego tytułu żadnych represji ze strony Niemców{{odn|Trojanowski|2018}}.
Pod koniec 1939 Sym rozpoczął współpracę z okupantem, proponując odbudowę środowiska teatralnego w Warszawie. „''Propagandaabteilung''” (urząd propagandowy [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnego Gubernatorstwa]]) powierzył mu stanowisko dyrektora „''Theater der Stadt Warschau''” (ex [[Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie|Teatr Polski]]) oraz zarządzanie kinem ''[[nur für Deutsche]]'' „Helgoland” (przedwojenne „Palladium” przy ul. Złotej nr 7/9). Otrzymał też koncesję na prowadzenie Teatru Komedia przy ul. Kredytowej 14{{r|Kunert}}. W 1940 organizował werbunek polskich aktorów do antypolskiego filmu ''[[Heimkehr]]''{{r|szpieg}}. Chociaż Sym często posuwał się w swojej działalności do gróźb i szantaży, aktorzy, którzy odmówili gry w tym filmie, nie ponieśli z tego tytułu żadnych represji ze strony Niemców{{odn|Trojanowski|2018}}.


Wbrew opinii z okresu wojny, nie przyczynił się do aresztowania ukrywającej się [[Hanka Ordonówna|Hanki Ordonówny]], ale też odmówił pomocy w jej uwolnieniu{{odn|Anna Mieszkowska|: ''Hanka Ordonówna''}}. Udało mu się uzyskać zwolnienie z obozu niemieckiego dla jego brata Alfreda, powołując się na jego austriackie pochodzenie{{odn|Niewiarowicz|1946a}}.
Wbrew opinii z okresu wojny, nie przyczynił się do aresztowania ukrywającej się [[Hanka Ordonówna|Hanki Ordonówny]], ale też odmówił pomocy w jej uwolnieniu{{odn|Mieszkowska|2019}}. Udało mu się uzyskać zwolnienie z obozu niemieckiego dla jego brata Alfreda, powołując się na jego austriackie pochodzenie{{odn|Niewiarowicz|1946a}}.


