Język staro-cerkiewno-słowiański: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Dopisanie transkrypcji w alfabecie łacińskim Znacznik: Wycofane |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{dopracować|źródła|data=2014-11}} |
{{dopracować|źródła|data=2014-11}} |
||
{{Język infobox |
{{Język infobox |
||
|nazwa oryginalna = {{unicode|словѣньскъ ѩꙁꙑкъ}}<br />slověnĭskŭ językŭ<br />{{j|bg|старобългарски език}} |
|nazwa oryginalna = {{unicode|словѣньскъ ѩꙁꙑкъ}}<br />slověnĭskŭ językŭ<br />{{j|bg|старобългарски език}}<br />starobŭlgarski ezik |
||
|obszar = język wymarły, dawniej [[Historia Bułgarii (681–1018)|Imperium Bułgarskie]] |
|obszar = język wymarły, dawniej [[Historia Bułgarii (681–1018)|Imperium Bułgarskie]] |
||
[[Państwo wielkomorawskie]] |
[[Państwo wielkomorawskie]] |
||
Wersja z 18:16, 12 mar 2021
 |
Ten artykuł od 2014-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
| Obszar |
język wymarły, dawniej Imperium Bułgarskie Państwo wielkomorawskie | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
Język wymarły | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy | Język wymarły, dawniej Imperium Bułgarskie | ||||||
| UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||||||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | cu | ||||||
| ISO 639-2 | chu | ||||||
| ISO 639-3 | chu | ||||||
| GOST 7.75–97 | цер 777 | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język staro-cerkiewno-słowiański, język s-c-s, język scs, język starobułgarski[1] (scs. словѣньскъ ѩꙁꙑкъ, slověnĭskŭ językŭ, bułg. старобългарски език) – najstarszy literacki język słowiański, formujący się od połowy IX wieku i oparty głównie na słowiańskich gwarach okolic Sołunia (dzisiejsze Saloniki)[2]. Język s-c-s wpłynął na kształt form literackich współczesnych języków słowiańskich: bułgarskiego, rosyjskiego, serbsko-chorwackiego w różnych redakcjach. Najbliżej spokrewniony jest ze współczesnym językiem bułgarskim[3][4] i macedońskim[5], jakkolwiek standardowe formy tych języków oparte są na innych dialektach i cechują się innymi właściwościami gramatycznymi, wynikającymi z przynależności do bałkańskiej ligi językowej.
Historia
Język s-c-s powstał na podłożu prasłowiańskiego dialektu sołuńskiego, będącego częścią grupy bułgarsko-macedońskiej. Misjonarze Słowian, Cyryl i Metody, uczynili go językiem liturgicznym chrześcijan obrządku słowiańskiego. Język ten powstał przed rozpadem jedności języka prasłowiańskiego, za którego początek uważa się zmiany w zakresie półsamogłosek jerowych, tzn. ich zanik i wokalizację. Według Franciszka Sławskiego język ten nawiązuje ściśle do końcowego okresu języka prasłowiańskiego, oddaje język wspólny wszystkim Słowianom, język prasłowiański, podobną opinię wyrażał Leszek Moszyński przedłużający okres ps. do końca X w., dla Czesława Bartuli język ten ma charakter prasłowiański o podłożu dialektalnym sołuńskim, podobne poglądy wyrażał Henrik Birnbaum[6]. Późniejszą fazę rozwoju tego języka stanowi język cerkiewnosłowiański. Silny wpływ wywarł język s-c-s na język staroruski, a pośrednio także na współczesny, literacki język rosyjski.
Jak potwierdzają źródła, język ten był zrozumiały dla Słowian morawskich, czeskich, słowackich, panońskich i innych. Wszędzie przyjmowany był jako język rodzimy, nazywany po prostu językъ slověnьskъjь/slověnьskъjь językъ, taka bowiem nazwa obok Slověninъ, Slověne, kъnigy slověnьskyję – „pismo słowiańskie”, „księgi słowiańskie”, slověnьsky – „po słowiańsku” występuje w Żywotach Konstantyna i Metodego.