=== Wyrok na Syma ===
=== Wyrok na Syma ===
W dniu 5 marca 1941 z oskarżenia prokuratora [[Tadeusz Dyzmański|Tadeusza Dyzmańskiego]] za współpracę z okupantem [[Wojskowy Sąd Specjalny]] ZWZ wydał wyrok śmierci na Syma. Dokument wyroku nie zawierał opisu materiału dowodowego, uzasadnienia wyroku oraz składu orzekającego{{odn|Kunach|2003}}. Zamach (tzw. akcję wyrokową) przeprowadził 7 marca 1941 zespół bojowy „ZOM” kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, w składzie{{odn|Roman Włodek|: Igo Sym (1896-1941)}}:
W dniu 5 marca 1941 z oskarżenia prokuratora [[Tadeusz Dyzmański|Tadeusza Dyzmańskiego]] za współpracę z okupantem [[Wojskowy Sąd Specjalny]] ZWZ wydał wyrok śmierci na Syma. Dokument wyroku nie zawierał opisu materiału dowodowego, uzasadnienia wyroku oraz składu orzekającego{{odn|Kunach|2003}}. Zamach (tzw. akcję wyrokową) przeprowadził 7 marca 1941 zespół bojowy „ZOM” kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, w składzie{{odn|Włodek|2009-2010}}:
* ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, dowódca grupy
* ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, dowódca grupy
* ppor. [[Roman Rozmiłowski]], ps. „Zawada”
* ppor. [[Roman Rozmiłowski]], ps. „Zawada”
Linia 52: Linia 52:
Porucznik „Zawada” tak opisywał zamach w wywiadzie dla konspiracyjnego pisma „Demokrata” w sierpniu 1944{{r|Kunert}}:
Porucznik „Zawada” tak opisywał zamach w wywiadzie dla konspiracyjnego pisma „Demokrata” w sierpniu 1944{{r|Kunert}}:
{{CytatD|[Sym] mieszkał na czwartym piętrze przy [[Ulica Mazowiecka w Warszawie|ul. Mazowieckiej]] 10. O godzinie 7.10 zapukaliśmy do drzwi.<br />Otworzyła służąca. – Czy pana dyrektora Syma możemy prosić?” – W tej chwili ukazał się Sym. – Czy pan Igo Sym?” – Tak. Czym mogę panom służyć?”<br />W tej chwili wystrzeliłem, mierząc z [[Pistolet Vis wz. 35|Visa]] prosto w serce. Strzał był celny. Szpicel upadł na twarz bez jęku. Ze schodów zbiegliśmy pędem. Później spokojnie rozeszliśmy się do domów.{{u|Zaw}}}}
{{CytatD|[Sym] mieszkał na czwartym piętrze przy [[Ulica Mazowiecka w Warszawie|ul. Mazowieckiej]] 10. O godzinie 7.10 zapukaliśmy do drzwi.<br />Otworzyła służąca. – Czy pana dyrektora Syma możemy prosić?” – W tej chwili ukazał się Sym. – Czy pan Igo Sym?” – Tak. Czym mogę panom służyć?”<br />W tej chwili wystrzeliłem, mierząc z [[Pistolet Vis wz. 35|Visa]] prosto w serce. Strzał był celny. Szpicel upadł na twarz bez jęku. Ze schodów zbiegliśmy pędem. Później spokojnie rozeszliśmy się do domów.{{u|Zaw}}}}
Więcej informacji na temat okoliczności śmierci Igo Syma przekazała sąsiadka Symów Aniela Lawińska, żona aktora i reżysera [[Ludwik Lawiński|Ludwika Lawińskiego]]. Kiedy wykonawcy wyroku udali się do mieszkania Syma, znajdowali się w nim oprócz aktora jego matka Julianna oraz brat Fred z żoną. Kilka godzin przed śmiercią Igo Sym odebrał bowiem z dworca swojego starszego brata, którego udało mu się uwolnić z Oflagu. To właśnie bratowa Syma, a nie służąca, otworzyła drzwi wykonawcom wyroku{{r|LL}}{{odn|Niewiarowicz|1946a}}. Igo Sym został z honorami niemieckimi pochowany 12 marca 1941 na [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarzu Powązkowskim]]{{odn|Władysław Bartoszewski|2008}}.
Więcej informacji na temat okoliczności śmierci Igo Syma przekazała sąsiadka Symów Aniela Lawińska, żona aktora i reżysera [[Ludwik Lawiński|Ludwika Lawińskiego]]. Kiedy wykonawcy wyroku udali się do mieszkania Syma, znajdowali się w nim oprócz aktora jego matka Julianna oraz brat Fred z żoną. Kilka godzin przed śmiercią Igo Sym odebrał bowiem z dworca swojego starszego brata, którego udało mu się uwolnić z Oflagu. To właśnie bratowa Syma, a nie służąca, otworzyła drzwi wykonawcom wyroku{{r|LL}}{{odn|Niewiarowicz|1946a}}. Igo Sym został z honorami niemieckimi pochowany 12 marca 1941 na [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarzu Powązkowskim]]{{odn|Bartoszewski|2008}}.


=== Represje niemieckie ===
=== Represje niemieckie ===
Zamach wywarł bardzo duże wrażenie w środowisku niemieckim, ale też Niemcy wykorzystali też ten „zbrodniczy” czyn do rozpoczęcia wzmożenia terroru wobec polskiej ludności cywilnej, a szczególnie środowiska artystycznego. W odwecie aresztowali 18 kobiet i ok. 100 mężczyzn{{odn|''Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949''}}. Wśród nich znaleźli się m.in. [[Stefan Jaracz]], [[Leon Schiller]], [[Zbigniew Sawan]], [[Janusz Warnecki]], [[Elżbieta Barszczewska]] i [[Zofia Małynicz]]. Większość z nich została wywieziona do [[Auschwitz-Birkenau|KL Auschwitz]], wszyscy z wymienionych przeżyli{{r|eteatr}}{{odn|''Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949''}}. 11 marca 1941 w [[Palmiry|Palmirach]] rozstrzelano 21 osób{{odn|Krzeysztof Dunin-Wąsowicz|: ''Warszawa w latach 1939–1945''}}.
Zamach wywarł bardzo duże wrażenie w środowisku niemieckim, ale też Niemcy wykorzystali też ten „zbrodniczy” czyn do rozpoczęcia wzmożenia terroru wobec polskiej ludności cywilnej, a szczególnie środowiska artystycznego. W odwecie aresztowali 18 kobiet i ok. 100 mężczyzn{{odn|Bartoszewski, Brzeziński, Moczulski|1979}}. Wśród nich znaleźli się m.in. [[Stefan Jaracz]], [[Leon Schiller]], [[Zbigniew Sawan]], [[Janusz Warnecki]], [[Elżbieta Barszczewska]] i [[Zofia Małynicz]]. Większość z nich została wywieziona do [[Auschwitz-Birkenau|KL Auschwitz]], wszyscy z wymienionych przeżyli{{r|eteatr}}{{odn|Bartoszewski, Brzeziński, Moczulski|1979}}. 11 marca 1941 w [[Palmiry|Palmirach]] rozstrzelano 21 osób{{odn|Dunin-Wąsowicz|1984}}.


Tuż po zamachu rozplakatowano [[List gończy|listy gończe]] za aktorami podejrzewanymi o udział w akcji – małżeństwem [[Irena Górska-Damięcka|Ireną Górską]] i [[Dobiesław Damięcki|Dobiesławem Damięckim]], gdyż ktoś doniósł specjalnej grupie dochodzeniowej „Mordkommision Igo Sym”, że Damięcki w barze aktorów w podziemiach [[Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie|Teatru Polskiego]] opowiadał w niewybredny sposób, co Polacy myślą o obnoszącym się ze swoją pozycją Symie. Na tej podstawie gestapo powiązało ich z zamachem i aktorska para do końca wojny musiała się ukrywać{{r|eteatr}}.
Tuż po zamachu rozplakatowano [[List gończy|listy gończe]] za aktorami podejrzewanymi o udział w akcji – małżeństwem [[Irena Górska-Damięcka|Ireną Górską]] i [[Dobiesław Damięcki|Dobiesławem Damięckim]], gdyż ktoś doniósł specjalnej grupie dochodzeniowej „Mordkommision Igo Sym”, że Damięcki w barze aktorów w podziemiach [[Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie|Teatru Polskiego]] opowiadał w niewybredny sposób, co Polacy myślą o obnoszącym się ze swoją pozycją Symie. Na tej podstawie gestapo powiązało ich z zamachem i aktorska para do końca wojny musiała się ukrywać{{r|eteatr}}.
Linia 64: Linia 64:
Generał Kazimierz Sosnkowski 21 marca 1941 napisał z Londynu list do generała Stefana Grota-Roweckiego z żądaniem wyjaśnień, czy ''organizacja wojskowa ma coś wspólnego z tym faktem'' i przypomniał, że ''wyroki śmierci wydane przez sądy kapturowe związku podlegają zatwierdzeniu przez Delegata Rządu''. Zwrócił też uwagę na to, aby przy każdej tego typu akcji ''… rozważyć, czy nie lepiej poniechać tego rodzaju aktów terroru, jak zabójstwo Igo Syma, ze względu na ofiary, jakie za sobą pociągają''{{odn|Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945}}.
Generał Kazimierz Sosnkowski 21 marca 1941 napisał z Londynu list do generała Stefana Grota-Roweckiego z żądaniem wyjaśnień, czy ''organizacja wojskowa ma coś wspólnego z tym faktem'' i przypomniał, że ''wyroki śmierci wydane przez sądy kapturowe związku podlegają zatwierdzeniu przez Delegata Rządu''. Zwrócił też uwagę na to, aby przy każdej tego typu akcji ''… rozważyć, czy nie lepiej poniechać tego rodzaju aktów terroru, jak zabójstwo Igo Syma, ze względu na ofiary, jakie za sobą pociągają''{{odn|Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945}}.


Opinia aktorki Marii Malickiej o Igo Symie przedstawiona w 1986{{odn|Maciej Nowak|: '' Po tylu latach wszystko wraca''}}:
Opinia aktorki Marii Malickiej o Igo Symie przedstawiona w 1986{{odn|Maciej Nowak|1997}}:
{{CytatD | Sym to był sfrustrowany człowiek. Przed wojną próbował w kilku filmach, w teatrze, ale jakoś mu nie szło. Tyle tylko, że był to naprawdę ładny chłopak. Miał serię niepowodzeń, a był niesłychanie ambitny. I gdy Niemcy zaproponowali mu dyrekcję wielkiego teatru, przewróciło mu się w głowie. Ale do obozu chyba nie wysyłał.}}
{{CytatD | Sym to był sfrustrowany człowiek. Przed wojną próbował w kilku filmach, w teatrze, ale jakoś mu nie szło. Tyle tylko, że był to naprawdę ładny chłopak. Miał serię niepowodzeń, a był niesłychanie ambitny. I gdy Niemcy zaproponowali mu dyrekcję wielkiego teatru, przewróciło mu się w głowie. Ale do obozu chyba nie wysyłał.}}