Kanon
Najstarsze teksty s-c-s, pisane przez braci sołuńskich lub ich uczniów jeszcze w IX wieku nie zachowały się do dzisiaj. Znane są natomiast późniejsze ich odpisy, już z X i XI w., zachowujące pewne wspólne, archaiczne cechy językowe, które w dużym stopniu odróżniają je od powstałych w tym samym czasie tekstów w formujących się dopiero językach narodowych. Księgi te nazywane są kanonem s-c-s: poświadczają one szereg charakterystycznych form, odnoszonych do tzw. klasycznego języka s-c-s.
Do cech klasycznego s-c-s należą:
- zachowane samogłoski nosowe;
- samogłoska jać (zapisywana w transkrypcji najczęściej jako ě);
- grupy ra i la będące rezultatem przestawki grup or i ol przed spółgłoskami;
- grupy spółgłoskowe št i žd, powstałe z palatalizacji (zmiękczenia) wcześniejszych grup spółgłoskowych *tj/kť i dj.
- konsekwentnie zapisywane jery.
Pismo
Do zapisu języka s-c-s stosowane były dwa alfabety. Początkowo księgi zapisywano głagolicą, opracowaną przez Cyryla i Metodego. Później w tym samym celu stosowano także cyrylicę.
Nazewnictwo
W bogatej literaturze przedmiotu względem języka s-c-s stosowanych jest wiele rozmaitych określeń, m.in. starosłowiański, starosłoweński, starobułgarski, słowianobułgarski.
Polska nazwa staro-cerkiewno-słowiański jako przymiotnik złożony składający się z dwóch lub więcej członów równorzędnych znaczeniowo powinna być pisana zawsze z łącznikiem. Jeszcze w latach 30. XX wieku złożenie to pisano łącznie, o czym świadczy tytuł podręcznika Henryka Ułaszyna Język starocerkiewnosłowiański (Lwów 1928). Inne nazwy to język starocerkiewny oraz język starosłowiański, pisane łącznie. Niemiecka nazwa to Altkirchenslawisch, a angielska Old Church Slavonic.
W macedońskiej literaturze naukowej dość często używane jest określenie język staromacedoński (mac. старомакедонски јазик). Argumentem za takim nazewnictwem jest w tym wypadku stwierdzenie, że współcześni słowiańscy mieszkańcy Macedonii są bezpośrednimi spadkobiercami Słowian, których język był punktem wyjściowym dla powstania s-c-s. Należy jednak pamiętać, że macedoński jako odrębny język wyodrębnił się dopiero w XX wieku.
Zaimki
Odmiana zaimków osobowych:
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | liczba podwójna | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| M | azъ | ty | – | my | vy | vě | va |
| D | mene | tebe | sebe | nasъ | vasъ | naju | vaju |
| C | mъně, mьně, enkl. mi | tebě, enkl. ti | sebě, enkl. si | namъ | vamъ | nama | vama |
| B | mene, mę | tebe, tę | sebe, sę | nasъ, enkl. ny | vasъ, enkl. vy | na | va |
| N | mъnoją | toboją | soboją | nami | vami | nama | vama |
| Ms | mъně, mьně | tebě | sebě | nasъ | vasъ | naju | vaju |
Zobacz też
- Wikipedia staro-cerkiewno-słowiańska
- przekład Biblii na staro-cerkiewno-słowiański
- fragmenty rylskie
Przypisy
- ↑ Mieczysław Małecki, Najstarszy literacki język Słowian, Kraków 1947, s. 4.
- ↑ Podlawska 1999 ↓, s. 10.
- ↑ Kirił Mirczew, Język starobułgarski, Sofia 1972, s. 12–15.
- ↑ J. Vajs, Abecedarium Palaeoslovenicum in usum glagolitarum, Veglae 1909.
- ↑ Encyclopedia od Indo-European Culture, J.P. Mallory and D.Q. Adams, page 301.
- ↑ Czesław Bartula, Z zagadnień języka prasłowiańskiego i staro-cerkiewno-słowiańskiego, [w:] „Bulletin de la Société polonaise de linguistique”, fasc. LVIII, 2002, ISSN 0032-3802. s. 138.
Bibliografia
- Czesław Bartula, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego na tle porównawczym, Warszawa 2002
- Tadeusz Brajerski, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin 1990
- Daniela Podlawska: Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii. Słupsk: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1999. ISBN 978-83-87006-13-6.