Linia 163: Linia 163:
== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* {{Cytuj|odn=tak|autor=[[Władysław Bartoszewski]]|tytuł=1859 dni Warszawy|wydawca=Wydawnictwo Znak|miejsce=Kraków|data=2008|s=230|isbn=978-83-240-1057-8}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=[[Władysław Bartoszewski]]|tytuł=1859 dni Warszawy|wydawca=Wydawnictwo Znak|miejsce=Kraków|data=2008|s=230|isbn=978-83-240-1057-8}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Władysław_Bartoszewski/Bogdan_Brzeziński/Leszek_Moczulski|tytuł=Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|miejsce=Warszawa|data=1970|s=43}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Władysław_Bartoszewski, Bogdan_Brzeziński, Leszek_Moczulski|tytuł=Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|miejsce=Warszawa|data=1970|s=43}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=[[Krzysztof Dunin-Wąsowicz]]|tytuł=Warszawa w latach 1939–1945|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|data=1984|s=52|isbn=83-01-04207-9}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=[[Krzysztof Dunin-Wąsowicz]]|tytuł=Warszawa w latach 1939–1945|wydawca=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|data=1984|s=52|isbn=83-01-04207-9}}
* {{Cytuj|odn=a|autor=[[Roman Niewiarowicz]]|tytuł=Prawda o Igo Symie|czasopismo=Tygodnik Powszechny|data=1946|numer=14}}
* {{Cytuj|odn=a|autor=[[Roman Niewiarowicz]]|tytuł=Prawda o Igo Symie|czasopismo=Tygodnik Powszechny|data=1946|numer=14}}
Linia 179: Linia 179:
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Lidia Zawistowska|tytuł=Zdrajcom śmierć|czasopismo=Magazyn Trybuna Ludu|data=1998-12-11}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Lidia Zawistowska|tytuł=Zdrajcom śmierć|czasopismo=Magazyn Trybuna Ludu|data=1998-12-11}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Krzysztof Trojanowski|tytuł=Świnie w kinie. Film w okupowanej Polsce|wydawca=Wydawnictwo PWN|miejsce=Warszawa|data=2018|s=313–318}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Krzysztof Trojanowski|tytuł=Świnie w kinie. Film w okupowanej Polsce|wydawca=Wydawnictwo PWN|miejsce=Warszawa|data=2018|s=313–318}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Mirosław Derecki|tytuł=Roman Niewiarowicz contra Igo Sym. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego.|czasopismo=Gazeta w Lublinie|data=1998|numer=85|s=6}}
* {{Cytuj|odn=a|autor=Mirosław Derecki|tytuł=Roman Niewiarowicz contra Igo Sym. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego.|czasopismo=Gazeta w Lublinie|data=1998|numer=85|s=6}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=Mirosław Derecki|tytuł=Wyrok na „króla amantów”. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego.|czasopismo=Gazeta w Lublinie|data=1998|numer=79|s=4}}
* {{Cytuj|odn=b|autor=Mirosław Derecki|tytuł=Wyrok na „króla amantów”. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego.|czasopismo=Gazeta w Lublinie|data=1998|numer=79|s=4}}




Wersja z 20:15, 7 mar 2021

Igo Sym
Ilustracja
Imię i nazwisko

Karol Antoni Juliusz Sym

Data i miejsce urodzenia

3 lipca 1896
Innsbruck

Data i miejsce śmierci

7 marca 1941
Warszawa

Zawód

aktor

Współmałżonek

Helena Fałat

Multimedia w Wikimedia Commons
Jerzy Leszczyński i Igo Sym (z prawej) w scenie filmu Szpieg w masce (1933)
Ekipa filmu Heimkehr (1941)
Ulica Mazowiecka, przy której mieszkał i zginął Igo Sym
Obwieszczenie SS-Gruppenführera Paula Modera z 11 marca 1941 informujące o straceniu „pewnej liczby aresztowanych” w odwecie za śmierć Igo Syma
List gończy za małżeństwem Damięckich, wydany tydzień po zamachu

Igo Sym, właśc. Karol Antoni Juliusz Sym (ur. 3 lipca 1896 w Innsbrucku, zm. 7 marca 1941 w Warszawie) – polski, austriacki i niemiecki aktor, oskarżony o kolaborację z nazistami, zastrzelony z wyroku ZWZ.

Życiorys

Był synem Polaka, Antoniego Syma, i Austriaczki, Julii Seppi. Brat biochemika Ernesta i Alfreda (1894–1973) – również aktora i kompozytora muzyki poważnej.

W I wojnie światowej walczył cztery lata w szeregach Armii Austro-Węgier, dosłużył się stopnia porucznika. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości służył w piechocie do 1921. Następnie pracował jako urzędnik. 20 czerwca 1920 w Warszawie ożenił się z Heleną Ritą Zdzisławą Fałatówną, córką Juliana, z którą miał syna, Juliana Piotra. Małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1923. Julian Piotr Sym zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku siedmiu lat w 1929, a dwa lata później matka chłopca Helena Niemczewska (po rozwodzie z Symem wyszła za mąż za adwokata Mariana Niemczewskiego) popełniła samobójstwo[1][2].

Okres międzywojenny

Sym był absolwentem Instytutu Filmowego, prywatnej szkoły aktorstwa filmowego Wiktora Biegańskiego[3]. Debiut w filmie – Wampiry Warszawy z 1925 – umożliwiła Symowi uroda[4] i wyniesiona z wojska sprawność fizyczna. Grywał głównie eleganckich mężczyzn, arystokratów i wojskowych. Dwa lata po debiucie aktorskim wyjechał do Wiednia. Podpisał tam kontrakt na wyłączność ze studiem „Sascha-Filmindustrie AG”, gdzie potem przez rok sprawował funkcję prezesa. Od 1929 pracował głównie w Niemczech, na ekranie partnerował m. in. Marlenie Dietrich i Lilian Harvey. Z tą pierwszą łączył go ponoć przelotny romans[5].

Na początku lat 30., po zdaniu egzaminu aktorskiego w Polsce, zaangażował się w warszawskich teatrach rewiowych „Banda” i „Hollywood”. Od tego czasu rzadko, jak na wcześniejszą sławę filmowego amanta, występował na dużym ekranie. Pojawiał się głównie w drugoplanowych rolach, prawdopodobnie z powodu kłopotów z bezbłędnym opanowaniem języka polskiego, co w epoce kina dźwiękowego stało się dla aktorów koniecznym wymogiem[3]. Skupił się na karierze estradowej, celując w sztuki muzyczne z lżejszego repertuaru, śpiewał recitale, a jego popisowym numerem było akompaniowanie sobie grą na pile[6]. W rozmowach nie akceptował atmosfery nazistowskich Niemiec, cały czas pracując w Polsce[7]. Jednakże w 1937 zagrał w niemieckim filmie Serenade, gdzie odtwarzał rolę Ferdinanda Lohnera.

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej Sym pozostał w Warszawie. Podczas obrony miasta pracował w Straży Obywatelskiej: kopał rowy przeciwlotnicze, wydobywał rannych spod gruzów. Po kapitulacji stolicy i rozpoczęciu działań władz okupacyjnych na początku pracował w magistracie jako tłumacz i w wojskowej komendanturze rejestrującej pojazdy[8].

Jeszcze przed wojną sądzono, że Sym był agentem Abwehry, ale do kwietnia 1940 wywiad ZWZ nie znalazł na to dowodów[9]. Dopiero 12 lipca 1940, po czwartym zbadaniu sprawy Syma, stwierdzono niezbicie jego współpracę z Niemcami[10]. Śledztwo w tej sprawie, na zlecenie „dwójki”, prowadził Roman Niewiarowicz, reżyser Teatru Komedia, potem w podziemiu oficer wywiadu ofensywnego WW-72 (Wywiad Wschód), noszący pseudonim „Łada”[11]. Zadanie obserwacji Syma oficerowie „dwójki” powierzyli Niewiarowiczowi jeszcze w 1939, w konsulacie polskim w Budapeszcie, w czasie ewakuacji polskich władz[12].

Pod koniec 1939 Sym rozpoczął współpracę z okupantem, proponując odbudowę środowiska teatralnego w Warszawie. „Propagandaabteilung” (urząd propagandowy Generalnego Gubernatorstwa) powierzył mu stanowisko dyrektora „Theater der Stadt Warschau” (ex Teatr Polski) oraz zarządzanie kinem nur für Deutsche „Helgoland” (przedwojenne „Palladium” przy ul. Złotej nr 7/9). Otrzymał też koncesję na prowadzenie Teatru Komedia przy ul. Kredytowej 14[13]. W 1940 organizował werbunek polskich aktorów do antypolskiego filmu Heimkehr[14]. Chociaż Sym często posuwał się w swojej działalności do gróźb i szantaży, aktorzy, którzy odmówili gry w tym filmie, nie ponieśli z tego tytułu żadnych represji ze strony Niemców[15].

Wbrew opinii z okresu wojny, nie przyczynił się do aresztowania ukrywającej się Hanki Ordonówny, ale też odmówił pomocy w jej uwolnieniu[16]. Udało mu się uzyskać zwolnienie z obozu niemieckiego dla jego brata Alfreda, powołując się na jego austriackie pochodzenie[11].

Wyrok na Syma

W dniu 5 marca 1941 z oskarżenia prokuratora Tadeusza Dyzmańskiego za współpracę z okupantem Wojskowy Sąd Specjalny ZWZ wydał wyrok śmierci na Syma. Dokument wyroku nie zawierał opisu materiału dowodowego, uzasadnienia wyroku oraz składu orzekającego[2]. Zamach (tzw. akcję wyrokową) przeprowadził 7 marca 1941 zespół bojowy „ZOM” kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, w składzie[1]:

  • ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, dowódca grupy
  • ppor. Roman Rozmiłowski, ps. „Zawada”
  • kpr. Wiktor Klimaszewski, ps. „Mały”

Porucznik „Zawada” tak opisywał zamach w wywiadzie dla konspiracyjnego pisma „Demokrata” w sierpniu 1944[13]: Szablon:CytatD Więcej informacji na temat okoliczności śmierci Igo Syma przekazała sąsiadka Symów Aniela Lawińska, żona aktora i reżysera Ludwika Lawińskiego. Kiedy wykonawcy wyroku udali się do mieszkania Syma, znajdowali się w nim oprócz aktora jego matka Julianna oraz brat Fred z żoną. Kilka godzin przed śmiercią Igo Sym odebrał bowiem z dworca swojego starszego brata, którego udało mu się uwolnić z Oflagu. To właśnie bratowa Syma, a nie służąca, otworzyła drzwi wykonawcom wyroku[17][11]. Igo Sym został z honorami niemieckimi pochowany 12 marca 1941 na cmentarzu Powązkowskim[18].

Represje niemieckie

Zamach wywarł bardzo duże wrażenie w środowisku niemieckim, ale też Niemcy wykorzystali też ten „zbrodniczy” czyn do rozpoczęcia wzmożenia terroru wobec polskiej ludności cywilnej, a szczególnie środowiska artystycznego. W odwecie aresztowali 18 kobiet i ok. 100 mężczyzn[19]. Wśród nich znaleźli się m.in. Stefan Jaracz, Leon Schiller, Zbigniew Sawan, Janusz Warnecki, Elżbieta Barszczewska i Zofia Małynicz. Większość z nich została wywieziona do KL Auschwitz, wszyscy z wymienionych przeżyli[20][19]. 11 marca 1941 w Palmirach rozstrzelano 21 osób[21].

Tuż po zamachu rozplakatowano listy gończe za aktorami podejrzewanymi o udział w akcji – małżeństwem Ireną Górską i Dobiesławem Damięckim, gdyż ktoś doniósł specjalnej grupie dochodzeniowej „Mordkommision Igo Sym”, że Damięcki w barze aktorów w podziemiach Teatru Polskiego opowiadał w niewybredny sposób, co Polacy myślą o obnoszącym się ze swoją pozycją Symie. Na tej podstawie gestapo powiązało ich z zamachem i aktorska para do końca wojny musiała się ukrywać[20].

Opinie

Przygotowując wykonanie wyroku, Roman Niewiarowicz proponował otruć Igo Syma, motywując to obawą przed niemieckim odwetem. Komenda Główna ZWZ ponowiła rozkaz zastrzelenia, zaznaczając, że w tym wypadku właśnie chodzi o silny wstrząs dla społeczeństwa i danie dowodu, że polskie władze podziemne działają[13][2].

Generał Kazimierz Sosnkowski 21 marca 1941 napisał z Londynu list do generała Stefana Grota-Roweckiego z żądaniem wyjaśnień, czy organizacja wojskowa ma coś wspólnego z tym faktem i przypomniał, że wyroki śmierci wydane przez sądy kapturowe związku podlegają zatwierdzeniu przez Delegata Rządu. Zwrócił też uwagę na to, aby przy każdej tego typu akcji … rozważyć, czy nie lepiej poniechać tego rodzaju aktów terroru, jak zabójstwo Igo Syma, ze względu na ofiary, jakie za sobą pociągają[22].

Opinia aktorki Marii Malickiej o Igo Symie przedstawiona w 1986[23]: Szablon:CytatD

Filmografia

  • 1925: Wampiry Warszawy jako adwokat Tadeusz Wyzewicz
  • 1926: O czym się nie myśli jako kompozytor Orlicz
  • 1926: Die Pratermizzi
  • 1927: Sąd polowy w Sanoku[24] tyt. oryg. Das Feldgericht von Sanok, reż. Hans Otto Löwenstein, produkcji Sascha Film (Wien)
  • 1927: Kochanka Szamoty jako Jerzy Szamota
  • 1927: Die Beichte des Feldkuraten / Das Feldgericht von Gorlice
  • 1927: Tingel-Tangel / Das Mädchen vom Tingel-Tangel
  • 1927: Café Elektric
  • 1928: Die Kaiserjäger
  • 1928: Spitzenhöschen und Schusterpech / Lotte, das Warenhausmädchen
  • 1928: Dorine und der Zufall
  • 1928: Modellhaus Crevette
  • 1928: Spelunke
  • 1928: Liebe im Mai
  • 1928: Erzherzog Johann / Herzog Hansl
  • 1928: Die Frau von gestern und morgen / Der Scheidungsanwalt
  • 1929: Die Dame auf der Banknote
  • 1929: Der Dieb im Schlafcoupée
  • 1929: Adieu, Mascotte
  • 1929: Meine Schwester und ich
  • 1929: Wenn Du einmal Dein Herz verschenkst
  • 1929: Das Recht auf Liebe
  • 1929: Die Herrin und ihr Knecht
  • 1929: Stud. chem. Helene Willfüer
  • 1929: Das Erlebnis einer Nacht
  • 1930: Wien, Du Stadt der Lieder
  • 1930: Das Wolgamädchen
  • 1930: Was kostet Liebe?
  • 1930: Gigolo
  • 1930: Nur am Rhein…
  • 1930: Kasernenzauber
  • 1930: Das alte Lied
  • 1930: Moritz macht sein Glück / Meier und Co.
  • 1931: Das Lied der Nationen
  • 1931: Ich heirate meinen Mann
  • 1931: Ein Auto und kein Geld
  • 1932: Pałac na kółkach jako dyrektor Eugeniusz Rańcewicz
  • 1933: Szpieg w masce jako szef kontrwywiadu polskiego
  • 1934: Przebudzenie jako nauczyciel muzyki
  • 1937: Serenade
  • 1937: Dyplomatyczna żona jako tenor
  • 1939/1940: Złota Maska jako architekt Raszewski
  • 1939/1941: Żona i nie żona jako Duval

Odniesienia w kulturze masowej

  • Igo Sym jako symbol amanta pojawia się w piosence Co temu winien Zygmuś, że jest taki śliczny? z rewii pt. Pieniądze dla wszystkich[25].

Szablon:CytatD

  • Podobny wydźwięk ma tekst piosenki Moja gwiazda z rewii Parada gwiazd (1930)[26].

Szablon:CytatD

  • Aktor został uwieczniony jako symbol uwodziciela w przedwojennej piosence Czy umiesz gwizdać Joanno?[27] wykonywanej m.in. przez Chór Dana.

Szablon:CytatD

Szablon:CytatD

Uwagi

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „Zaw”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW

Przypisy

  1. ↑ a b Włodek 2009-2010 ↓.
  2. ↑ a b c Kunach 2003 ↓.
  3. ↑ a b Lubelski 2008 ↓.
  4. ↑ Wyrok na „Kanalii” – Igo Symie w 1941 roku, wiadomosci24.pl, dostęp: 2011-07-06.
  5. ↑ Mateusz Zimmerman: Masz, łotrze, za Polskę!. onet.pl, 2020-08-03. [dostęp 2021-01-10].
  6. ↑ Thomas Staedeli: Portrait of the actor Igo Sym. (ang.).
  7. ↑ Wittlin 1985 ↓.
  8. ↑ Górska-Damięcka 1997 ↓.
  9. ↑ Hera 2019 ↓.
  10. ↑ Derecki 1998a ↓.
  11. ↑ a b c Niewiarowicz 1946a ↓.
  12. ↑ Hera 1997 ↓.
  13. ↑ a b c Andrzej K. Kunert: Likwidacja Igo Syma.
  14. ↑ Ostatnia rola Syma – egzekucja szpiega, e-teatr.pl, dostęp 18 lutego 2012.
  15. ↑ Trojanowski 2018 ↓.
  16. ↑ Mieszkowska 2019 ↓.
  17. ↑ L. Lawiński, Aczkolwiek, Londyn 1963, s. 87–89.
  18. ↑ Bartoszewski 2008 ↓.
  19. ↑ a b Bartoszewski, Brzeziński, Moczulski 1979 ↓.
  20. ↑ a b Stanisław Marczak-Oborski: Egzekucja Igo Syma, [w:] Teatr czasów wojny, „Kalendarz Teatralny”, 1991.]
  21. ↑ Dunin-Wąsowicz 1984 ↓.
  22. ↑ Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945 ↓.
  23. ↑ Maciej Nowak 1997 ↓.
  24. ↑ Artykuł filmowy. „Głos Drohobycko-Borysławsko-Samborski”, s. 5, nr 43 z 22 października 1927. 
  25. ↑ Co temu winien Zygmuś, że jest taki śliczny?. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  26. ↑ Moja gwiazda. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  27. ↑ Czy umiesz gwizdać Joanno?. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  28. ↑ Nikodem. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  29. ↑ Miłość ci wszystko wybaczy. filmpolski.pl. [dostęp 2021-01-10].
  30. ↑ Oszołomienie. filmpolski.pl. [dostęp 2021-01-10].
  31. ↑ Ludzie i bogowie. filmpolski.pl. [dostęp 2021-01-10].

Bibliografia

  • Władysław Bartoszewski, 1859 dni Warszawy, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 230, ISBN 978-83-240-1057-8.
  • Władysław_Bartoszewski, Bogdan_Brzeziński, Leszek_Moczulski, Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
  • Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Warszawa w latach 1939–1945, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 52, ISBN 83-01-04207-9.
  • Roman Niewiarowicz, Prawda o Igo Symie, „Tygodnik Powszechny” (14), 1946a.
  • Roman Niewiarowicz, Kulisy “Komedii”, „Tygodnik Powszechny” (42), 1946b.
  • Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego, Katowice: Videograf II, 2008, s. 67, 113.
  • Janina Hera, Losy artystów polskich w czasach niewoli 1939-1954, Wydawnictwo Arcana, Kraków, 2019, s. 498–499, 502.
  • Janina Hera, Losy aktorów w Generalnym Gubernatorstwie, „Pamiętnik Teatralny” (46), 1997.
  • Bogusław Kunach, Być tym, co słynie, „Duży Format” (49), 2003 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10].
  • Roman Włodek, Igo Sym (1896-1941), aktor filmowy, kabaretowy, teatralny, dyrektor teatru, t. 46, Polski Słownik Biograficzny, Kraków 2009–2010.
  • Tadeusz Wittlin, Pieśniarka Warszawy. Hanka Ordonówna i jej świat, Londyn 1985, ISBN 83-7021-144-5.
  • Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, wyd. II, t. I, cz. 2. Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej i Studium Polski Podziemnej – Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie, 2015, s. 891.
  • Maciej Nowak, Po tylu latach wszystko wraca. Rozmowa z Marią Malicką (2), „Teatr” (3), 1986.
  • Irena Górska-Damięcka, Wygrałam życie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1997, s. 93, ISBN 83-7180-778-3.
  • Anna Mieszkowska, Hanka Ordonówna. Miłość jej wszystko wybaczy, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2019, s. 127–131.
  • Lidia Zawistowska, Zdrajcom śmierć, „Magazyn Trybuna Ludu”, 11 grudnia 1998.
  • Krzysztof Trojanowski, Świnie w kinie. Film w okupowanej Polsce, Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2018, s. 313–318.
  • Mirosław Derecki, Roman Niewiarowicz contra Igo Sym. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego., „Gazeta w Lublinie” (85), 1998a, s. 6.
  • Mirosław Derecki, Wyrok na „króla amantów”. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego., „Gazeta w Lublinie” (79), 1998b, s. 4.


Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Igo_Sym&oldid=62571026”